Les marques géographiques: un territoire à (re) découvrir
LESMARQUESGÉOGRAPHIQUES:UNTERRITOIREÀ(RE)DÉCOUVRIR
BarryGamache*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
Paris,Hollywood,Milan:autantdelieuxquiévoquentdansl’imaginaire
populaireuneassociationaveclesindustriesdelaparfumerie,desfilmsetde
lahautecouturerespectivement;autantdenomsquipeuventparaître
alléchantspouruncommerçantoeuvrantdansl’unoul’autredeces
domainesetdésirantcapitalisersurlemytheentourantceslieuxnonmoins
réels.
Malheureusement,lesintérêtsauniveaumarketingetlesintérêtsauniveau
juridiqueneconvergentpastoujoursencequiconcernelechoixd’une
marquedecommerceetl’enregistrabilitédecelle-ci.L’article12(1)b)dela
Loisurlesmarquesdecommerce
,L.R.C.(1985)c.T-13énonce,interalia,les
exigencessuivantes:
« …unemarquedecommerceestenregistrablesaufdansl’unou
l’autredescassuivants:…qu’ellesoitsousformegraphique,
écriteousonore,elledonneunedescriptionclaireoudonneune
descriptionfausseettrompeuse,enlanguefrançaiseouanglaise,
delanatureoudelaqualitédesmarchandisesouservicesen
liaisonaveclesquelselleestemployée,ouàl’égarddesquelson
projettedel’employer,oudesconditionsdeleurproduction,ou
despersonnesquiysontemployées,oudulieud’originedeces
marchandisesouservices ».
Ainsi,siunemarquedonneunedescriptionclaireouunedescriptionfausseet
trompeuse,enlanguefrançaiseouanglaise,dulieud’originedes
marchandisesenliaisonaveclesquelselleestemployéeouàl’égard
desquelsonprojettedel’employer,cettemarquen’estpasenregistrable.
Pourquel’interdictions’applique,ilfautquelamarque,prisedansson
LÉGERROBICRICHARD,1994.
*
Avocat,BarryGamacheestmembreduCabinetd’avocatsLÉGERROBICRICHARD,s.e.n.c.
etduCabinetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.Publiéen
novembre1994dansUpdate/RésumédelaSectionnationaledepropriétéintellectuellede
l’AssociationduBarreaucanadien(vol.3,no3,pp.4-6).Publication171.004.
ensemble,donne,commepremièreimpression,unedescriptionclaireou
fausseettrompeuse.
Parexemple,lamarqueSUISSEpourdesmontresprovenantdelaSuissene
seraitpasenregistrablepuisque,commepremièreimpression,elledonnerait
unedescriptionclaire,évidente,facileàcomprendredulieud’originedu
produitcommercialisé.LamarquePARISpourdesparfumsconfectionnésau
Canadaneseraitégalementpasenregistrablepuisqu’elledonneraitune
descriptionfausseettrompeusedulieud’origine(remarquonslaconjonction
« et »)danslamesureoùlesconsommateurspourraientconclurequeles
produitsproviennentdeParis,l’unedescapitalesdelaparfumerie.
Àl’inverse,lamarqueTAHITIpourdesbiscuitsprovenantduCanadaserait
enregistrabledanslamesureoùlamarquedonneunedescriptionfaussedu
lieud’originemaisnontrompeusepuisqueTahitin’estpasreconnuepourla
productiondesesbiscuitsetlepublicconsommateurnesauraitconclureque
lesbiscuitsvendusproviennentdeTahiti.
Laprohibitiondel’article12(1)b)n’estdoncpasabsolue:cen’estquesielle
rencontrelescritèresposésparcetarticlequelamarquequisetrouveàêtre
égalementlenomd’unlieugéographiqueseranonenregistrable.Lebutde
cetarticleestd’empêcherlamainmised’unseulindividuoud’uneseuleentité
surunmotassociéàunlieugéographiqueayantacquisunecertaine
renomméecommesourcedecertainsproduitsoucertainsservices,ou
encorecommecentredefabricationoutransformationdeceux-ci.
Qu’enest-ildelamarquelorsqueseuleunepartiedecelle-cidonneune
descriptionclairedulieud’originedesproduitsassociésàcelle-ci.Lamarque
estenregistrablepourautantquelerequérantquiprésentelademande
d’enregistrementsedésistedudroitàl’usageexclusifdumotconstituantla
descriptionclairedulieud’origine.Cetteprocédurede »désistement »est
prévueàl’article35delaLoiquistipule: »Leregistrairepeutrequérirceluiqui
demandel’enregistrementd’unemarquedecommercedesedésisterdu
droitàl’usageexclusif,endehorsdelamarquedecommerce,detellepartie
delamarquequin’estpasindépendammentenregistrable(…) ».
Remarquonstoutefoisquesiseuleunepartied’unemarquedonneune
descriptionfausseettrompeusedulieud’origineduproduitcommercialisé,
maisquecetélémentestdominant(parexempleBRISEDEPARISpourdes
parfumsconfectionnésauCanada),ledésistementpourcettepartiedela
marqueneserapasacceptéetlamarquedanssonensembleresteranon
enregistrable(voiràceteffet:LakeOntarioCementLtd.c.RegistrarofTrade-
Marks,(1976)31C.P.R.(2d)103,109(F.C.T.D.,Dubé,J.)).
Afindepleinementmesurerlaprohibitiondel’article12(1)b),notonsquela
descriptionclaireoufausseettrompeusedulieud’originedesmarchandises
ouservices(pourreprendrel’exempledesparfums)peutêtresousforme
graphique(parexemplelareprésentationdelaTourEiffel),écrite(PARIS)ou
sonore(parexemplePA-RI),enlanguefrançaiseouanglaise.
Leprincipemêmedenonenregistrabilitésouffrecependantcertaines
exceptions,enl’occurrencei)lamarquedecertificationprévueparl’article
25,ii)lamarquedontonprouvel’acquisitiondedistinctivitéenvertude
l’article12(2)delaLoi,iii)lamarquedontonprouvequ’ellen’estpas
dépourvuedecaractèredistinctifenvertudel’article14(1)etiv)lamarque
quifaitl’objetd’unepublicationd’avisd’adoptionetd’emploienvertude
l’article9(1)delaLoi.Évidemment,l’uneoul’autredecesexceptionsn’est
disponiblepourunepartierequérantequisiellerencontrelesconditions
inhérentesàchaqueexception.
Commeonapuleconstaterci-haut,afindedéterminersiunemarquede
commerceproposéeàl’enregistrementestviséeparl’interditdel’article
12(1)b)delaLoi,ilfautnonseulementdéterminersilamarqueconstitueun
lieugéographiquemaiségalementapprécierlelienquipeutexisterentrece
lieugéographiqueetlesmarchandiseset/ouservicesénoncésdansla
demanded’enregistrement.Lorsqu’unlieuréelestchoisicommemarquede
commercepourvendreunproduit,laquestionseposealors:commentle
registraire(agissantauniveaudel’examendelademandeoudanslecadre
deprocéduresd’opposition)apprécie-t-illa »renommée »d’unlieu
géographiqueavecunproduitouservicedonné?Pensonsauxmarques
hypothétiquessuivantes:OSAKApourdesciseauxetautresinstrumentsen
métal;MONTRÉALpourl’opérationd’unetrouped’humoristesetLANAUDIÈRE
pourdesinstrumentsdemusique.
Outreunerévisiondesencyclopédiesetguidestouristiquesencequiatraità
l’existencemêmedeceslieux,unerevued’undesarrêtsdeprincipesurla
questionetdelajurisprudencerécenteduregistraires’imposeafindetenter
derépondreàcettequestion.
DansDartIndustriesCanadaLtd.c.AlgonquinMercantileCorp.
,(1987)15
C.P.R.(3d)517(C.Opp.,Martin,D.J.)l’opposantes’opposaitàlademande
d’enregistrementdelarequérantepourlamarquedecommerceWESSTON
pourdepetitsappareilsélectroménagers.Ensebasant,entreautres,sur
l’article12(1)b)delaLoi,puisqueWeston,Ontarioestl’endroitoùoriginaitles
produitsdelarequérante.Leregistrairerejetacependantcemotif
d’oppositionensoulignantqu’iln’yavaitaucunepreuveaudossiersuggérant
queleconsommateurmoyenreconnaîtraitdanslavilledeWestonunesource
reconnued’appareilsélectroménagers.Cefaisant,leregistraireappliquale
principeénoncédansGreatLakesHotelsLtd.c.NosheryLtd.,(1968),56C.P.R.
165auxpages172et173oùl’HonorableCattnachavaitécrit: »Thenameofa
placeofbusinessorfactory(…)isnotnecessarilydescriptiveoftheplaceof
originofwaresorservicesunlessitcanbesaidthatsuchanameisindigenous
tothosewaresandservices ».
DansWaterfordGlassGroupp.l.c.c.CanarindaManufacturingLtd.
,(1987),
16C.P.R.(3d)40(C.Opp.,Martin,D.J.),larequérantecherchait
l’enregistrementdelamarqueWATERFORDpourdesbâtonsdegolfalorsque
l’opposantedéposaitunedéclarationd’oppositionàl’égardquelamarque
donnaitunedescriptionclaireoufausseettrompeusedulieud’originedes
produitsnommémentWaterfordenOntario.Leregistrairerejetacemotif
d’oppositionensoulignantquelapreuverévélaitquelavilledeWaterforden
Ontarioavaitunepopulationde2,500cequisuggéraitfortementquepeude
Canadienétaitaucourantdesonexistence,àplusforteraisonencoremoins
deconsommateursCanadienspourraientsupposerqueWaterfordestsource
d’équipementssportifs.
DansInstitutNationaldesAppellationsd’OriginedesVinsetEaux-de-Viec.Les
VignoblesduQuébec(Vinification)Inc.,(1988)20C.P.R.(3d)323(C.Opp.,
Partington,G.W.),larequérantecherchaitl’enregistrementdelamarque
SEIGNEURDEBEAUJEUpourdesvinstandisquel’opposantes’opposaitàcette
demandeenalléguantquelamarqueétaitfaussementdescriptivedulieu
d’originedesproduitsencequ’elledénoteraitunvinoriginantdela
communedeBeaujeuenFrance.LapreuverévélaitqueBeaujeuestun
villagefrançaisayantunepopulationde1,414,situéentrelesmontsdu
BeaujolaisetlesmontsduMâconnais.Leregistrairerejetacemotif
d’opposition,étantd’avisqueleconsommateurCanadienmoyen
n’associeraitpaslamarquedelarequéranteaveclevillagedeBeaujeuou
encoreavecdesvinsoriginantdelarégionduBeaujolaisenFrance.
DansCalonaWinesLtd.c.OkanaganVineyardsLtd.,(1988)20C.P.R.(3d)573
(C.Opp.,Partington,G.W.),larequérantecherchaitl’enregistrementdela
marqueOKANAGANVINEYARDSpourdesvinsetcidresalorsquel’opposante
plaidaitlanonenregistrabilitédelamarqueenvertudel’article12(1)b)dela
Loi.Leregistrairerefusal’enregistrementetindiquaenobiterquelamarque
OKANAGANVINEYARDSétaithautementsuggestivesinonclairement
descriptivedulieud’originedesvinsdelarequérante,enl’occurrencedes
vinsprovenantsdesvignoblesdelarégiondel’OkanaganenColombie
Britannique.
DansGenfootInc.c.George-Bond(Ont.)Corp.,(1989)28C.P.R.(3d)481
(C.Opp.,Partington,G.W.),larequérantecherchaitl’enregistrementdela
marquegraphiqueSNOWMASSpourdiversarticlesdevêtementset
l’opposantealléguaitquecettemarquedonnaitunedescriptionclaireou
unedescriptionfausseettrompeusedulieud’origineàdesproduitsdela
requéranteenl’occurrenceSnowmass,unestationdeskibienconnueau
Colorado.Lapreuvedel’opposanterévélaitqu’ilexistaiteffectivementune
stationdeskisouslenomdeSnowmassauColoradoetquetellestation
semblaitêtrebienconnueauprèsdecertaineagencedevoyages,dumoins
danslarégiond’Ottawa.Malheureusement,lapreuvedel’opposante
n’établissaitpasquelenomSnowmassétaitbienconnuàtraversleCanada
tantchezlesagentsdevoyagesquechezlesskieurs;deplus,lapreuve
n’établissaitpasqueSnowmassauColoradoétaitconnucommeuncentre
deproductiondevêtements.Leregistrairerejetacemotifd’oppositionde
l’opposanteenindiquantqueleconsommateurmoyendevêtementsau
Canadanepourraitconclurequelesproduitsdelarequéranteavaientleur
origineàSnowmass,auColorado.
DansAvonCanadaInc.c.EthierInternationalInc.
(1990)34C.P.R.(3d)410
(C.Opp.,Martin,D.J.),larequérantesollicitaitl’enregistrementdelamarque
COTED’AZURpourdescosmétiquesetdesarticlesdetoilettes;cette
demandes’esttrouvéeconfrontéeàuneopposition,laquellealléguaitque
cettemarquen’étaitpasenregistrableenvertudel’article12(1)b)delaLoi
commedonnantunedescriptionclaireouunedescriptionfausseet
trompeusedulieud’originedesproduitsdelarequérante.Lapreuvede
l’opposanterévélaitquelaCôted’Azurestunerégiontouristiquebalnéaire
bienconnueetqu’ils’agitdelaRiviéraFrançaise;l’opposanteavait
égalementétabliquelaRiviéras’étenddel’Italiejusqu’àlaFranceetqueles
fleursysontcultivéespourobtenirdesessencesdeparfums;finalementla
preuverévélaitquelavilledeGrasseenFranceétaitlecentredelaculture
defleurspourparfums(quoiqu’iln’étaitpasclairequelavilledeGrassesoit
situéesurlaCôted’Azur).
Leregistrairerejetacemotifd’oppositiondel’opposanteensoulignantque
l’opposanten’avaitpasfaitlelienentrelavilledeGrasseetlaCôted’Azuret
que,mêmeensupposantcelien,lapreuven’avaitpasétéfaitequele
consommateurCanadiendeparfumsetd’articlesdetoilettessauraitquela
villedeGrasseestuncentred’essencedeparfums.Danscetteaffaire,le
registrairejugeaquelamarqueCOTED’AZURtoutauplussuggestivedes
plaisirsassociésàcetterégion.
DansBioGenerationLaboratoriesInc.c.PantronI,Corp.
(1991)37C.P.R.(3d)
546(C.Opp.,Herzig,M.),leregistrairerejetauneoppositionàl’encontredela
marqueHELSINKIFORMULApourdesproduitsdesoinsdescheveuxen
soulignantqu’enl’absencedepreuvepertinentesurcemotifd’opposition,le
registrairenepouvaitconclurequeHelsinkiétaitunecentrebienconnuau
Canadapourlesproduitsdesoinsdescheveux.
DansClassicDoor&MillworkLtd.c.OakwoodLumber&MillworkCo.(No.2),
(1992)42C.P.R.(3d)309(C.Opp.,Martin,D.J.)etClassicDoor&MillworkLtd.c.
OakwoodLumber&MillworkCo.(No.4),(1992)42C.P.R.(3d)321(C.Opp.
Martin,D.J.),leregistrairerejetalemotifd’oppositionàl’encontredes
marquesdecommerceGEORGIANetVICTORIAN,toutesdeuxpourdes
mouluresenbois,baséessurl’article12(1)b)delaLoi.Ayantrevules
définitionsfourniespardiversdictionnairespourlesmotsGeorgianet
Victorian,leregistraireenvintàlaconclusionquecesmotsétaienttoutau
plussuggestifsdecertainecaractéristiquedesproduits;àtoutévénement,
lesmotsGeorgianetVictoriannepouvaientêtredesdescriptionsclairesou
faussesettrompeusesdulieud’originedesproduitsneserait-cequeparce
quecesmotspeuventsuggérerdifférentslieux.
DansBeatrice/Hunt-WessonInc.c.Chocosuisse,UniondesFabricantsSuisses
deChocolat,(1992)45C.P.R.(3d)268(C.Opp.,Herzig,M.),larequérante
cherchaitl’enregistrementdelamarqueSWISSMISSpourdiversproduits
alimentairesdontunmélangepourfaireduchocolatchaudoucocoa,tous
cesproduitsoriginantdesÉtats-Unis.L’opposantebasaitsonoppositionentre
autressurl’article12(1)b)delaLoi.Danscetteaffaire,larequéranteavait
admisencontre-interrogatoirequelaSuissebénéficiaitd’uneréputationpour
lechocolat.Surcettebase,leregistrairerefusal’enregistrementdela
marquepourlemélangepourchocolatchaudoucocoamaisrejeta
l’oppositionencequiconcernelerestedesproduitsalimentairesqui
n’incorporaientpasduchocolat.
Finalement,dansBataIndustriesLtd.c.Seychelles,Inc.
,(1993)48C.P.R.(3d)
414(C.Opp.,Martin,D.J.),leregistrairerejetauneoppositionbaséesurl’article
12(1)b)delaLoiàl’encontred’unedemanded’enregistrementpourla
marquedecommerceSEYCHELLESsollicitéeenassociationavecdes
chaussures.Ayantfaitréférenceàcertainedéfinitiondedictionnaires,le
registrairepeutécrirequelesSeychelles,unarchipeld’îlesdansl’Océan
Indien,étantnullementconnucommeunesourcedechaussures.
DecetterevuedelajurisprudencerécentedelaCommissiondesoppositions
surlaquestion,ilappertbeletbienqueleregistraireexiged’unepartie
opposantesoulevantuneobjectionenvertudel’article12(1)b)delaLoià
l’encontred’unedemanded’enregistrement,unepreuveàl’effetqu’ilyaun
lienentrelelieugéographiquechoisicommemarquedecommerceetles
produitscommercialiséssouscettemarque.Celiennedoitpasenêtreun
parmid’autresmaisdoitapparaîtreprépondérantdetellemanièrequ’ilne
puisseéchapperàl’attentionduconsommateurcanadienmoyendes
produitsenquestion.
Ainsi,lorsqu’ils’agitdeconsidérerlapremièreimpressionlaisséeparune
marquedecommerceenvertudel’article12(1)b),ilnes’agitpasdemesurer
l’impressionlaisséeparlamarqueelle-même(quipeutsuggérerunlieu
géographiquequiexisteensoi)maisplutôtl’impressionlaisséeparcette
marqueenrelationaveclesproduitsmentionnésdanslademande
d’enregistrement.Lesexempleslocalisésaucoursdesdernièresannées
démontrentqu’ilestinsuffisantpourunepartieopposantequidésireétablir
qu’unemarqueestnonenregistrableenvertudel’article12(1)b)delaLoi,
d’allégueretdeprouverqu’unlieugéographiqueexiste,encorefaut-ilqu’un
lienévidentetfacileàcomprendresoitétablientrecelieugéographique
(choisicommemarquedecommerce)etlesproduitscommercialisés.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,marques
decertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droits
voisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerceélectronique,
distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeet
arbitrage;vérificationdiligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdanslemonde.La
maîtrisedesintangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892tothe
protectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,industrialdesigns
andutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightand
entertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,
know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-
commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecution
litigationandarbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslive
here.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHEWORLD