Qui détient le droit au brevet lorsque des employés ou entrepreneurs réalisent des inventions?
QUIDÉTIENTLEDROITAUBREVETLORSQUEDESEMPLOYÉSOU
ENTREPRENEURSRÉALISENTDESINVENTIONS?
YUHENGTOMZHANG*
ROBIC,S.E.N.C.R.L.
AVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
Uninventeur,pourunbrevet,estunepersonnequicontribuedefaçoninnovanteà
l’inventionrevendiquéedansunedemandeduditbrevet.Ils’ensuitqueledroitaubrevet
estinitialementattachéàl’inventeur1etpeutdoncêtrecédéàautrui.
Trèssouvent,leoulesinventeurssontdesemployésd’uneentreprise,quisouhaiteque
ledroitaubrevetluisoitcédé.Ilfautsegarderdeprésumerqu’unetellecessiondedroit
estnécessairementunprocessussimpledanstoutesituation.AlorsquelaLoisurledroit
d’auteurcontientunedispositionquiprévoitexpressémentquel’employeurestlepremier
titulairedudroitd’auteurpouruneœuvreartistiquecrééeparunemployé2,onnetrouve
aucunedispositionanaloguedanslaLoisurlesbrevets.Dèslors,lecréateurdePasse-
Partout,quin’avaitpasétéreconnucommetitulairedudroitd’auteurdansl’émission
téléviséedumêmenomaumotifqu’ilétaitalorsemployéparTélé-Québec,auraitpu
connaîtreunsortbiendifférentsilelitigeavaitportésurunbrevet3.
Nousavonsexpliquédansunarticleprécédent4(Lesinventionsd’employésauCanada)
qu’unemployéestprésuméêtrelepropriétaired’uneinvention,mêmes’ill’aréalisée
pendantsesheuresdetravail.DansladécisionComstock5,laCourfédéraleaélaboré
uneexceptionàcetterèglepourlescasoùuneinventionestconçueparunemployéqui
estexpressémentembauchépourréaliserdesinventions,auquelcaselleappartientà
l’employeur.LadécisionComstockénumèreaussihuitcritèresàprendreencomptepour
établirsiunemployéaétéexpressémentembauchépourréaliserdesinventions.Ilne
fautcependantpasoublierqueladécisionComstockconcerneunliend’emploià
©CIPS,2018.*YuhengTomZhangestavocatetagentdebrevetschezROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinet
multidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce1Loisurlesbrevets,L.R.C.,1985,ch.C-42,art.49.2Loisurledroitd’auteur,L.R.C.1985,ch.C-42,par.13(3).3https://www.robic.ca/en/publications/a-compilation-of-the-canadian-copyright-cases-decided-in-2014/;
https://www.robic.ca/en/publications/a-compilation-of-the-canadian-copyright-cases-decided-in-2012/;
https://www.canlii.org/fr/qc/qcca/doc/2014/2014qcca158/2014qcca158.html;4https://www.robic.ca/wp-content/uploads/2017/05/068.120F-MBE-2010.pdf5ComstockCanadac.ElectecLtd.,(1991)45F.T.R.241(C.F.).
2
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
l’extérieurduQuébec6.L’approchepourévalueruntelliend’emploietlerésultatobtenu
peuventnepasêtrelesmêmesquesil’onappliquaitleCodecivilduQuébec.Dansle
contexted’unemploi,l’idéalestd’insérerdanslecontratdetravaildesdispositionsqui
prévoientdefaçonexplicitel’obligationpourl’employédecéderàsonemployeurledroit
aubrevetassociéàsesinventions,afind’évitertouteambiguïté.
Lasituationdevientencorepluscomplexelorsquel’auteurd’uneinventionestun
entrepreneurindépendant.Contrairementàcequisepassedansunerelationemployeur-
employé,l’entrepreneur,auxtermesd’uncontratdeservice,n’apasdeliende
subordinationàlapartiequil’engage.L’entrepreneur«alelibrechoixdesmoyens
d’exécutionducontrat»7.Unetellesituationpeutseproduirelorsqu’uneentrepriseretient
lesservicesd’unesociétéspécialisée,parexemple,pourdévelopperunnouveauproduit
ouunenouvelleplateformelogicielle.
Deplus,l’entrepreneurapourobligationprincipaledemeneràbienletravailphysiqueou
intellectuel,quiconsistesouventàlivrerunproduitdutravail.Celanesignifietoutefois
paspourautantqu’ilal’obligationde«livrer»(céder)lesdroitsdepropriétéintellectuelle
surleproduitdutravail.Encoreunefois,l’idéalestdestipulerexpressémentdansle
contratquel’entrepreneuresttenud’obteniretdecéderlesdroitsdepropriété
intellectuellenécessaires.
Parailleurs,ilnefautpasperdredevuequel’œuvreréelle,ycomprisl’acted’invention,
estlefruitdutravaild’acteurshumains,quipeuventêtredesemployésdel’entrepreneur
oud’autressous-traitants.Decefait,toutdroitaubrevetémaneenprincipedeces
employésousous-traitants.L’entrepreneurdevraitdoncacquérirlesdroitsdeses
employésousous-traitantsavantdepouvoirlescéderàlapartiequil’aengagé.Dansun
telcas,lecontratdevraitégalementobligerl’entrepreneuràs’engageràobtenirlesdroits
depropriétéintellectuellesuruneinvention,enplusdel’obligationdelescéder.
Quiplusest,d’unpointdevuepratique,lacessiondudroitàunbrevetentredifférentes
parties(p.ex.,del’employéàl’employeuroudel’entrepreneuralapartiequiretientses
services)obligelesinventeursàêtrephysiquementprésentspoursigner.Cen’est
souventpaslecas,carlesinventeurschangentd’entrepriseou,plusrarement,refusent
purementetsimplementdesignerlesdocumentsdecessionnécessaires.Signerlesbons
contratsaveclesdifférentesparties(employés,entrepreneursestemployédes
entrepreneurs)peutnettementréduireladifficultéderéglercessituations.
6Étantdonnéquelapropriétéetl’emploisontunequestiondedroitdelapropriétéetdedroitcivil,cet
aspectestdecompétenceprovinciale.7Art.2099C.c.Q.