Les juridictions exclusives et concurrentes des cours fédérale et supérieure
LAJURIDICTIONEXCLUSIVEDELACOURFÉDÉRALEETLAJURIDICTION
CONCURRENTEDELACOURSUPÉRIEURE
PROCÉDURESSIMULTANÉESENCOURSUPÉRIEUREETENCOURFÉDÉRALE:
CONFLITSDEJURIDICTION,LITISPENDANCEETSUSPENSIONDESPROCÉDURES
LESRÈGLESPARTICULIÈRESDELACOURFÉDÉRALEENMATIÈREDEPROPRIÉTÉ
INTELLECTUELLE
par
FrançoisM.Grenier
*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
LaCourfédéraleduCanadaaétéconstituéeparuneloiduParlement
fédéral(LoisurlaCourfédérale,L.R.(1985),c.F-7).L’article3decetteLoi
prévoitquelaCourfédéraleduCanadaestuntribunaldedroit,d’équitéet
d’amirautéetcontinued’êtreunecoursupérieured’archivesayant
compétenceenmatièrescivilesetpénales.
LaCourfédéraleduCanadaasuccédéàlaCourdel’Échiquier,laquelle
avaitétécrééeen1875.LaCourfédéralecomportedeuxsections,la
sectiondepremièreinstanceetlasectiond’appel(article4,LoisurlaCour
fédérale).LaCourasesbureauxàOttawaetdesbureauxrégionauxdansla
plupartdesgrandesvillescanadiennes.
LajuridictiondelaCourfédéraleduCanadaestexceptionnelleetstatutaire,
contrairementàlajuridictiondesdiversescourssupérieuresdechacunedes
provincesquiestgénéraleetinhérente;lescourssupérieuresontjuridictionen
toutesmatières,àmoinsquecettejuridictionneleursoitspécifiquement
retiréeparunedispositionstatutaire.Aucontraire,laCourfédéraledu
1997LEGERROBICRICHARD.
*Avocat,FrançoisM.Grenierestl’undesassociésprincipauxduCabinetd’avocatsLEGER
ROBIC,RICHARD,s.e.n.c.etduCabinetd’agentsdebrevetsetdemarquesROBIC,s.e.n.c.
Cedocument,d’informationgénérale,aétépréparépourfinsdediscussionàl’occasion
d’uneconférenceprononcéedanslecadred’uncolloqueintitulé«Développementsen
propriétéintellectuelle(1991)»,colloqueorganiséparleServicedeformationpermanentedu
BarreauduQuébecettenuàMontréalle21novembre1991.Publication140.
Canadan’ajuridictionquesurlamatièrequiluiestspécifiquementconfiée
parsaloiconstitutiveetceciestégalementvraienmatièredepropriété
intellectuelle(TrainorSurveys(1974)Ltd.c.Nouveau-Brunswick(1990),2C.F.
168).
Ilneserapasquestiondanslaprésenteétudederevoirl’ensembledela
juridictiondelaCourfédérale.Demême,ilneseraquestionquedela
juridictionrationemateriaedelaCourfédéraleenmatièredepropriété
intellectuelleetnonpasdecompétencerationepersonae.Danstousles
cas,avantd’entreprendreuneactionenCourfédéralecontreunepersonne,
ilfauts’assurerquelaCouracompétencesurcettepersonne.Parexemple,
laCourn’apasjuridictiondanslecasdepoursuitecontrelesagentsdela
couronneduchefd’uneprovince.
Ilneserapasnonplusquestiondespouvoirsdecontrôlesjudiciaires
qu’exercelaCourfédéralesurl’Administrationfédéraleenvertudesarticles
18et28delaLoi.IlneseraquestionquedelajuridictiondelaCourfédérale
enmatièredepropriétéintellectuelle;brevetsd’invention,droitsd’auteur,
marquesdecommerce,dessinsindustrielsetconcurrencedéloyale.
Référencedoiticiêtrefaiteàl’article20delaLoisurlaCourfédérale.
(a)LajuridictionexclusivedelaCour
Defaçongénérale,ilyadeuxtypesdesituationoùlaCourfédéraleale
pouvoirexclusifd’intervenirentresujets.Toutd’abord,sousl’article20.(1)a),
lorsquel’enregistrementd’undroitdepropriétéintellectuelleestrecherché
conformémentàl’uneoul’autredesloissuivantes:
-Loisurlesbrevets
L.R.(1985),c.P-4
-Loisurledroitd’auteur
L.R.(1985),c.C-42
-Loisurlesmarquesdecommerce
L.R.(1985),c.T-13
-Loisurlesdessinsindustriels
L.R.(1985),c.I-9
Deuxièmement,sousl’article20.(1)b),lorsqu’unepersonnetented’obtenirla
radiationdetoutdroitdepropriétéintellectuelleenregistréconformémentà
l’uneoul’autredesloismentionnéesci-haut.
Lesdemandesd’enregistrementdedroitd’auteuretdedessinindustriel,
administréesparleBureaucanadiendesbrevets,nefontpasl’objet
d’examenautrequepours’assurerquecesdemandessontdanslaforme
requiseparlesrèglesédictéesenvertu,respectivement,delaLoisurledroit
d’auteuretdelaLoisurlesdessinsindustriels.Aucuneprocédure
administrativen’estprévuepermettantàunepersonnedes’opposeràune
demanded’enregistrementdéposéeparuntiersenvertudel’uneoul’autre
deceslois.Ainsi,àceniveau,laCourfédéraleintervientpeufréquemment,
saufpourexercersonpouvoirdesurveillancesouslesarticles18et28si,par
exemple,unefoistouteslesformalitéscomplétées,lefonctionnaire
responsablerefuseparcapriced’émettrelecertificatpertinent.
Toutefois,lesdemandesfaitespourobtenirl’émissiond’unbrevetd’invention
etlademanded’enregistrementd’unemarquedecommercefontl’objet
d’examens,respectivementparleBureaudesbrevets(souslaresponsabilité
duCommissairedesbrevets)etparleBureaudesmarquesdecommerce
(souslaresponsabilitéduregistrairedesmarquesdecommerce).Exerçant
sonpouvoirsousl’article20.(1)a)delaLoisurlaCourfédéraleduCanada,
cettedernièreauraainsicompétenceexclusiveenmatièredebrevetpour
entendre:(Loisurlesbrevets)
-toutappeld’unedécisionparleCommissairedesbrevetsenvertude
l’article31delaLoidanslecasd’uninventeurconjointrefusantde
poursuivreunedemandedebrevet;
-toutappeld’unedécisionduCommissairedesbrevetsrejetantune
demandeenvertudel’article41delaLoi;
-toutappeld’unbrevetésuiteàunedécisionduConseilderéexamen
portantsurlerejetoulaconfirmationdesrevendicationscontenues
dansunbrevet,suiteaudépôtd’undossierd’antériorité;
-toutappeld’unedécisionduCommissairedesbrevetsrelativementà
unconflit(article30,L.R.(1985),c.33,3esupplément,disposition
transitoire).
Touscesappelsconcernentévidemmentladéterminationfinaleparlacour
delapersonnequiauraitdroitàl’émissiond’unbrevetd’invention.
Enmatièredemarquesdecommerce,toujourssousl’article20.(1)a)delaLoi
surlaCourfédérale,cettedernièreauracompétenceexclusiveenmatière
demarquesdecommercepourentendre:(Loisurlesmarquesde
commerce)
-toutappeld’unedécisionduregistrairedesmarquesdecommerce
rejetantunedemanded’enregistrement(article37delaLoi);
-toutappeldeladécisionfinaleduregistrairerefusantouaccueillant
uneopposition(article38delaLoi).
Danscesdeuxdernierscas,touteslesdécisionsduregistrairerenduesdansle
cadredelapoursuited’unedemanded’enregistrementdemarquede
commercenesontpasappelables.Seuleslesdécisionsfinalessontainsi
appelables.Lesautresdécisionsinterlocutoiresrenduesparleregistraire
peuventfairel’objetdemotifsspécifiquesdanslecadredel’appeldela
décisionayantdisposédel’affaireunefoispourtoutes.(G.H.Mumm&Cie
SociétéVinicoledeChampagneS.A.v.RegistrarofTradeMarks,(1982),64
C.P.R.(2d)223).
Danscettedernièredécision,l’honorableJugeWalshdelaCourfédérale,
sectiondepremièreinstance,adécidéquelerefusduregistrairede
permettreunamendementàladéclarationd’oppositionétaitunedécision
interlocutoireetnonunedécisionfinalesusceptibled’appelenvertude
l’article56delaLoisurlesmarquesdecommerce.C’estenvertudece
dernierarticlequetoutedécisionrendueparleregistrairepeutfairel’objet
d’unappeldevantlaCourfédérale,sectiondepremièreinstance,dansles
deuxmoissuivantladateàlaquelleladécisionaétérendue.L’appelest
interjetéaumoyend’unavisd’appelmotivé.Ils’agitd’uneprocédure
sommaireentenduerapidementparlaCour,quidoitêtreconformeaux
règles700à705desRèglesdelaCourfédérale(infra).
Chacunedesloisconcernantlesbrevets,lesdroitsd’auteur,lesmarquesde
commerceetlesdessinsindustrielsprévoientégalementunmécanisme
particulierpourobtenirlaradiationdel’uneoul’autredecesformesde
protectionenregistréessansdroit.
Ainsi,enmatièredebrevet,l’article60.(1)delaLoisurlesbrevetsprévoit
qu’unbrevet,ouunerevendicationdansunbrevet,peuventêtredéclarés
invalidesounulsparlaCourfédéraleàlademandeduProcureurgénéraldu
Canadaoud’unintéressé.
Cettedéclarationd’invaliditéoudenullités’obtientsoitdirectementpar
actioneninvalidation(impeachment),soitendéfenseàuneactionen
usurpationdesdroitsrattachésàunbrevetou,pardemande
reconventionnelle,ilpeutêtredemandéàlacourquelebrevetsoitdéclaré
invalide.Envertudel’article62delaLoisurlesbrevets,lecertificatd’un
jugementannulanttotalementoupartiellementunbrevetd’inventionpeut
êtredéposéauBureaudesbrevetspourannulerletitre.
Enmatièrededroitd’auteur,l’article57.(4)delaLoisurledroitd’auteur
prévoitquelaCourfédéralepeut,surdemandeduregistrairedesdroits
d’auteurouàlademandedetoutepersonnelésée,ordonnerlaradiation
d’uncertificatdedroitd’auteur.Laradiationd’unenregistrements’obtient
paractionennullitéou,encoreunefois,pardemandereconventionnelle.
Enmatièredemarquesdecommerce,l’article57delaLoisurlesmarquesde
commerceédictequelaCourfédéraleacompétenceexclusive,sur
demandeduregistraireoudetoutepersonneintéressée,pourordonner
qu’uneinscriptiondansleRegistresoitbifféeoumodifiée.
L’article58decettemêmeLoiprévoitqu’unedemandederadiationoude
modificationdoitêtrefaitesoitparavisderequêteintroductifd’instance,soit
pardemandereconventionnelledansuneactionpourusurpationdesdroits
rattachésàl’enregistrementdelamarquedecommerceouencorepar
déclarationdansuneactiondemandantunremèdeadditionnelenvertude
laLoisurlesmarquesdecommerce(parexemple,uneactionenusurpation
demarquedecommerce,assortied’uneconclusionendommages-intérêts
etd’uneconclusionpourradiationd’unemarquedecommerce).
Finalement,enmatièrededessinindustriel,envertudel’article22.(1)delaLoi
surlesdessinsindustriels,laCourfédéralepeut,àlademandeduProcureur
généralduCanadaouàlademanded’unepersonnelésée,ordonnerla
radiationoulamodificationdetoutenregistrement.Lesous-paragraphe(4)
decemêmearticleprévoitquelaCourfédéraleajuridictionexclusivepour
connaîtreetdéciderdecesprocédures.Encoreunefois,laradiationoula
modifications’obtiennentparactiondirecteennullitéoupardemande
reconventionnelle.
Chacunedecesprocéduresdoitêtreintentéeconformémentauxrègles700
à705desRèglesdelaCourfédérale,lesquellessontreproduitesenannexe.
Cesrèglesprévoiententreautre:
-Règle700:unecopiedubrevetdoitêtrejointeàtouteaction
concernantleditbrevetd’inventionet,lorsquel’invalidationd’unbrevet
estdemandée,laCourpourraordonnerqu’uncautionnementpourles
fraissoitversé;
-Règle701:danstouteactionconcernantunconflitentredeux
demandesdebrevet,unaffidavitdoitêtredéposéattestantquela
procéduren’estpasengagéedanslebutderetarderl’émissiond’un
brevet,etqu’iln’yapascollusionentreledemandeuretuneautre
personneayantintérêtdansleconflit.Untelaffidavitdoitégalement
êtredéposéausoutiendeladéfenseàunetelleaction;
-Règle702:lesprocéduresderadiationdedessinindustriel,droit
d’auteuretmarquedecommercedoiventêtreinstituéesen
conformitéaveclesdispositionspertinentesdechacunedesloisles
concernant,généralementparactiondirecteouparrequête
introductived’instancedevantlaCourfédérale;
-Règle703:avisdetouteprocédurevisantàobtenirl’enregistrement
d’unemarquedecommerce,d’undroitd’auteuroud’undessin
industriel,doitêtredonnéausous-procureurgénéralduCanadaet
êtrepubliédanslaGazetteofficielle;
-Règle704:cetterègleprévoitlaprocédureàsuivrepourtoutavis
introductifd’instanceouavisd’appelauquels’appliquel’article59dela
Loisurlesmarquesdecommerce.Larègleprévoitentreautreledélai
àl’intérieurduquellesprocéduresdoiventêtredéposéesetainsique
toutecontestation.Larègleprévoitégalementquelapreuvedoitêtre
faiteparécritàl’intérieurdedélaisrelativementcourts.Ils’agitd’une
procéduresommairedécidéerapidement.Anoterégalementquela
règle704prévoitquelecontre-interrogatoiredestémoinsayant
déposéunaffidavitdanslecadredetelleprocédurenepeutêtre
obtenuquesurpermissiondelacour;
-Règle705:pourtouteprocédureintroduiteconformémentàlarègle
702,soitpourobtenirlaradiationd’undessinindustriel,droitd’auteurou
marquedecommerce,ilestprévuqu’iln’yaurapasd’interrogatoireau
préalableàmoinsquelacournel’ordonne.
IlestimportantderappelerquesilaCourfédéraleacompétenceexclusive
pourradierunbrevet,undroitd’auteur,unemarquedecommerceouun
dessinindustriel,laCourSupérieurea,danslecadred’uneactionen
usurpationdesdroitsrattachésàunenregistrementquelconque,lepouvoir
dedéclarercedroitinvalidecarobtenuillégalementetainsiêtre
inopposableàlapartiedéfenderesse.Lejugementnepeutinvalider
l’enregistrementinrem,maisal’autoritédelachosejugéeentrelespartieset
envertudelarègledustaredecisis,silamêmepreuveétaitprésentéeàla
Courfédérale,ilestprobablequecettedernièredéclareraitégalementle
droitcontestéinvalideetordonnelaradiationdel’enregistrementyafférent.
ToujoursausujetdelajuridictionexclusivedelaCourfédérale,ilexisteen
matièredebrevetuneprocédureutilemaisfortpeuutilisée.L’article60.(2)
delaLoisurlesbrevetsprévoitquesiunepersonneaunmotifraisonnablede
croirequ’unprocédéemployéouqu’unarticlefabriquéconstitueraitune
violationd’undroitdepropriétéoupriviliègeexclusifaccordéparunbrevet,
ellepeutintenteruneactiondevantlaCourfédéraleduCanadacontrele
brevetéafind’obtenirunedéclarationqueceprocédéoucetarticlene
constitueouneconstitueraitpasuneviolationdubrevet.
LaCourfédéraleadonccompétenceexclusivepourentendretoutetelle
actionendéclarationdenon-contrefaçon,actionquiéquivautenquelque
sorteàunerequêtepourjugementdéclaratoire.Toutefois,unetelleaction
estintroduitepardéclarationetlapreuveestfaite,commepourtouteautre
action,partémoinsdevantletribunal.
(b)LajuridictionconcurrentedelaCourfédéraleetdelaCourSupérieure
delaprovincedeQuébecenmatièredepropriétéintellectuelle
L’article20.(2)delaLoidelaCourfédéraleprévoitquelasectionde
premièreinstanceacompétenceconcurrentedanstouslesautrescasde
recourssouslerégimed’uneloifédéralerelativementàunbrevetd’invention,
undroitd’auteur,unemarquedecommerceouundessinindustriel.L’article
54.(1)delaLoisurlesbrevetsprévoitqu’uneactionencontrefaçondebrevet
peutêtreportéedevantlacourd’archivesqui,danslaprovinceoùilest
alléguéquelacontrefaçons’estproduite,ajuridictionpécuniairement
jusqu’àconcurrencedumontantdesdommages-intérêtsréclamé.Lesous-
paragraphe(2)decemêmearticleprévoitquecetteattributionde
compétenceauxcourssupérieuresdesprovincesnerestreintpasla
juridictionattribuéeàlaCourfédéraleparl’article20delaLoisurlaCour
fédérale.
L’article37delaLoisurledroitd’auteurprévoitquelaCourfédérale,
concuremmentaveclestribunauxprovinciaux,ajuridictionpourinstruireet
jugertouteaction,poursuiteouprocédurecivileintentéepourinfractionàla
dispositiondeladiteloioupourl’applicationdesrecourscivils.DanslaLoisur
lesmarquesdecommerce,l’article55confirmequelaCourfédéralepeut
connaîtretouteactionouprocédureenvuedel’applicationdelaLoisurles
marquesdecommerceoud’undroitourecoursconféréoudéfiniparcelle-
ci.Finalement,laLoisurlesdessinsindustrielsnefaitqueprévoirquele
propriétaired’undessinindustrielquin’apasaccordésonconsentementà
l’imitationdecelui-ci,peutintenteruneactioncontreunepersonnepourles
dommagessubisparsuitedecetteapplicationouimitation.
LacompétenceconcurrentedelaCourfédéraledanslescasd’usurpation
dedroitsdepropriétéintellectuelleposeainsipeudeproblèmespuisqu’il
s’agitclairementdecasquisontrelatifs »…àunbrevetd’invention,undroit
d’auteur,unemarquedecommerceouundessinindustriels. ».Cesontlàles
motsterminantlesous-paragraphe(2)del’article20delaLoisurlaCour
fédéraleconférantlajuridictionconcurrentedecettedernière.
Toutefois,enl’absencederecoursspécifiqueprévusouslerégimed’uneloi
fédéralequelconquetouchantl’unoul’autredecessujets,ilfautse
demanderquanduncasdoitêtreconsidérécommeétantrelatifàunbrevet
d’invention,undroitd’auteur,unemarquedecommerceouundessin
industriel.Dansl’affaireMcCrackenc.Watson(1932)Ex.C.83,lejuge
Maclean,alorsdelaCourdel’Echiquier,devaitinterpréterl’article22delaLoi
surlaCourdel’Echiquierquiétaitl’équivalentdel’article20delaLoisurla
Courfédérale.Danscetteaffaire,ledemandeur,propriétaired’unbrevet
d’invention,prétendaitqueladéfenderesse,salicenciée,avaitfaitdéfautde
respectersoncontratdelicenceetqu’ainsi,elleserendaitcoupable
d’usurpationdesdroitsrattachésaubrevetd’inventionémis.Ladéfenderesse
aprésentéunerequêtepourrejetd’actionprétendantquelaCourde
l’Echiquiern’avaitpasjuridictionpourentendrel’action.LejugeMcLean
devaitrejeterl’action,concluantquesil’article22delaLoidevaitêtre
interprétédefaçonàdonneràlaCourdel’Echiquierjuridictiondanslecas
d’uncontratentresujets,simplementenraisondufaitquelecontratestrelatif
àuneinventionbrevetée,cetarticleseraitenconséquenceultravires
constituantunempiètementdelajuridictiondeslégislaturesprovinciales
concernantlapropriétéetlesdroitscivils.
LejugeMacleandevaitconclurequepourquelaCourdel’Echiquiersoit
compétente,lademandedevaitêtrerelativeprincipalement,etnon
simplementdefaçonincidente,àunbrevetd’invention,unemarquede
commerce,undroitd’auteurouundessinindustriel.
Suivantleprincipeénoncéci-haut,àtitred’exemple,laCourfédérales’est
déclaréeavoirjuridiction:
-pourémettreunedéclarationconcernantlapropriétéd’unemarque
decommercenon-enregistrée,concurremmentàsajuridictionpour
déciderdelaradiationdel’enregistrementd’unemarquede
commerce(RoyalDoultonTablewareLtd.c.Cassidy’sLtd.,(1986),1
C.P.R.(3d)214);
-pourconsidérerlavaliditéd’uncontratdelicencedanslecontexte
d’uneactionencontrefaçondedroitd’auteur(SelectionTesting
ConsultantsInternationalLtd.v.HumanexInternationalInc.,(1987),13
C.P.R.(3d)13).
-pourinterpréteruncontratétrangerincidentàuneactionen
usurpationdesdroitsrattachésàunbrevet(PitneyBowesInc.v.Yale
Security(Can.)Inc.,(1987),15C.P.R.(3d)357);
-pourcondamnerunepartieàdesdommages,incluantdesintérêts,
lesquelssontdesremèdesdisponiblessousl’autoritéd’uneloidu
ParlementduCanada.Lacouraaussilajuridictionnécessaire,en
équité,pourdonnereffetàuneloiqu’elleestappeléeàappliquer
(AlgonquinMercantileCorp.c.DartIndustries(Can.)Ltd.,(1988),16
C.P.R.(3d)193);
Toutefois,laCourfédérales’estdéclaréesansjuridictiondanslescassuivants:
-pourfairedéclarerqu’uneconventionderèglementlielespartiesdans
uneaffairedebrevet(Sabolc.Haljan,(1982),132D.L.R.(3d)755);
-pourdéclarerqu’unepersonneaunintérêtdansundroitd’auteur
(MobilevisionTechnologyInc.c.RushingWaterProductsLtd.,(1984),1
C.P.R.(3d)385);
-pourdéterminerl’obligationdepayerdesroyautésparunlicenciéau
propriétaired’unbrevet(AktiebolagetHasslec.ApotexInc.,(1988),17
C.P.R.(3d)349);
-pourentendreunedemandereconventionnelleconcluantau
paiementdedommagespouratteinteàlaréputationd’unepersonne
alorsquel’actionprincipaleenestuneenusurpationdedroitsd’auteur
etce,indépendemmentdel’étroiterelationentrel’actionprincipaleet
lademandereconventionnelle(ConceptOmegaCorp.c.Logiciels
KLMLtée,(1987),21C.P.R.(3d)77).
(c)LacompétencedelaCourfédéraleenmatièredeconcurrence
déloyale
L’article7delaLoisurlesmarquesdecommerceestlaseuledisposition
statutairefédéraletraitantdelaconcurrencedéloyale.
L’article7.(b)estlacodificationstatutairedel’actionendélitdesubstitution
(passingoff)connueenCommonLawcommeétantuneformedefausse
représentationparuncommerçantquichercheàinduirelepublicenerreur
afinquecederniercroitquedesbiensfabriquésouvendusparluisontenfait
ceuxd’unautre.Cettedispositionstatutaireétaitfréquemmentutiliséepour
servirdebaseàuneactionintentéedevantlaCourfédéraleduCanada
lorsquelapartiedemanderessen’avaitpasdemarquedecommerce
enregistrée.Lavaliditéconstitutionnelleduparagraphe(b)del’article7,et
ainsilacompétencedelaCourfédéralepourentendreuneactionfondée
surunemarquedecommercenon-enregistrée,avaitétémiseendoutepar
l’honorablejugeLaskindansl’affaireMacDonaldetals.c.VaporCanada
(1977),2R.C.S.134.Danscettedécision,seulelavaliditéconstitutionnelledu
paragraphe(e)del’article7avaitétéconsidéréeparlaCouretl’honorable
jugeLaskindevaitconcluresoninvalidité.
LejugementdujugeLaskinavaitévidemmentseméledoutechezles
praticiensquantàlavaliditéconstitutionnelledesautresparagraphesde
l’article7delaLoisurlesmarquesdecommerceet,àplusieursreprises,la
couraelle-mêmeémisdesdoutesquantàsacompétencepourentendre
desactionsfondéessurcelui-ci.Finalement,aprèsunepérioderelativement
longued’incertitude,laCourfédérale,sectiond’appel,devaitdéciderdans
l’affaireAsbjornHorgardc.Gibbs/Nortac,(1987),3C.F.544,quel’article7.(b)
étaitintraviresdespouvoirsduParlementfédéral.
Ainsi,laCourfédérale,parlebiaisdel’article53delaLoisurlesmarquesde
commerce,avaitcompétenceconcurrentepourentendreleslitigesfondés
surcelui-ci.L’honorablejugeMacGuigandelaCourfédérale,section
d’appel,aprèsavoiranalysélejugementMacDonald,envenaitàla
conclusionquel’honorablejugeLaskin,danscedernierjugement,avait
concluquel’article7étaitintraviresdespouvoirsduParlementduCanada
puisqu’ilcomprenaitdesdispositionsvisantlesfinsdelaloifédérale »…dans
lamesureoùl’onpeutlesconsidérercommeuncomplémentdessystèmes
deréglementationétablisparleParlementdansl’exercicedesa
compétenceàl’égarddesbrevets,dudroitd’auteur,desmarquesde
commerceetdesnomscommerciaux. ».
Suiteàcejugement,laCourfédérale,sectiondepremièreinstance,s’est
déclaréeàmaintesreprisescompétentepourentendredesactionsfondées
surleparagraphe(b)del’article7.Adéfautd’unedécisioncontrairedela
CourSuprêmeduCanada,ilestàprévoirquelacompétenceconcurrente
delaCourfédéraleseraàl’avenirconfirméedanscedomaine.
(d)Lesconflitsdejuridiction;procéduressimultanéesenCourSupérieureet
enCourfédérale;litispendanceetsuspensiondesprocédures
CommeilyacompétenceconcurrenteentrelaCourfédéraleduCanada
etlescourssupérieuresdesdiversesprovincesdupays,inévitablement
surviendrontdesconflitsdejuridictionlorsquedanscertainscasdes
procéduressimultanéesconcernantdefaçongénéralelemêmeproblème
serontintroduitesentrelesmêmespartiesdevantlesdiversescours.Par
exemple,undéfendeurpoursuivipourusurpationdesdroitsrattachésàun
brevetd’inventiondevantlaCourSupérieuredelaprovincedeQuébec
entreprendradanslesjoursquisuivrontlasignificationdel’action,uneaction
directeeninvalidationdecemêmebrevetdevantlaCourfédéraledu
Canada.
Vraisemblablement,lebrevetéproduiraunedéfenseàl’encontredecette
actionet,endemandereconventionnelle,prétendraquedetoutefaçonle
demandeurcontrefaitsonbrevet.Ilpourraityavoiralorsprésentationd’une
requêtedevantlaCourSupérieurepourlitispendanceoualorsunerequête
pourordonnerlasuspensiondesprocéduresdevantlaCourSupérieure
jusqu’àcequelaCourfédéraleaitdécidédelavaliditédubrevet.
Autreexemple,lepropriétaired’unemarquedecommerceenregistrée
pourraitentreprendredesprocéduresenusurpationdesdroitsrattachésà
celle-cidevantlaCourfédéraleduCanadaetsimultanémentêtrepoursuivi
devantlaCourSupérieuredelaprovincedeQuébecparledéfendeurqui
prétendraquel’enregistrementdelapartiedemanderesseneluiconfère
aucundroitetquecettedernièreacausédesdommagessubstantielsàla
partiedéfenderesse.Encoreunefois,l’uneoul’autredespartiespourrait
tenterd’obtenirlasuspensiondel’unedesdeuxinstances,attendantla
décisionfinaledevantl’autretribunal:voirl’article50delaLoisurlaCour
fédéraleduCanada.edemêmequelarègle419desRèglesdelaCour
fédérale.
Larègle419.(1)f)permetdeprésenterdevantlaCourfédéraleunerequête
quel’onpeutassimileràlarequêtepourrejetd’actionpourcausede
litispendancedel’article165.(1)duCodedeprocédurecivile.Danslesdeux
cas,ilyauraparlacourrecherchedestroisidentités:identitédeparties,
d’objetetdecause.Sicestroisidentitésseretrouvent,ilyaurarejetde
l’actionpourcausedelitispendance.
IlestbonderappeleràcesujetlejugementrécentdelaCourSuprêmedu
Canadadansl’affaireRocoisConstructionc.QuébecReadyMix,(1990),2
S.C.R.440.Danscetteaffaire,RocoisConstructionavaitintentéuneaction
endommagespourpratiquecommercialedéloyalecontreDominionReady
Mixetals.,enCourSupérieure.RocoisConstructionavaitégalementintenté
uneactiondevantlaCourfédéralefondéesurl’article31.1(1)delaLoi
relativeauxenquêtessurlescoalitionscontrelesmêmesparties.LaCour
SuprêmeaconfirmélejugementdelaCourd’appelduQuébecetaconclu
qu’ilyavaitlitispendanceenCourSupérieurepuisqu’ilyavaitidentitéde
parties,d’objetetdecause.
Quantàl’identitédansl’objetdesdeuxdemandes,laCourSuprêmea
rappeléquecetteidentitén’apasàêtreabsolueetainsidesdemandes
additionnellesformuléesdansl’uneoul’autredesdeuxcoursn’empêchaient
pasqu’ilyaidentitéd’objetenautantquel’objetessentieldesdeuxactions
soitlemême.
Encequiconcernel’identitédecause,l’honorablejugeGonthier,rendant
jugementpourlaCour,aprèsavoiranalysélerégimederesponsabilitécivile
del’article1053etlerégimeinstauréparlaLoirelativeauxenquêtessurles
coalitionsàl’article31.1(1),ildevaitenveniràlaconclusionqu’ils’agissait,
danslesdeuxcas,d’unrégimecompensatoirederesponsabilitécivilefondé
surlecomportementfautifd’untiersetquel’effetproduitparl’unetl’autre
régimeseraitlemême.
Ilestàprévoir,suiteàcejugementimportantdelaCourSuprêmedu
Canada,quelestribunaux(CourfédéraleetCourSupérieure)serontplus
sévèresauniveaudelalitispendance.Parexemple,lesRèglesdela
concurrencedéloyale,envertuduCodecivilduQuébec(article1053)eten
vertudelaLoisurlesmarquesdecommerce(article7)prévoitdesrégimes
compensatoiresproduisantdeseffetssimilaires.Encasdemultiplicitéde
procéduresenmatièresdepropriétéintellectuelle,lesrègles »pluslibérales »
del’arrêtRocoispourraitrecevoirapplication.Ainsi,laprudences’impose.
Lescasdelitispendanceenmatièredepropriétéintellectuelle,surtout
considérantlesexemplesdonnésci-haut,demeurentrelativementrares.
Beaucoupplusfréquemment,lesparties,danslecasdemultiplicitéde
procédures,chercherontàfairesuspendrel’unedesinstancesdevantl’unou
l’autredestribunaux.
LaCourfédéraleduCanadaaclairementjuridictionenvertudel’article
50.(1)b)delaLoilorsque »…l’intérêtdelajusticel’exige. ».LaCourfédéralea
élaborélesprincipessuivantslorsqu’unedemandedesuspensionest
demandéedanslescirconstancessimilairesàcellesmentionnéesdansles
exemplesci-hautdonnés:
a.l’actiondevantlaCourfédéraleduCanadaneserasuspenduequesi
lajusticelerequiert,ou;
b.lacontinuationdesprocéduresconstitueraitunabusduprocessus
judiciaire,ou;
c.ledéfautdesuspendrelesprocédurescréeraitunpréjudicesérieuxà
l’autrepartie;
d.laprioritédansletempsdel’uneoul’autredesactionsn’estpasun
facteurdéterminent;
e.l’article50permetàlaCourd’exercerunediscrétion,maiscette
discrétiondoitêtreexercéeavecprécaution,pourdesmotifssérieuxet
enconsidéranttouteslescirconstancesdel’affaire;
f.lasuspensionneseraaccordéequedansdescastrèsclairs;
g.lesdépensesextraordinairesqu’auraitàencourirunepartieoules
inconvénientsquesubiraitcettepartie,ouencorelapossibilitéqueles
procéduressoientinutilessuiteaujugementd’uneautrecournesont
pasdescirconstancessuffisantespermettantd’ordonnerlasuspension
desprocédures.
(WeightWatchersInternationalInc.c.WeightWatchersofOntarioLtd.,
(1972),5C.P.R.(2d)122),SnowJetLimitedc.BombardierLtée,(1975),
22C.P.R.(2d)224,MicromarInternationalInc.c.MicroFurnaceLtd.,
(1988),23C.P.R.(3d)14).
TantdevantlaCourfédéralequedevantlaCourSupérieure,leprincipeà
l’effetqu’unepartiealedroitdechoisirleforumquiluiconvient,enautant
queceforumsoitcompétent,atoujoursétéreconnuetainsi,lestribunaux
sontréticentsàempêcherunepartiedeprocéderpleinementdevantle
forumchoisi.
DevantlaCourSupérieure,àdéfautdepouvoirobtenirlerejetpourcause
delitispendance,unerequêteenvertudesarticles20et46duCodede
procédurecivilepeutêtreprésentéepourobtenirlasuspensiondes
procédures.Lacourrequiertl’existencedecirconstancesspécialesavant
qu’unepartiedemanderessenesoitprivéedesondroitdeprocéderavec
diligencedevantletribunaldesonchoix.Lesjugesreconnaissentquedes
complicationspeuventsurvenirvul’existenceauCanadad’unsystèmede
juridictionsconcurrentes,maisqu’ils’agitplusoumoinsd’unmalnécessaire:
(HyundaiMotorCompanyc.FordduCanadaLtée,unjugementnon-
rapportérendule19novembre1985parl’honorablejugeJ.FraserMartinde
laCourSupérieuredansl’affaireC.S.M.500-05-007536-855.)
Toutefois,dansunjugementrécent(J.L.DuvalLtéec.SteinbergInc.,un
jugementnon-rapportédu4juillet1991del’honorablejugeJeannineM.
Rousseau,CourSupérieureno500-05-006959-916),leCourdevaitordonner
unesuspensionpartielledesprocédures.Danscetteaffaire,Steinberg
demandaitàlaCourSupérieuredesuspendrelesprocéduresintentéesen
CourSupérieureparDuvalvisantàobteniruneinjonctionenraisonde
l’usurpationd’unemarquedecommerceenregistréeetdelaconcurrence
déloyaledontserendaitcoupableSteinberg.Parrequêteintroductive
d’instanceprésentéeenCourfédérale,Steinbergdemandaitlaradiationde
l’enregistrementdelamarquedecommercesurlaquelleDuvalsefondait
danslesprocéduresenCourSupérieure.Letribunaldevaitconclureàla
suspensiondesprocéduresenCourSupérieurejusqu’àladécisiondelaCour
fédérale,sectiondepremièreinstance,suspensionneprenanteffetque
lorsqu’ilyauraeuinscriptionpourenquêteetauditionetproductiondes
déclarationsdesavocatsconformesàlarègle15desRèglesdepratiquede
laCourSupérieuredelaprovincedeQuébecenmatièresciviles.
Danslaplupartdescas,leproblèmedelamultiplicitédesprocédurespeut
êtreréglépuisque,telquementionnéauparavant,iln’estpasnécessaire
d’obtenirunedéclarationd’invaliditédelaCourfédéralepourfairerejeter
uneactionbaséesurundroitdepropriétéintellectuelleenregistré
illégalement.
(e)Conclusion
CertainsavantagespratiquesàprocéderdevantlaCourfédéraleoulaCour
Supérieurepeuventexisteretdoiventêtreconsidérésavantquel’actionne
soitintroduite.Toutefois,ilestimportantderappelerquelaCourSupérieure
delaprovincedeQuébecestunecourdejuridictiongénéralealorsquela
CourfédéraleduCanadaenestunedejuridictionexceptionnelle.Pour
éviterdelongsdébatsprocéduraux,ilfauts’assurerdesajuridictionau
préalable.Dansledoute,s’abstenir.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,marques
decertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droits
voisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerceélectronique,
distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeet
arbitrage;vérificationdiligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdanslemonde.La
maîtrisedesintangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892tothe
protectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,industrialdesigns
andutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightand
entertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,
know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-
commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecution
litigationandarbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslive
here.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHEWORLD