Survol de la réalité augmentée et de la réalité virtuelle au Canada
Survoldelaréalitéaugmentéeetde
laréalitévirtuelleauCanada
GabrielSt-Laurent
ROBIC,S.E.N.C.R.L.
Avocat
Ledomainedelaréalitéaugmentéeetdelaréalitéaleventdanslesvoiles.Aprèsla
sortietrèsattendueduvisiocasqueOculusRiftdelasociétéaméricaineOculusVRetde
l’immensepopularité,bienquequelquepeuéphémère,del’applicationderéalité
augmentéePokémonGo!,plusieursapplicationsfaisantappelàcestechnologiesontété
lancéessurlemarché.
Lesnombreusesavancéesqu’ontconnuescestechnologiesaucoursdesdernières
annéesfontensortequ’ils’agitd’undomaineenpleineébullition.Deplusenplusde
compagniestententd’yfairelesautenespérantpouvoirdéveloppercequiseraperçu
commeétantlaprochaineapplicationinnovanteenlamatière,et,quiditinnovationdit
nécessairementpropriétéintellectuelle!
Lapropriétéintellectuelleetlesdroitss’yrattachantsontunatoutindéniablepourtout
concepteurdésirants’accaparerunepartdecemarché.Nousferonsdoncunbrefsurvol
decertainspiègesàéviterlorsdudéveloppementd’applicationsoud’appareilsfaisant
appelàcestechnologies.
Ledroitd’auteur
L’élémentleplusimportantlorsqu’ilestquestiondedroitd’auteuretd’applicationsvouées
auxtechnologiesderéalitéaugmentéeetderéalitévirtuelleestsanscontreditlelogiciel.
Cedernierbénéficied’uneprotectionenvertudelaLoisurledroitd’auteurparl’entremise
desoncodesource,soitlecoderédigédemanièreàêtrecomprisparunêtrehumain,
quelaLoiassimileàuneœuvrelittéraire.
Afindefaciliterledéveloppementdelogicielsdestinésàêtreutilisésavecdifférentes
plateformes,certainescompagniesoffrentdestroussesdedéveloppementdelogiciels
adaptéesàleursproduits,égalementconnuessouslenomdesoftwaredevelopmentkits
ouSDK.Cependant,denombreusesrèglescontractuellesrégissentl’utilisationdeces
troussesetilimportedoncàquiconquedésires’enservirdebienconnaîtrel’étenduedes
droitsqu’ellesconfèrent,mais,surtout,d’êtreenmesurededéterminerquiestpropriétaire
2
desdroitsd’auteurdanslesapplicationsquiendécoulentetquellessontlesutilisations
permises.
Lesbrevets
Lesdemandesdebrevetsliéesauxtechnologiesdelaréalitéaugmentéetdelaréalité
virtuellepeuventseclasserendeuxgrandescatégories.D’uncôté,certainesdemandes
portentsurlesappareilsetaccessoiresutiliséspourpouvoirprofiterdecestechnologies
telsquelesvisiocasques,gantsouencorelunettesintelligentes.Cesdemandessont
généralementplusfacilementenregistrablespourautantquel’inventionsoitnouvelle,
inventiveetutile.
D’unautrecôté,plusieursdemandesontpourobjetunlogicielutilisédanslamiseen
œuvred’uneapplication.Cesdemandessontplusproblématiquesenraisondel’étatdu
droitauCanada.Eneffet,bienqu’aucunedispositiondanslaLoisurlesbrevetsn’interdise
debreveterunlogiciel,l’article27(8)prévoittoutefoisqu’«ilnepeutêtreoctroyédebrevet
pourdesimplesprincipesscientifiquesouconceptionsthéoriques.»Àlalumièredecette
disposition,lestribunauxcanadiensontlongtempsrefuséd’octroyerdesbrevetssurce
qu’ilsconsidéraientêtredesimplesformulesmathématiques.
Néanmoins,leventsembleavoirtournéen2011suiteaujugementdelaCourd’appel
fédéraledansl’affaireCanada(Procureurgénéral)c.Amazon.cominc.1Danssadécision,
laCour,souslaplumedujugeSharlow,estvenueconfirmerqu’unlogicielpouvaitêtre
brevetabledanslamesureoùilneconstituaitpas«seulementuneidéedésincarnéeet
respectentlecritèrenécessitantunchangementdenatureoud’étatd’unobjet
physique.»2
Malgrécettemincelueurd’espoir,labrevetabilitédelogicielsauCanadademeure
néanmoinsunesituationquidoitêtreévaluéeaucasparcasafindedéterminersiun
élémentphysiqueestrattachéàl’inventionlogicielle.L’avisd’unprofessionnelestdonc
fortementsuggérépourquiconquesouhaiteobtenirunbrevetpourunlogicielenlienavec
lestechnologiesderéalitéaugmentéeetderéalitévirtuelle.
Lesmarquesdecommerce
Lasituationdesmarquesdecommerceestégalementdélicate.Lorsqu’ilestquestionde
marquesdecommerceutiliséesenlienavecdesapplicationsderéalitéaugmentéeetde
réalitévirtuelle,qu’enest-ildel’inclusiondecesdernièresdansdesmondesvirtuelset
quellesdistinctionsfaut-ilfaireentreunobjetréeletunobjetvirtuel?
Eneffet,laprésenced’unemarqueenregistréesurunélémentvirtuelpeut-elleréellement
êtreconsidéréecommeuneviolationdesdroitsdétenusparletitulairedecettemarque?
Quiplusest,«l’emploi»delamarqued’untiersdansunmondevirtuelpeut-ilêtre
1Canada(Procureurgénéral)c.Amazon.com,inc.,2011CAF328.2Louis-PierreGravelle&Jean-FrançoisJournault,«Protectiondesjeuxvidéo:lapropriétéintellectuelleen
modemultijoueur»,Développementsrécentsendroitdelapropriétéintellectuelle,Cowansville,ÉditionsYvon
Blais,2012,p.164,enligne:https://edoctrine.caij.qc.ca/developpements-recents/357/368099942/#infos.
3
considérécommeunemploidemarquedecommerceausensdel’article4delaLoisur
lesmarquesdecommerce?Cesontlàdesquestionssurlesquelleslestribunaux
canadiensn’ontpas(encore)euàsepencher.Celaétantdit,ilyafortàparierqu’avecla
popularitégrandissantedesapplicationsderéalitéaugmentéeetderéalitévirtuelleainsi
quedesprofitssubstantielsquecesdernièresgénèrent,cesquestionsnedemeureront
pasensuspensencorebienlongtemps.
Lalignedeprudencevoudraitdoncquetoutepersonnedésirantcréeruneapplicationen
lienaveclestechnologiesderéalitéaugmentéeetderéalitévirtuelles’assuredenepas
incluredesmarquesdecommerceappartenantàdestierssansavoirpréalablement
obtenuleurautorisation.Toutcommedanslemondedelaproductiontélévisuelle
classique,ilyafortàparierquelesconcepteursdejeuxoud’applicationsderéalité
augmentéeetderéalitévirtuelleutiliserontdanslesprochainesannéesleplacement
publicitairepourfinancerdesprojetsdeplusgrandeenvergure,plutôtquederisquerdes
poursuitespourl’utilisationdemarquessansautorisation.
Lemotdelafin
Bienquelestechnologiesderéalitéaugmentéeetderéalitévirtuelleaientconnuunessor
fulgurantaucoursdesdernièresannées,noussommesloind’avoiratteintleslimitesque
cestechnologiespeuventnousoffrir.Eneffet,certainescompagniess’affairent
présentementàdévelopperdenouvellesapplicationsenlienavecnossensdelavue
(oculométrie),delavoix(reconnaissancevocale)etdutoucher(technologiehaptique).
Ilestindéniablequecedomainevaprendredugalonaucoursdesannéesàvenir.Cela
étantdit,ildemeureprimordialpourquiconquesouhaitedévelopperdesapplicationsen
lienaveccestechnologiesd’avoirunecompréhensiondesdifférentsélémentsde
propriétéintellectuellequilacomposent,neserait-cequ’afindes’assurerdedétenirtous
lesdroitsdanslesproduitsdeleurscréations,mais,également,afindes’éviterde
longues,etfortprobablementcoûteuses,procéduresjudiciaires.