Un survol de quelques décisions rendues en 2006 en droit du spectacle
UNSURVOLDEQUELQUESDÉCISIONSRENDUESEN2006ENDROITDU
SPECTACLE
LaurentCarrière*
LEGERROBICRICHARD
,S.E.N.C.R.L.
Avocats,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
Avocatetagentdemarquesdecommerce,MeLaurentCarrièreestassociéprincipal
chezLEGERROBICRICHARD
,S.E.N.C.R.L(«ROBIC»),uncabinetmultidisciplinaire
d’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce.Ilnousfaitpartde
quelquesdécisionscanadiennesrenduesen2006dansledomainedudroitdu
spectacle.
Larichessedesdécisionsrenduesen2006auradémontré,encoreunefois,le
caractèrepluridisciplinaire–outouche-à-tout–dudroitduspectacle.
FISCALITÉ.
Danssonarrêtdu2mars2006dansLeRoyalWinnipegBalletc.Leministredu
Revenunational[2006CAF87],laCourd’appelfédérale(avecdissidence)confirmait
lestatutd’entrepreneursindépendantsetnond’employésdetroisdanseursduRWB
(unecompagniedeballetderenomméemondiale)enréitérantqu’iln’existeaucun
critèreuniverselpermettantdedéterminersil’onestenprésenced’uncontratde
service(employé)oupourservices(entrepreneur).C’estlarelationglobalequeles
partiesentretiennent–ouontl’intentiond’entretenir–entreellesquidoitêtreconsidérée.
Toutenreconnaissantque«Lesrépétitionsetlaprésentationd’unballetsontlefruit
d’unecollaborationartistiqueàlaquelleparticipentlechorégraphequicréeles
mouvementsdedanse,lesdanseursquiexécutentleballet,lesmaîtresetles
maîtressesdeballetquiformentlesdanseursetlesentraînentetledirecteurartistique
quicoordonneletravaildesdanseursetceluidesautresparticipants,notammentdes
musiciensetdesdécorateurs.Lesdanseursnesontpaslibresdedanserlerôlequi
©CIPS,2007.*Avocatetagentdemarquesdecommerce,associéprincipaldeLEGERROBICRICHARD,
S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarques.Notes
utiliséespourunarticlepubliédanslenumérodemars2007delarevueLemondejuridique,
numérothématqiuesurlesdixansdel’Associationdesjuristespourl’avancementdelavie
artistique(AJAVA).Publication062.034.
2
leurestassignéens’éloignantdelachorégraphieoudelavisionartistiquedudirecteur
artistique.Cependant,l’expressionartistiquedechaquedanseurestnécessairement
unique,mêmelorsqu’ilexécutedesmouvementsdedansechorégraphiés.»En
l’espèce,lecontrôleexercéparleRWBsurletravaildesdanseursnedépassaitpasce
qu’exigeaitlaplanificationd’unesériedeballetspendantunesaisondespectaclesbien
planifiée.
DROITDUTRAVAILINDIVIDUEL.
DansRadacovskyc.LesGrandsBalletscanadiensdeMontréal[2006QCCRT0027et
2006QCCRT0519]laCommissiondesrelationsdutravaildevaitsepenchersurla
plaintepourcongédiementsanscausejusteetsuffisantedudanseurprincipalMario
Radacovsky.Mêmedanslecadred’unmilieudecréation,lesrèglesordinairesde
gestiondesrelationsdetravailquantàlagradationdessanctionsdoiventrecevoir
applicationetsiundanseurcritiquesansrespectcollèguesetdirectionoumetcelle-ci
dansl’embarras,celanejustifiepasl’employeur«d’imposerauplaignantlapeine
capitale,lapreuveétantbienmincesurlesmoyensqu’ilavaitjusque-làmisenœuvre
pouramenerleplaignantàchangersoncomportement».Lecongédiementest
remplacéparunesuspensiond’unmoisquoiquepardécisionsubséquentela
Commissiondesrelationsdutravailfixerauneimportanteindemnisationmaisdécidera
qu’iln’yapaslieuderéintégrerledanseurdepuiscongédiépourcause.
DansOrchestremétropolitaindugrandMontréalc.Rescigno[2006QCCA6],laCour
d’appelduQuébecconcluait,elleaussi,queledirecteurartistiqueetchefd’orchestre
JosephRescignoavaitfaitl’objetd’uncongédiementdéguisérésultantd’une
campagnedeharcèlement,d’interventionnismedanssestâchescontractuellesetde
proposdiffamatoires.Toutefois,enl’absencedecirconstancesspéciales,ilfautéviter
ledédoublementdesdommagesetlesinconvénientsettroublesrésultantd’un
congédiementserontgénéralementinclusdanslemontantdesdommagesrésultant
d’unepertedesalaire:laCourd’appelm’interviendradoncquesurcepoint.
ADAPTATION
DansLesdistributionsAvantiCinéVidéoinc.c.JWTWOEntertainment[2006QCCS
5077],lejugeCasgrainaémisuneinjonctionprovisoireenjoignantàladéfenderesse
américainedecesserladiffusiondelasérietéléviséeLoveBites,adaptationdela
sérieUngars,unefille.Eneffet,l’adaptationnerespectaitpaslalicenceconcédée,
tantdansl’espritetlaprésentationdelaséried’origine,quel’approbationdesaversion
finalequedansl’étroiteassociationdecetteadaptationàunproduitdeconsommation
(lesshampoingsSUNSILK)dontelledevenaitunsimplevéhiculedepromotion.
CONTRATSDEDIFFUSION.
DansFortierc.GestionB.Brisson&associés[2006QCCS2698],lajugeJuliendevait
3
seprononcersurlesconséquencesdunonrespectdanslarelationentreunsculpteur
etsongaleristedesdispositionsobligatoiresdelaLoisurlestatutprofessionneldes
artistesdesartsvisuels,desmétiersd’artetdelalittératureetsurleurscontratsavec
lesdiffuseurs(L.R.Q.,c.S-32.01;LSP),laquelleprévoitunencadrementlégislatifdu
contratdediffusion
L’artistepeintreetsculpteurMarc-AndréJacquesFortier,avaitconfiéaugaleristeBrian
Brissonlatâchedevendreetpromouvoirsesœuvres.«Fortiervoued’abordune
confiancetotaleàBrisson,leconsidèrecommeunami.Progressivement,Fortierse
perçoitcommeabusé,utilisé,volé.Ilenestconvaincu.Brissonluiaprissonépouse,
sesœuvres,sonargent.»
L’ententeintervenueentrelespartiesnerespectaitpaslesconditionsimpérativesdela
LSPenmatièredecontratdediffusion(écrit,résiliation,garantie,arbitrage,etc.).Est-
cequecenonrespectentachaitl’ententedenullitéabsolue?Noncarlesdispositions
delaLSPrelèved’unordrepublicdeprotectionetnondedirection.Lanullitéestdonc
relative,l’objectifdelaLSPétantd’assurerlerespectdeconditionscontractuelles
minimalesaubénéficedel’artiste.
DepluspourquelaLSPs’applique,ilfautquel’artistesoitunepersonnephysiquequi
pratiquesonartàsonproprecompte.Dèslorsl’accordéonistesalariéd’unecabaneà
sucre,mêmes’ildoitdonneruneprestationdéterminéen’estpasviésparlaLSPetson
employeur,lacabaneàsucren’estpasunproducteurausensdelaLoietn’apasà
négocieraveclaGuildedesmusiciens(uneassociationd’artistesreconnueausensde
laLSP):9009-0531Québecinc.(CabaneàsucreChezDany)c.Lacommissionde
reconnaissancedesassociationsd©artistesetdesassociationsdeproducteurs[2006
QCCS1630].EtlejugeLarouchedeconclure:«Ilestvraiqu’onatentéauQuébecde
fairedel’artisteunprofessionnelenvuedefavorisersesintérêtssocio-
économiques.Mais,estceàdirequetoutepersonneauQuébecquijouedela
musique,enquelqueendroitetdansquelquecontextequecesoitdevienne
automatiquementunepersonnecaptived’associationsd’artistesouautres?»
ENTENTESCOLLECTIVES
NepascommenceravecdiligenceetdebonnefoilesnégociationsqueprévoitlaLoi
surlestatutprofessionneletlesconditionsd©engagementdesartistesdelascène,du
disqueetducinéma(LRQ,c.S-32.1)etnepasfaireremise,selondécision
homologuée,àl’associationreconnued’artistesd’unétatdesmontantsprélevéspour
chaqueartisteconstituentdesinfractionsàconséquencespénalesenvertudecette
loi:Québec(Procureurgénéral)c.2971-9499Québecinc.(VoutesNapoléon)[2006
QCCQ90].
4
SanscompterlesseptdécisionsdelaCommissiondereconnaissancedes
associationsd’artistesetdesassociationsdeproducteursenvertudelaLoisurle
statutprofessionneletlesconditionsd’engagementdesartistesdelascènedudisque
etducinémaduQuébec,lesdeuxrenduesparleTribunalcanadiendesrelations
professionnellesartistes-producteursenvertudelaLoisurlestatutdel©artistedu
CanadaetlesnombreusesdécisionsrenduesunpeupartoutauCanadadanslecadre
degriefsrégispardesconventionscollectivesoudeslégislationsparticulières.
CONTRATS
DansColumbiaPicturesIndustriesInc.c.Wang[2006SKQB307]lacalifornienne
ColumbiademandaitàlaCourduBancdelaReinedeSaskatchewanquepar
injonctionlesdéfendeurssaskatchewannaisetcalifornienn’exploitentpaslesdroits
d’adaptationqu’elleprétendaitavoiracquisdansquatreœuvreslittéraires,droits
nécessairesàlaproductiond’unantépisode(prequel)ausuccèscinématographique
CrouchingTiger,HiddenDragon.Aumotifduforumnonconveniens,lesdéfendeurs
demandaientlasuspensiondesprocéduresouleurtransfertenCalifornie.
Lesdroitsd’auteurontétéconsidéréscommedesbiensmeublesausitusdeleur
propriétaire,l’hériterdéfendeur;cedernierhabitaitlaSaskatchewan;l’ententealléguée
parlaColumbiaauraitétéconcluedanscetteprovince:autantderaisonspoury
maintenirl’actionmêmesicelaétaitdenatureàprocurerunavantageprocéduralàla
demanderessequi,danslescirconstances,n’auraitpuseprévaloirenCalifornie,son
lieuderésidence,d’uneententeverbale.
Ledemandeurestunviolonistefolkloriqueetanimateurdefoules.Parunimportant
réseaudecontactsauprèsd’agencesdevoyage,ilpeut,contrerémunération,dirigerla
clientèledecelles-civersl’érablièredeladéfenderesse.Dansuneactionenexécution
d’uncontratdontlesclausespertinentessontambiguës,letribunalàinterpréterces
clausesàlalumièredelaconduitedesparties,notammentalorsquelesrelationsentre
ellesétaientbonnes:Landryc.LesplacementsAndréetJosephLessardLtée[QCCS
4632].
DROITSD’AUTEUR
L’article3delaLoisurledroitd©auteur(LRC,c.C-42)réserveautitulairedudroit
d’auteurledroitexclusifdecommuniqueraupublicpartélécommunicationuneœuvre
protégéeetnonpasledroitderecevoirlesignaldecommunication.Dèslorsla
violationdel’interdictiondedécoder,sansl’autorisationdeleurdistributeurlégitimeou
encontraventionaveccelle-ci,unsignald’abonnementouunealimentationréseauque
prévoitl’article9delaLoisurlaradiocommunication(LRC,c.R-2)nesauraitconstituer
uneviolationdudroitd’auteurdanscessignaux:ColumbiaPicturesIndustriesInc.c.
Gaudreault[2006FCA29].
5
DansFilmCityEntertainmentLtd.c.Chen[2006CF1150],lesdemanderesses
allèguaientquelesdéfendeursavaientreproduituneémissiondetélévisionDiva,Ah
Hey!surlaquelleellesdétenaientundroitd’auteuretpourlaquelleellesavaient
accordédeslicencesetquelesdéfendeursavaientmisencirculationcetteémission
danslepublic.Jugementsommaireestaccordéauxdemanderessessurpreuvenon
contreditedelalocationparlesdéfendeursd’uneversioncontrefaitedel’émission,la
démonstrationdelasubsistancedudroitd’auteurdansl’œuvreetletitulariatdesdroits
d’auteurdelademanderesse,laconnaissancedesdéfendeursdel’existencedudroit
d’auteurafférentàl’émissionetleurviolationdecelui-cietlecaractèredélibérédela
violation.
DansCloseUpInternationalLtdc1444943OntarioLtd(2006CanLII32925),laCour
supérieured’Ontarioaconcluqueledroitd’instituerdesprocédurespourviolationde
droitsd’auteurnepouvaitpasêtreconcédéparsimplelicencesiunintérêtdansledroit
d’auteurn’avaitpasétéconcédéaulicencié
PETITESCRÉANCES
Phénomènenouveaurésultantsansdoutedescoûtsd’accèsàlajustice,2006auravu,
auQuébec,denombreuxjugementsdelaDivisiondespetitescréancesdelaCourdu
Québec:contratd’engagementd’artistenonrespecté[2006QCCQ2664],artiste-
photographeimpayépoursacontributionàuncalendrierthématique[2006QCCQ
2052],producteurréclamantdesdommagessuiteàl’annulationd’unévénement
promotionnelqu’ilorganisait[2006QCCQ3004],juridictionsurunedemandede
redditiondecompted’ungérantd’artiste[2006QCCQ2213],droitsd’auteurset
revenusdespectaclesimpayés[2006QCCQ]annulationunilatéraled’uncontratde
productiondedisques[2006QCCQ9947],facturesimpayéesd’agentd’artistes[2006
QCCQ]ensontautantd’illustrations.
FAMILLE
Lesdroitsd’auteursdansdesprogrammesinformatiques(demêmequeleprixde
ventedeceux-ci)sontdespropresquinefontpaspartiedelacommunautéet,partant,
nefontapasl’objetd’unpartagedanslecadredeladissolutiondurégimematrimonial.
C’estcequ’adécidé,s’appuyantsurledroitfrançais,lejugeGomerydansY.H.c.
W.Ha.[2006QCCS5215].
FAILLITE
Laprésomptiondefraudeetd’innoposabilitéqueprévoitl’article95delaLoisurla
failliteetl’insolvabilité(LRC,c.B-3)s’appliqueàl’artistequi,dansles3moisdela
faillitedel’acquéreur,reprenddegréàgrélespeinturesimpayées.C’estcequ’aappris
àsesdépensl’artisteautochtoneArthurVickersdansInReIanGregoryThow[2006
BSCC],lejugeMasuharaneleconsidérantpascommecréancierprivilégiédufaitdela
venteetordonnantlaremisedesœuvresausyndic.
6
Autantpourconfirmerlecaractèrepolymorphedudroitduspectacle!
L’abondancedesdécisionsconfirmeleshakespearien«choisir,c’estmourirunpeu».
Queréserve2007?[Àsuivre.]
7
8
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstous
lesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,
marquesdecertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireet
artistique,droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuits
intégrés;biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsde
commerce,know-howetconcurrence;licences,franchisesettransfertsde
technologies;commerceélectronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,
publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892
totheprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsof
origin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;
computer,softwareandintegratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplant
breeders;tradesecrets,know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchising
andtechnologytransfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,
publicityandlabelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELA
PLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD