Universités : La destion des droits de PI reconnue
UNIVERSITÉS:LAGESTIONDESDROITSDEPIRECONNUE
FRANÇOISPAINCHAUD*
ROBIC,
SENCRL
A
VOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
Lemoisdernier,laCourd’appeldelaprovincedeQuébecarenduunjugement
exhaustifetrenversélesdécisionsdelaCoursupérieuredu18mai2007etdu18
décembre2008danslelitigeopposantlesprofesseurs,AdrienBeaudoinet
GenevièveMartinàl’UniversitédeSherbrooke(«Université»)pourlecontrôledela
commercialisationd’unetechnologiedéveloppéeparlesprofesseursàl’Université.
Ceconflitatenuenotage,pendantunepériodedeplusdesixans,letitulairede
licenceGroupeConseilHarlandInc.(«Harland»)etl’acquéreursubséquentdela
technologie,NeptuneTechnologies&BioressourcesInc.(«Neptune»),cedernier
ayantexercéuneoptiond’achatpouracquérirlatechnologiedel’Université.
LesfaitsabondantsetcomplexessoumisàlaCoursupérieureduQuébec(«Cour
supérieure»)etexaminésminutieusementparlaCourd’appelduQuébec(«Cour
d’appel»)couvraientunepériodedeplusdedix(10)ans,cequicompliquait
ainsigrandementl’affaire.Unefoisremisencontexte,lesprincipauxélémentsse
résumentcommesuit:
·LeprofesseurBeaudoinétaitàl’emploidel’Universitédepuis1972etla
professeureMartin,quantàelle,depuis1994.Àl’époquepertinente,ils
effectuaientdesrecherchesdansleurdomained’expertise:les«procédés
d’extractionetdepurificationd’huilesdekrilletdecalamus».Ilsontdéposé
desdéclarationsd’inventionsauprèsdel’Universitéàlasuitedeleurs
travaux;
·Parlasuite,l’Universitéadéposédesdemandesdebrevetsrevendiquantla
technologieissuedesdéclarationsd’inventions,etobtenudesprofesseurs
lescessionsrequisessurcesinventions,selonlapolitiquedegestiondelaPI
envigueuràl’Université;
·L’Universitéaensuitecommercialisélatechnologieetconclutunesérie
d’ententesavecHarlandetpuisavecNeptune(quenousidentifionscomme
successeurdeHarlandauxfinsdesprésentes)quiincluaientdesententesde
recherche,degestionetdelicence,ainsiqu’uneoptiond’achat;
·Neptuneaultimementchoisid’acquérirlatechnologietelqueprévuàl’option
d’achat,etl’UniversitéaconfirméàNeptunequelesconditionsdel’option
©CIPS,2010.*DeROBIC,S.E.N.C.R.L..uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarques
decommerce.PubliédansleBulletinHiver2009(vol.13no4)ducabinet.Publication068.115F
2
étaientrespectéesetqu’elleprocéderaitàlaventedelatechnologiepar
ententeformelle;
·C’estaumomentdutransfertbasésurcetteoptiond’achatexercéepar
Neptunequelesprofesseursontinitiédesprocédurescontrel’Université,
HarlandetNeptune,alléguant,entreautres,quel’Universitéavaitmanquéà
sondevoirdecommercialisationdelaPIetdeconsultationauprèsdes
professeurs.HarlandetNeptuneétaientpoursuivisendommagespouravoir
incitél’Universitéàagiràl’encontredesintérêtsdesprofesseursetpouravoir
généralementagidemauvaisefoi.
Pourcertains,latramefactuellepouvaitsemblerdéfavorableenverslesprofesseurs
puisqueNeptune,àl’époqueunefilialeenpropriétéexclusivedeHarland,apu
compléterunpremierappelpublicàl’épargne(«PAPE»)enpartiegrâceàson
optiond’achat.Leprixdel’optiond’achat,fixébienavantladatedel’introductionen
bourse,pouvaitcertainementsemblerfaibleaprèslefaitetétantdonnélePAPE.
L’adageanglais«hindsightistwenty-twenty»(quisignifiequelasagesseestbien
plusgrandelorsquel’onalebénéficederegarderenarrière)sembleavoirinfluencé
ledébatenCoursupérieure.
LaCourd’appel,investied’unappeldontlesfaitsétaientlongsetcomplexes,a
réussiàcirconscrireledébatàl’essentiel,soitlaprimautédescontrats.Enraison
delacomplexitédesfaits,lestroisjugesdelaCourd’appelsesontassurésqueles
élémentsessentielsdescontratsétaientrespectés,ycompris(i)lapolitique
universitairedepropriétéintellectuelleconnueetopposableauxprofesseurs,(ii)les
effortsréelsdecommercialisationdelapartdu«BLEU»(le«bureaudeliaison
entrepriseuniversité»),(iii)unesériedetransactionscommercialementraisonnables
(aumomentdelacommercialisation,etnonaprès);et(iv)l’absencedecollusion
entrel’UniversitéetHarlandetNeptunevisantàpriverlesprofesseursderevenus
autrementdus.LaCourd’appelenestvenueàlaconclusionqu’enl’absencede
collusionetsuivantleprocessusraisonnablesuiviparl’Université:«…l’Université
n’apasmanquéàsonobligationdevalorisationdel’invention…».
CettedécisiondelaCourd’appelestenfaitunetrèsbonnenouvellepour
l’UniversitéetpourtouteslesuniversitésduQuébec.Nonseulementconfirme-t-on
leprincipedeprimautédescontrats,maisils’agitégalementd’unepremière
analysepousséedusystèmedegestiondesdroitsdePIdenosuniversitésdepuis
sonintroductionilyaunevingtained’annés.Àl’avenir,lesuniversitésdela
provincebénéficierontd’uneconfianceaccruedansleursystèmedegestiondes
droitsdePIetleursprogrammesdecommercialisationetserontenmesurede
construiresurdesbasesplussolides.
Lesjugementspeuventêtreretrouvésauxadressessuivantes:
·Courd’appelduQuébec:
http://www.canlii.org/fr/qc/qcca/doc/2010/2010qcca28/2010qcca28.html
·CoursupérieureduQuébec:
3
http://www.canlii.org/fr/qc/qccs/doc/2007/2007qccs2291/2007qccs2291.html
et
http://www.canlii.org/fr/qc/qccs/doc/2008/2008qccs6025/2008qccs6025.html
Ilneresteplusqu’àespérerquenosgouvernementsserontconvaincusdemettre
enplacedesolidesmesurespourpromouvoirlacommercialisationdelarecherche
financéeparceux-ci,pourquenouspuissionsaspireràvoirplusdetechnologies
initiéesdanslesuniversitésreprisesparlesecteurprivé,incluantdesPME.
Dansunprochainarticle,noustraiteronsdesavantagesetinconvénientsdela
commercialisationdesrecherchesfinancéesparlegouvernementfédéralaméricain:
la«Bayh-DoleAct».
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
vouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledans
touslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesde
commerce,marquesdecertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,
propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,
logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentions
végétales;secretsdecommerce,know-howetconcurrence;licences,franchiseset
transfertsdetechnologies;commerceélectronique,distributionetdroitdesaffaires;
marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligente
etaudit.ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicated
since1892totheprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:
patents,industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;biotechnologies,
pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-how,competitionandanti-
trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-commerce,distributionand
businesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecutionlitigationandarbitration;
duediligence.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
4
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELA
PLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
MarquesdecommercedeROBIC,
SENCRL(«ROBIC»)