L’enregistrabilité de la couleur et de la forme des comprimés
1
L’ENREGISTRABILITÉDELACOULEURETDELAFORMEDESCOMPRIMÉS
StellaSyrianos*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
1.Introduction
2.Lesfaits
3.Ladécisionduregistraire
4.L’appelàlaCourfédéraleduCanada
5.L’arrêtdelaCourd’appelfédérale
6.LejugementdeladelaCourfédéraledepremièreinstance(sur
renvoi)
7.Lecaractèredistinctifinhérentdescomprimésdecouleurrose
8.Lecaractèredistinctifacquisdescomprimésdecouleurrouge-brun
9.Conclusion
1.Introduction
Aufildesannées,lajurisprudenceenseignequelacouleuretlaformed’un
comprimépeuventêtreenregistréesentantquemarquesdecommerce.
Toutefois,lerequérantquiprétendavoirdesdroitsdanslacouleuretlaforme
d’uncomprimédoitprouverquesamarquedecommerceestdistinctive.Le
seuilimposéparlajurisprudencepourprouvercettedistinctivitéafaitensorte
quelesdemandesd’enregistrementpardescompagniespharmaceutiques
revendiquantlacouleuretlaformed’uncompriméontsouventétérejetées.
Dansunjugementrendule17octobre2003
1,surrenvoi2,laCourfédéralea
maintenucefardeauétablidepuisdesannéesparlajurisprudenceselon
LEGERROBICRICHARD,2003.
*Avocate,StellaSyrianosestmembreducabinetd’avocatsLEGERROBICRICHARD,s.e.n.c.
etducabinetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerceROBIC.s.e.n.c.Publiéà
(2004),17-2Cahiersdepropriétéintellectuelle.Publication313.
1NovopharmLimitedc.AstrazenecaABT-1470-99,[2003]F.C.J.1535,2003FC1212,aussi
disponibleàhttp://www.canlii.org/ca/cas/fc/2003/2003fc1212.htmlethttp://decisions.fct-
cf.gc.ca/fct/2003/2003fc1212.html(CF;2003-10-17)j.Dawson.
2NovopharmLtd.c.AstraZenecaAB[RED-BROWNetPINKTABLETS](1999),[1999]CarswellNat
2913,1CPR(4th)397(Commopp;REDBROWNTABLET)et(1999),[1999]CarswellNat2912,1
2
lequelunrequérantquisouhaiteenregistrerlaformeetlacouleurd’un
comprimédoitdémontrer,selonlabalancedesprobabilités,quece
compriméestdistinctifdescomprimésdesautresfabricants.
2.Lesfaits
LarequéranteAstraZenecaAB(ci-après:«Astra»)cherchaitàobtenir
l’enregistrementdedeuxmarquesdecommerceenliaisonavecdes
compriméscontenantdelafélodipine,unepréparationpharmaceutique
pourletraitementdel’hypertension.Unedesdemandesvisaituncomprimé
rondetbiconvexedecouleurrose
3etl’autrevisaituncomprimérondet
biconvexedecouleurrouge-brun
4:
CPR(4th)403(Commopp;PINKTABLET)conf.(2001),[2001]CarswellNat1242,13CPR(4th)
61,207FTR284[2001]ACF1066,2001CFPI645,[2001]FCJ1066,2001FCT645,
http://decisions.fct-cf.gc.ca/fct/2001/2001fct645.html,
http://www.canlii.org/ca/cas/fc/2001/2001fct645.htmletenfrançaisàhttp://decisions.fct-
cf.gc.ca/cf/2001/2001cfpi645.htmlethttp://www.canlii.org/ca/jug/cf/2001/2001cfpi645.html
(CFPI;2001-06-12);inf.(2002),21C.P.R.(4
e)289,[2002]CarswellNat2712,2002FCA387,[2002]
CarswellNat3612,2002CAF387,http://decisions.fct-cf.gc.ca/fct/2002/2002fca387.htmleten
françaisàhttp://decisions.fct-cf.gc.ca/cf/2002/2002caf387.html(CAF;2002-10-15).Dans
l’arrêtdu15octobre2002,laSectiond’appeldelaCourfédéralerenvoyaitledossieràla
Sectiondepremièreinstancepouradjudicationaufond.C’estcejugementdu17octobre
2003quifaitl’objetdecettecapsule.
3Demande699917du28février1992aunomdeAstraZenecaABpouruncompriméde
félodipineainsidécrit:«Lamarquedecommerceillustréedansledessinannexéconsisteen
unecouleurroseappliquéesurl’ensembledelasurfacevisibleducomprimé,comme
l’illustrentlesspécimensannexésàlademande.Lecompriméreprésentéparuncontouren
pointillénefaitpaspartiedelamarquedecommerce».
4Demande699918du28février1992aunomdeAstraZenecaABpouruncompriméde
félodipineainsidécrit:«Lamarquedecommerceillustréedansledessinannexéconsisteen
unecouleurrouge-brunappliquéesurl’ensembledelasurfacevisibleducomprimé,comme
l’illustrentlesspécimensannexésàlademande.Lecompriméreprésentéparuncontouren
pointillénefaitpaspartiedelamarquedecommerce».
3
L’appelanteNovopharmainitiédesoppositionsàl’encontredecesdeux
demandesd’enregistrementensefondantprincipalementsurlemotifqueles
marquesdecommerced’Astran’étaientpasdistinctivesencequ’ellesne
distinguaientpasoun’étaientpasaptesàlesdistinguerdecellesd’autres
personnes,notammentdescomprimésd’autrescompagnies
pharmaceutiquesqu’elleaénuméréesdanssesdéclarationsd’opposition
5.
3.Ladécisionduregistraire
LeregistrairearejetélesoppositionsdeNovopharmsurlabasedesmotifs
suivants:
i)lesdéclarationsd’oppositionn’étaientpasprésentéesavecdes
détailssuffisantspourpermettreàAstraderépondreauxallégations
deNovopharmsurl’absenceducaractèredistinctifdesesmarques
decommerce;et
ii)iln’yavaitpasd’élémentsdepreuvequantitatifsnisuffisamment
d’élémentsdepreuvequalitatifsdeventesoud’usagede
compriméspharmaceutiquespard’autresfabricantsparla
combinaisondecouleursetdeformesquiressemblaientaux
marquesdecommercefaisantl’objetdesdemandes
d’enregistrementd’Astra.
4.L©appelàlaCourfédéraleduCanada
SurappelinterjetéauprèsdelaSectiondepremièreinstance,laCoura
rejetélesappelsdeNovopharmetaconfirmélesdécisionsduregistraire.La
Couraestiméqueleregistrairen’avaitpascommisd’erreurmanifesteen
rejetantlesoppositionsdeNovopharmaumotifqu’ellesnecomportaientpas
dedétailssuffisantspourpermettreàAstrad’êtreinforméedelanaturede
l’instanceetd’yrépondrequantàlaquestiondeladistinctivitédeses
marquesdecommerce.LaCourn’apasexaminélesecondmotifderejet
desoppositionsquantàl’insuffisancedelapreuvecarsaconclusionsurle
premiermotifétaitdéterminantepourl’appel.
5Lesphotographiescouleursdecomprimésquisontreproduitesdanscetextesontextraites
duCPSouCompendiumofPharmaceuticalsandSpecialities2003(Toronto,Associationdes
pharmaciensduCanada,2003).
4
5.L©arrêtdelaCourd’appelfédéralerenvoyantl’affaireàlaSectionde
premièreinstance
LaCourd’appelfédéraleaaccueillil’appeletaordonnélerenvoide
l’affaireàlaSectiondepremièreinstancepourqu’ellesoittranchéeaufond.
Ausoutiendesesmotifs,laCouraestiméque:
i)leregistraireacommisuneerreurpuisqu’iln’avaitpasprisen
considérationlapreuveproduiteparNovopharmdanssa
déterminationàsavoirsiAstraétaitenmesurederépondreaux
prétentionsdeNovopharm;
ii)lapreuveproduiteauprèsduregistraireremédiaitauxlacunesdes
actesdeprocéduresdeNovopharm;
iii)lanouvellepreuveproduitedevantlaSectiondepremièreinstance
étaitplusspécifiquequantauxrenseignementsqualitatifs,
notammentlesnomsdesfabricantsetdesusagersdescomprimés
ainsiquedesrenseignementsquantitatifsconcernantlenombrede
prescriptionsserviesparlespharmaciensetlesventesannuellesdes
produitspharmaceutiquesspécifiquessimilairesenformeeten
couleuràceuxd’Astra.Commecettenouvellepreuveauraiteuun
effetsurlesdécisionsduregistraire,laCouraconcluquelejugede
premièreinstanceétaittenudelaprendreencompteetde
considérerledeuxièmemotifderejetdesoppositionsde
Novopharmquantàl’insuffisancedelapreuve,selonlanormede
ladécisioncorrecte.
6.LejugementdeladelaCourfédéraledepremièreinstance(sur
renvoi)
LaquestionsoulevéedevantlaSectiondepremièreinstance(aujourd’hui
appeléeCourfédérale)étaitcelledesavoirsiAstraavaitrencontréson
fardeaudepreuvequantàladistinctivitédesesmarquesdecommerceàla
datedesoppositionslogéesparNovopharm.Astraaplaidéquelacouleuret
laformedesescomprimésdistinguaientsesproduitsdeceuxd’autres
fabricants(c’est-à-direquelesmarquesavaientacquisuncaractère
distinctif)etquelaformeetlacouleurdesescomprimésétaientaptesàles
distinguerdeceuxd’autresfabricants(c’est-à-direquelesmarques
possédaientuncaractèredistinctifinhérent).
5
Danssonanalysedelaquestionducaractèredistinctifdesmarquesde
commerced’Astra
6,laCouraélaboréunelistedeprincipesapplicables:
1.Lerequérantd’unemarquedecommercedoitsatisfaireautest
tripartiteétablidansPhillipMorrisc.ImperialTobaccoLtd.(1985),7
C.P.R.(3
e)254(C.F.P.I.)p.270.(…)letroisièmevoletdutesttripartite
exigequel’associationentrelamarqueetleproduitpermetteau
propriétaired’unemarquedecommercededistinguersonproduitde
celuidesautres.
2.Lacouleurenelle-mêmen’estpasconsidéréecommepossédantun
caractèredistinctifinhérent.
3.Lefardeaudepreuveconcernantladistinctivitén’estpasfacileà
décharger.
4.Quandl’ingrédientduproduitpharmaceutiquenefaitpasl’objetdela
revendicationd’unemarquedecommerceetquel’objetde
l’enregistrementestlacouleuretlaformed’uncomprimé,lerequérant
doitdémontrerquececompriméestdistinctifdeceuxd’autres
fabricantsdecomprimés.
5.Ilincombeaurequérantd’unemarquedecommercededémontrer
quelesmédecins,lespharmaciensoulespatientsréfèrentàlacouleur
ouàlaformed’uncompriméendécidantdeprescrire,distribuerou
demanderlecomprimé.
6.Lefaitquelesconsommateursutilisentégalementdesmoyensautres
quelacouleuretlaformepouridentifierleproduitàunesourceunique
n’empêchepasl’enregistrabilitéd’unemarquedecommerceoùl’on
revendiquelaformeetlacouleurd’uncomprimé.
7.Lecaractèredistinctifinhérentdescomprimésdecouleurrose
6VoirAlexandraSTEELEetStellaSYRIANOS,«ColorandShape:ADifficultPilltoSwallow»,
(2002)9-1IntellectualProperty509,aussidisponibleàl’adresseURL
https://www.robic.ca/publications/Pdf/173.12.pdf;voiraussiLaurentCARRIÈRE,«L’industrie
pharmaceutiqueetlesmarquesdecommerce:àlarecherchedeladistinctiviténon-
fonctionnelle,dansLeslitigespharmaceutiques(Montréal,Insight,2003),aussidisponibleà
l’adresseURLhttps://www.robic.ca/publications/Pdf/300.pdf.VoiraussiStellaSYRIANOS,
«AssessingAdequacyofPleadingsInIsolationaThingofthePast»(2002)16-12World
IntellectualPropertyReport3;aussidisponibleàl’adresseURL
https://www.robic.ca/publications/Pdf/142.146.pdf.
6
LaCouradécidéqu’enl’absenced’unepreuved’emploidecomprimés
rosesàladatedel’opposition,Astranepouvaitsoutenirsonallégationselon
laquellesamarquedecommerceserapportantàlacouleuretlaformedes
comprimésrosesavaitacquisuncaractèredistinctif.Danscescirconstances,
laquestiondel’enregistrabilitédecettemarquesefondaitsursoncaractère
distinctifinhérent,lecaséchéant.
Astraaplaidéquelacouleuretlaformedesescomprimésrosespossédaient
uncaractèredistinctifinhérentpuisquelechoixdecettecouleurroseetde
cetteformenedépendaitpasdel’ingrédientcontenudanssescomprimés,
soitlafélodipine,etquec’étaitdesraisonsdemarketingquiavaientamené
Astraàchoisircettecombinaison.
LaCourn’apaspartagélapositiond’Astra.Enappliquantlescritères
énoncésci-hautetsurrévisiondelapreuve,laCouraconcluquelapreuve
produiteparAstran’établissaitpaslecaractèredistinctifdesamarquede
commerce.LaCouraégalementajoutéquelacouleuretlaformedes
comprimésnedistinguaientpasceux-cideceuxd’autresfabricantsde
comprimés.
8.Lecaractèredistinctifacquisdescomprimésdecouleurrouge-brun
Astraprétendaitquelapreuvedémontraitquelespharmaciensutilisaientla
couleuretlaformedesescomprimésdecouleurrouge-brunquandils
décidaientdelesdistribuer.LaCourasoulignéqu’iln’yavaitaucunepreuve
produitedémontrantquedespatientssefondaientsurlacouleuretlaforme
descomprimésdecouleurrouge-brund’Astraetelleaégalementreconnu
quelesmédecinsportaientpeu,sinonpas,attentionàlacouleuretlaforme
descomprimésquandilslesdistribuaient.
Dansunpremiertemps,malgrélesprétentionsd’Astraetsurlabasedela
preuvedevantelle,laCouradécidéque,pourlespharmaciens,lacouleur
etlaformedescomprimésd’Astrajouaientunrôleinsignifiantdansleur
distributiondanslamesureoùl’apparencedescomprimésn’étaitqu’un
élémentsecondairequ’ilsprenaientenconsidération.LaCouraégalement
concluquelespharmaciensidentifiaientlescomprimésavanttoutparleur
numérod’identification(«DrugIdentificationNumber»),leurmarquage,ainsi
quelesétiquettessurlesemballages.Elleadoncacceptél’argumentde
Novopharmselonlequell’onnepeutinférerquelescomprimésd’Astrasont
distinctifspuisqu’unpharmaciensauraquelescomprimésd’Astranesont
pas,parexemple,decouleurverte.
7
Dansundeuxièmetemps,laCouraestiméquelapreuveproduitedevant
elledémontraitqu’ilyavaitplusieurscompriméssurlemarchédecouleur
rouge-brunourose.Conséquemment,laCouraconcluquelapreuven’a
pasdémontré,surlabalancedesprobabilitésquelacouleurrouge-brunetla
formedescomprimésdistinguaientlescomprimésd’Astradeceuxd’autres
fabricants.LaCouradoncaccueillilesoppositionsdeNovopharmetarefusé
lesdemandesd’enregistrement699917(comprimérose)et699918
(comprimérouge-brun)d’Astra.
9.Conclusion
Cetteaffairenebouleversepasl’étatdudroitcarellesoutientleprincipe
déjàétabliparlajurisprudencequelacouleuretlaformed’unproduit
pourraientêtreenregistrablesentantquemarquesdecommerce,enautant
qu’onétablisseladistinctivitéd’unetellemarquedecommerce.La
jurisprudencedémontrequeleseffortsdescompagniespharmaceutiquesqui
tententd’enregistrercetypedemarquesdecommercesontsouvent
contrecarrés.Toutefois,leseuilimposéparlajurisprudencequantau
caractèredistinctifpourraitnepasêtreunepilulesidifficileàavalerdansla
mesureoùl’onpourraitproduireunepreuveàl’effetquedesmédecins,des
pharmaciensoudespatientsréfèrentavanttoutàlacouleuretàlaforme
d’uncomprimépourl’identifier.
8
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdela
propriétéintellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielset
modèlesutilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationet
appellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droits
voisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;
biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsde
commerce,know-howetconcurrence;licences,franchisesettransfertsde
technologies;commerceélectronique,distributionetdroitdesaffaires;
marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérification
diligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdanslemonde.La
maîtrisedesintangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicated
since1892totheprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectual
property:patents,industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,
certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,
artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;
tradesecrets,know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingand
technologytransfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,
publicityandlabelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence;in
Canadaandthroughouttheworld.Ideaslivehere.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELA
PLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTO
THEWORLD
9