Une clause d’exclusivité pas suffisamment musclée
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
UNECLAUSED’EXCLUSIVITÉPASSUFFISAMMENTMUSCLÉE
CATHERINEBERGERON*
ROBIC,
S.E.N.C.R.L.
A
VOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
Introduction
1.Lesclausesd’exclusivité-généralités
2.L’affaireCurvescÉnergieCardio
2.1Lesfaits
2.2
Lerecourseninjonctioninterlocutoire
2.2.1L’apparencededroit
2.2.2Lesdommagesirréparables
2.2.3L’urgenceetlabalancedesinconvénients
Conclusion
Introduction
Dansnotresociétédeconsommationoùl’offreestplusgrandequelademande,
l’exclusivitéconstitueunatoutconcurrentielmajeurpourlescommerçants.Par
exemple,iln’estpasrarequ’uncentrecommercialn’abritequ’unseulmarché
d’alimentation,celui-ciayantobtenuuneclaused’exclusivitépourcegenrede
commercepourtouteladuréedesonbail.Leprincipeestfortsimple,maislaréalité
contractuelledetellesclausesentraîneparfoiscertainesambiguïtéssurleslimites
del’exclusivité,surtoutquandvientletempsdelafairevaloir.
Pourillustrerlamiseenœuvred’uneclaused’exclusivitéprévuedansunbail
commercial,noustraiteronsdanscettecapsuledelarécenteaffaireCurvesc
ÉnergieCardio,unedécisionrendueparlaCoursupérieureduQuébecsaisied’une
demanded’injonction
1.Nousrappelleronslesfaitsdecettedécisionetexaminerons
©CIPS,2014.*Avocateetagentedemarquesdecommerce,associéechezROBIC,
S.E.N.C.R.L.,uncabinet
multidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce.[Note:cettecapsulea
étésoumiseàuneévaluationàdoubleanonymat.]Publiéà(octobre2014),26:3Cahiersdepropriété
intellectuelle841.[Cettecapsuleafaitl’objetd’uneévaluationendoubleanonymat-doublepeer
blindreview.]Publication293.088
1403-9971CanadainccPlaceLaSallePropertyCorporation,2014QCCS3153,jugeMarkG.
Peacock.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
2
lesprincipessurlesquelslaCourSupérieures’estappuyéepourrejeterlademande
d’injonctiondelademanderessequicherchaitàfairerespecteruneclause
d’exclusivitéconcernantl’exploitationd’uncentredeconditionnementphysique.
Avantdesepenchersurcetteaffaire,débutonsparunbrefsurvoldequelques
principesgénérauxapplicablesàdetellesclausesenvertududroitdescontratsau
Québec.
1.Lesclausesd’exclusivité-généralités
LelivredesobligationsduCodecivilduQuébec(«CcQ»)nedéfinitpas
expressémentlaclaused’exclusivitédanslescontrats.Outrelescausesetlesobjets
prohibésparlaloioucontrairesàl’ordrepublicquirendrontuncontratnul
2,les
partiesàuncontratontl’entièrelibertédeconvenirdesdroitsetobligationsquiles
lieront
3.Toutestunequestiondenégociation,d’intention,derédactionet,
éventuellement,d’interprétation.
Danslecontexted’unbailcommercial,lebailleurpeutdoncs’engageràaccorderà
unlocataireuneexclusivitéquantàl’exploitationd’uncertaintypedecommerce,de
tellesortequelebailleurnepourralouerunespacecommercialdanssonimmeuble
àunautrelocatairequiexploiteuncommerceconcurrent,oudumoinsdontles
activitésseraientspécifiquementviséesparlaclaused’exclusivité.Ilestévidentque
detellesclausesfontbiensouventl’objetdenégociationsserréesenraisondes
intérêtséconomiquesdivergentsdesdeuxparties,lebailleurvoulantconserverla
plusgrandelatitudepossiblequantàsesopportunitésd’affaires,etlelocataire
voulants’assurerlaplusgrandeexclusivitépossibledansunsecteurcommercial
donné.
Puisqueleprincipedel’exclusivité(l’exception)vaàl’encontreduprincipedelalibre
concurrence(larègle),ilestgénéralementreconnuquelebaildoitprévoirune
claused’exclusivitéexplicitepourqu’unbailleursoittenuàcetteobligation
d’exclusivité,c’est-à-direquelasimpledescriptiondeladestinationdeslieuxloués
neserapassuffisanteensoipourentraîneruneobligationimplicitedelapartdu
bailleurdenepaslouerunespaceàunautrelocataireayantlamêmedestination
commerciale
4.
Uneclaused’exclusivitéviableetefficacedevraparailleursêtrerédigéedela
manièrelaplusdétailléepossiblequantàladescriptiondesactivitésexclusivesdans
lamesureoùlestribunauxinterpréterontunetelleclausedemanièrerestrictive
5.De
2Art1411et1413CcQ.
3Art1412CcQ«L’objetducontratestl’opérationjuridiqueenvisagéeparlespartiesaumomentde
saconclusion,tellequ’elleressortdel’ensembledesdroitsetobligationsquelecontratfaitnaître.»
4SociétéimmobilièreTrans-QuébecIncc2981092CanadaInc,1998CanLII13209(QCCA).
5JeanBleuInccBoutiqueLePentagoneInc,2011QCCS782.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
3
plus,uneattentionparticulièredevraêtreportéeàlafacilitéd’interprétationdela
claused’exclusivitéainsiqu’àsonopposabilitéauxtiers.
Eneffet,bienquelaclause
d’exclusivitécontenuedansunbailcommercialnesoitpasaprioriopposableaux
tiersenvertuduprincipedelarelativitédescontrats
6,ellepourral’êtresi,entre
autres,lelocataireestenmesurededémontrerlaconnaissancedelaclauseparle
tiers
7.
Ilestànoterqueplusieursdécisionssoulèventcommeautrepointd’intérêtlaclause
d’exclusivitéentantqueservituderéelleoupersonnellecommedémembrementdu
droitdepropriétéimposésurunimmeuble.Bienquecette«extension»duprincipe
delaclaused’exclusivitépourraitenelle-mêmefairel’objetd’uneétudepoussée,
notonssimplementque,dansladécisiondeprincipeÉpiciersUnisMetro-Richelieuc
TheStandardLifeAssuranceCompany
8,laCourd’appelconfirmeladécisionde
premièreinstanceenstatuantquelesclausesderestrictionàl’usagecommercialne
constituentpasdesservitudesréellespuisqu’ellesnegrèventpaslefondsdominant
commel’exigel’article1177C.c.Q.,s’appliquantseulementàlapersonneoccupant
lefonds.LaCourd’appelymentionneaussiqu’ellesnepeuventguèreconstituer
uneservitudepersonnelle:«commelaservitudepersonnelleneconfèreàson
bénéficiaireaucunusageetdroitdejouissancedanslefondsservant,aucundroit
réeln’estcréédanslefondsservant.»
9.Cetteaffairevientdoncfermerlaporteà
l’utilité,enmatièrecommerciale,derecourirauxservitudesréellesetpersonnelles
pourtenterdeprotégercertainesexclusivitésàl’égarddestiersdanslamesureoù
ellesnesemblentcréerquedesimplesobligationspersonnelles.
2.L’affaireCurvescÉnergieCardio
Autantladoctrinequelesnombreusesdécisionssurlesujetl’enseignent:la
rédactiond’uneclaused’exclusivitésolidepeutêtreuneopérationdélicate
10.Pour
avoirl’effetescompté,unetelleclausedevraéchapperàtoutproblème
d’interprétation
11.Ladécisionquiaretenunotreattention,403-9971Canadaincc
PlaceLaSallePropertyCorporation
12,enestuneillustrationclaire.
6Art1440CcQ.
7MetroRichelieuInccCorporationFirstCapitalWildertonInc,2005CanLII47957(QCCS);
SummumNutritionInc(EZGames)cRiocanHoldings(Québec)Inc,2013QCCS35;confirmée2013
QCCA2224.8ÉpiciersUnisMetro-RichelieucTheStandardLifeAssuranceCompany,200113299(QCCA)
.
9
CatherineGuertinetLineAbecassis,«Laclaused’usageetlaclaused’exclusivitéenmatièrede
louagecommercial»,Lebailcommercial,collBlais2011(Cowansville(QC),YvonBlais,2011),àlap
15.
10Pourunrésumédelaquestion:GuertinetAbecassis,supranote9.
11Surl’interprétationd’uneclauseambigüe:IndigoBooks&MusicInccImmeublesRégimeXVInc,
2010QCCS1106;confirmée,2012QCCA239.
12Supranote1.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
4
2.1Lesfaits
Lademanderesse(ci-aprèségalement«Curves»),quiloueunespacedansun
centrecommercialdétenuparPlaceLaSallePropertyCorporation(ci-aprèsle
«bailleur»),exploiteuncentredeconditionnementphysiqueetdepertedepoids
pourfemmessouslabannière«Curves».Envertudesonbailinitialconcluavecle
prédécesseurdubailleur,lademanderessebénéficiaitd’uneclaused’exclusivitépar
laquellesonco-contractants’étaitengagéànepaslouerunespacecommercialàun
tiersdont
l’activitéprincipaleestl’exploitationd’uncentredeconditionnement
physiquepourfemmesoutouttypedecentredeconditionnementphysiqueoùles
femmessontadmises(ci-aprèsla«claused’exclusivitéinitiale»).
Aumomentoùlebailleurafaitl’acquisitionducentrecommercialenquestionet
qu’unnouveaubailaétéconcluentrecedernieretlademanderesse(en
remplacementdubailinitial),cetteclaused’exclusivitéafaitl’objetdemodifications,
sibienqu’elleaétéremplacéeparuneclauseprévoyantquelebailleurs’engageà
nepas
louerunespacecommercialàuntiersdontl’activitéprincipaleoupartielleest
l’exploitationd’uncentredeconditionnementphysiqueetdepertedepoidspour
femmes,sanstoutefoislimiterledroitdubailleurdeloueràuntiersuntelespace
danslecentrecommercialpourl’exploitationd’uncentredeconditionnement
physiquepourhommes(ci-aprèsla«claused’exclusivitéactuelle»)
13.Lestermes
«outouttypedecentredeconditionnementphysiqueoùlesfemmessontadmises»
delaclaused’exclusivitéinitialen’avaientvolontairementpasétéreprisdansla
claused’exclusivitéactuelle.
InforméequelebailleuralouéunespacedanslemêmecontrecommercialàLes
EntreprisesÉnergieCardioinc.(ci-après«ÉnergieCardio»)pourl’exploitationd’un
centredeconditionnementphysiquemixte(pourhommesetfemmes)sousla
bannière«Éconofitness»,etd’avisquesaclaused’exclusivitéactuellen’apasété
respectée,lademanderesseintenteunrecourseninjonctionprovisoireàl’encontre
dubailleuretd’ÉnergieCardioafind’empêchercettesituation.
2.2Lerecourseninjonctioninterlocutoire
2.2.1L’apparencededroit
Envertudescritèresapplicablesenmatièred’injonctionprovisoireetinterlocutoire,
laCourétudied’abordlaquestiondel’apparencededroitetrappellequ’elledoit
13
Traductionlibéralede:«thelandlordshallnotleaseorpermitanyotherspaceintheShopping
Centretobeoperatedorusedprincipallyorinpartasaladiesfitnesscentre[andweightloss
centre]».([andweightlosscentre]apparaissantenécrituremanuscritedanslebail)«[…]thelandlord
shallhavetherighttoleaseorpermittheoccupationofamen’sfitnesscentreintheShoppingCentre
withoutcontraveningthe“Curves”Exclusivity».Supranote1aupara21.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
5
déterminersiledroitalléguéparlademanderesseestclair,douteuxounon-existant,
ous’ilsesitueenquelquepartentrelesdeux.
14«Moinsl’apparencededroits’avère
forte,pluslanécessitédel’examenattentifducaractèreirréparabledupréjudice
s’impose,commecelle,éventuellement,dupoidsdesinconvénients»
15.
Pourlesfinsdecepremiercritère,laCourrappellesonrôled’interprétationense
fondantsurlesproposdelaCourd’appeldansl’affaireNewAdMediaInccRedCat
MediaInc,concernantl’interprétationdetermesambigusdanslescontrats:
Mêmesil’ondevaitconsidérerquecetexteestclairaupointdene
passouleverdedifficultéd’interprétation,ilconvientderappelerque
l’ambiguïtépeutnaîtremêmeenprésenced’untexteclair.Commele
soulignentlesauteursLluellesetMoore,lejugedoitd’abordselivrer
àuneinterprétationsommaire(phasepré-interprétative)pourvérifier
s’ilyaambiguïté:
Ledoutenaîtparfoisdel’emploid’untermeinadéquatoud’une
contradictionentredeuxclauses.Maisl’ambiguïtéémanele
plussouventd’undéfautdeprécision[…]
Ilconvientdeseméfierdesapparentesclartés.Untextepeutêtre
clair,prisisolément,maisserévélerobscur,misenperspectiveavec
lerestedelaconvention,ouêtre,formellement,dénuédetoute
ambiguïté,maiscontredirelebutmanifestementpoursuiviparles
parties.16
Surlaquestiondel’interprétationdescontrats,laCourmentionnequelesarticles
1425et1431CcQsontparticulièrementd’intérêt:
Art.1425.Dansl’interprétationducontrat,ondoitrechercherquellea
étélacommuneintentiondespartiesplutôtquedes’arrêterausens
littéraldestermesutilisés.
Art.1431.Lesclausesd’uncontrat,mêmesiellessonténoncéesen
termesgénéraux,comprennentseulementcesurquoiilparaîtque
lespartiessesontproposédecontracter.
LaCournemanquepasnonplusderappelerque,enmatièred’exclusivité
commerciale,larèglequiprévautestlalibreconcurrenceettoutelimitationàce
principedoitêtreconsidéréecommeuneexceptionàlarègle.Partant,lesclauses
d’exclusivitédoiventêtreinterprétéesrestrictivement
17.
14Supranote1aupara8.
15Supranote1aupara7.
16NewAdMediaInccRedCatMediaInc2013QCCA129aupara25;DidierLluellesetBenoît
Moore,Droitdesobligations,2
eéd(Montréal,Thémis,2012)auxpara1573-1574.
17Supranote1aupara12.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
6
C’estàlalumièredecesprincipesgénérauxetdesfaitsapplicablesquelaCour
conclutd’entréedejeuqu’ilnefaitaucundoutequel’intentiondespartiesexprimée
danslaclaused’exclusivitéactuelleétaitdeprotégerlademanderessecommeseul
centredeconditionnementphysiqueetdepertedepoidspourfemmesdansle
centrecommercial.L’essencedelaprotectionétaitdoncfondéesurlesexedela
clientèleadmise,iciuncentrepourfemmesseulement.LaCourexpliquesa
conclusionencomparant:a)lesdifférencesdelangageentrelaclaused’exclusivitéinitialeetla
claused’exclusivitéactuelle;
b)laclaused’exclusivitéactuelleavecd’autresclausesdubailactuel;
c)lesdifférencesentrelestypesd’entreprisesexploitéesdanslecentre
commercialenquestionparCurvesetparÉnergieCardio
respectivement.
Quantaupremiermotif,laCoursoulèvequ’ildoitnécessairementyavoirune
différenceentrelesdeuxversionsdelaclaused’exclusivité,puisquelelangage
utiliséaévoluéentrelaversioninitialeetlaversionactuelle,cettedernièreétant
moinscontraignantepourlebailleur.Bienquelecontextedesnégociationsnesoit
pasrelatédansladécision,ilestnéanmoinsclairquel’issuedesnégociationsafait
ensortequedestermesimportantsn’ontpasétéreprisdanslaclaused’exclusivité
actuelle,excluantainsilescentresdeconditionnementphysique«oùlesfemmes
sontadmises»duchampd’applicationdelaclaused’exclusivitéactuelle.Dèslors,si
laclaused’exclusivitén’avaitpaschangé,lasituationauraitétédifférenteetlaCour
semontreprêteàreconnaîtrequelebailleurauraitmanquéà
sonobligationen
louantunespaceàÉnergieCardiopourl’exploitationd’uncentredeconditionnement
physiquemixtefréquentéparleshommesetlesfemmes.
Telquementionnéci-haut,laclaused’exclusivitéactuelleprévoitentreautresque
l’exclusivitéaccordéeàCurvesn’aurapaspoureffetde
limiterledroitdubailleurde
loueràuntiersunespacedanslecentrecommercialpourl’exploitationd’uncentre
deconditionnementphysiquepourhommes.Lademanderesseallèguequel’emploi
destermes«centredeconditionnementphysiquepourhommes»restreintlebailleur
ànepermettrelalocationqu’àuncentredeconditionnementphysiquepermettant
l’adhésionauxhommesseulement.Exerçantsonpouvoird’interprétation,laCour
rejettecetargumentenconcluantquecettephrasenedonnaitqu’unexemplede
typedecentredeconditionnementphysiquequipouvaitcohabiterdanslecentre
commercialavecCurvessanscontreveniràsaclaused’exclusivité.Del’avisdela
Cour,uncentredeconditionnementphysiqueréservéauxhommesnepourrait,de
toutefaçon,jamaisconcurrenceruncentrepourfemmes.Lespartiesn’ontdoncpas
puvouloirdonneruntelsensàlaclause,cequi,selonlaCour,renforce
l’interprétationvoulantquel’emploidestermes«centredeconditionnementphysique
pourhommes»danslaclaused’exclusivitéactuellevisetoutaussibienlescentres
mixtes.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
7
Partantduprincipequel’interprétationd’uncontratsupposequel’ontienne
notammentcomptedesanature,descirconstancesdanslesquellesilaétéconcluet
del’interprétationquelespartiesluiontdéjàdonnéeouqu’ilpeutavoirreçue
18,la
Courestimeêtreenmesuredeprésumerquelespartiesn’ontpaseul’intentionde
reconduirelesensdelaclaused’exclusivitéinitialedanslebailactuel.Bienquele
bailleurn’aitpasétépartieaubailinitial,ilenaclairementeuconnaissance.
Deuxièmement,laCourconsidèrepertinentdeparcourirlesautresclausesdubail
pouraideràdonnerunsensàlaclaused’exclusivitéactuelle,au-delàdestermes
utilisésdanslaclausemême.Oncherchealorsàvalidersilelangagedesautres
clausesconfirmel’interprétationdelaclaused’exclusivitéousi,aucontraire,une
intentiondifférentepourraitsedégagerducontrat,prisdanssonensemble.
Or,laCourestd’avisquel’interprétationdonnéeàlaclaused’exclusivitéactuelleest
compatibleaveclerestedubail,notammentavecuneclausequiaccordeplusde
flexibilitéaubailleurencequecederniern’estpaslimitédanssalibertédelouerun
espacedanslecentrecommercialàtoutautrelocataireexploitantuneentreprise
similaire,entoutouenpartie,auxautresentreprisesducentrecommercial.Del’avis
delaCour,lestermes«similaire,entoutenenpartie»confirmentl’intentiondes
partiesderestreindrelaportéedelaclaused’exclusivitédelademanderesseàun
centredeconditionnementphysiqueetdepertedepoidspourfemmesdansla
mesureoùlebailleuralapossibilitédeloueràdesentreprises«similaires»,telque
ledéfendeurÉnergieCardio.
Commetroisièmeetdernièrecirconstancequiexpliquepourquoilaclause
d’exclusivitéactuellenes’appliquepasàÉnergieCardio,laCouraccordeune
certaineimportanceauxdifférencesentrelestypesd’entreprisesexploitées,dansle
centrecommercialenquestion,parCurvesetparÉnergieCardiorespectivement.En
observantlesiteInternetdeCurves,laCourretientquelescentresCurves,
exclusivementréservésauxfemmes,offrentunprogramme«completavecdes
exercicesphysiques,unplanderepasetunsuivipersonnalisédansunseul
programmeetenunseulendroit»,cequilesdistinguedesautrescentresdemise
enformeoudepertedepoids19
.
QuantàÉnergieCardio,lemodèled’affairesdesabannière«Econofitness»est
assezdifférent,notammentenraisondesonapprochesimpleet«sansextra»:les
fraisannuelsd’adhésionpeuventêtreaussibasque120$(comparativementà528$
pourCurves),
iln’yapasdepersonneldesoutienoud’instructeurs,nide
programmereliéàlasainenutritionouàlamiseenforme.Lesseulscours
disponiblessontdonnésparvidéospré-enregistrés.Deplus,alorsquecertains
centresEconofitnesssontréservésauxfemmes,celuifaisantl’objetdeslieuxloués
danslecentrecommercialdubailleurnel’estpas.
18
Art1426CcQ.
19Supranote1aupara28.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
8
Pourtoutescesraisons,laCourdéterminequelesdroitsdelademanderessesont
inexistants,danslamesureoùcelle-cin’apasdémontréqu’ellebénéficied’une
claused’exclusivitéopposableaubailintervenuentreÉnergieCardioetlebailleur.
2.2.2Lesdommagesirréparables
Surlaquestiondesdommagesirréparables,laCourestd’avisquelademanderesse
n’aguèrerencontrésonfardeaudedémontrerune«preuvesusceptibledeprouver
unepertedeclientèleouunepertedeprofits»
20,ouuneperted’achalandage21.
LaCourrejetteainsil’argumentdelademanderesseàl’effetqueladifférence
importanteentrelesfraisd’adhésionannuelsdesdeuxcentresdeconditionnement
physiqueaurapoureffetd’inciterlesmembresactuelsducentreCurvesànepas
renouvelerleuradhésionetdedissuaderlesmembrespotentiels.Aucontraire,le
comportementdesmembresdécouleplutôtdelalégitimeconcurrencedesprixdans
unmarchélibreoùs’offreauxconsommateursunlargeéventaildechoixpourdes
servicescertes«similaires»,maisquinetombentpassouslecoupdelaprésente
claused’exclusivité.
2.2.3L’urgenceetlabalancedesinconvénients
BienquelaCournesoitpastenued’analysercetroisièmecritèreenraisondesdeux
premièresconclusions,ellesepermetnéanmoinsdeconcluresuccinctementquece
troisièmecritèreauraitpenchéenfaveurdelademanderessesielleavaitététenue
delefaire.Lademanderesse,quibénéficieenoutred’uneentreprisebienétablie
danslecentrecommercial,aagimoinsd’unmoisaprèsavoirétéinforméequ’un
centreEconofitnessallaits’installerdanslecentrecommercial,etdonctout
investissementd’argentfaitparÉnergieCardion’auraitpuêtreattribuéaudélai
d’actiondelademanderesse.
Eneffet,laCours’appuiesurladécision9083-3187QuébecInccCSHDomaine
BelleriveInc
22pourrappelerque,encasdedélaitropimportantentrela
connaissancedelaviolationdelaclauseetl’actioncontrelecontrevenant,le
requérantpeutvoirsademanded’injonctionrefusée,particulièrementdanslescas
oùdesinvestissementsimportantsontétéfaitsparlebailleurouparletiers
locataire.
Conclusion
20GDGEnvironnementLtéecGroupeBioServicesInc,2006QCCS2627aupara75.
21Supranote1aupara31.
229083-3187QuébecInccCSHDomaineBelleriveInc,2009QCCS2598.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
9
Cetteaffairerappelleunefoisdeplusàquelpointlesclausesd’exclusivitédansles
bauxcommerciauxpeuventêtrefragilessiellesnesontpasexemptesdetoute
ambiguïtéquantàleurportée,quecelle-cisoitterritoriale,temporelleouquantaux
activitéscommercialesprotégées.Lemoindredoutepeutfacilemententraînerun
exerciced’interprétationdelapartdestribunauxaveclesrisquesquecelacomporte.
PourreprendrelesproposdelajugeBichdansl’affaireSobeysQuébecincc
CoopérativedesconsommateursdeSainte-Foy
23:
Bref,s’ilestvraiquelajurisprudence,commeladoctrinedureste,
affirmeparfoisquel’onn’apasàinterprétercequiestclair,il
demeurenéanmoinsquecequiestouparaîtclairn’estpastoujours
exactetpeutdoncrequéririnterprétation.L’exerciceconsisteraalors
àchercher,àtraversmaisaussiau-delàdelavolontédéclarée,la
volontéréelledesparties,c’est-à-direleurvéritableintention
commune,intentiondontilfaudrabiensûrfairelapreuve».
Unetelleinterprétationpourrafaireappelàplusieurséléments,incluantl’écritdu
contrat,l’ensembledesnégociationsducontrat,letyped’entreprisesconcernées,les
contratsantérieurs,lesdocumentsauxquelslespartiesontfaitréférencedansleurs
relationscontractuelles(telleslesconventionsdefranchiseoulesconventionsde
sous-bail),laduréeetleterritoirevisés,demêmequel’intérêtdupublic.
Ensomme,laclaused’exclusivitéestmanifestementunoutilintéressantpourles
locatairescommerciaux,danslamesureoùtouslesélémentssontréunispourune
miseenœuvreefficace.
23SobeysQuébecInccCoopérativedesconsommateursdeSainte-Foy,2005QCCA1172aupara
50.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
10
Pourdesservicesdeconseilsdansledomainedelapropriété
intellectuelleetdestechnologiesdel’informationetdescommunications
(incluantlesservicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)
demêmequedesservicesjuridiques.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
oumarquestylisée«R»stylisé
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
11
ROBIC®/MD
oumarquestyliséeROBIC++++
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
MarquesdecommercedeROBIC,S.E.N.C.R.L.poursesservicesde
conseilsdansledomainedelapropriétéintellectuelleetdes
technologiesdel’informationetdescommunications(incluantles
servicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)demême
quesesservicesjuridiques
*************************************************************************************************
*
Forservicespertainingtointellectualproperty,technologyand
communicationlawandrelatedmatters(includingpatentandtrade-mark
agencyservices)aswellaslegalservices.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
12
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
orstylizedR
®/MD
ROBIC®/
MD
orstylizedROBIC++++
®/MD
orstylizedROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
orstylizedROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
13
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
Trade-marksofROBIC,LLPforitsservicespertainingtointellectual
property,technologyandcommunicationlawandrelatedmatters
(includingpatentandtrade-markagencyservices)aswellaslegal
services