Le droit d’auteur des journalistes dans l’exercice de leur emploi
LEDROITD’AUTEURDESJOURNALISTESDANSL’EXERCICEDELEUREMPLOI
HuguesG.RichardetPierre-EmmanuelMoyse·
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
Introduction
1Latitularitédudroitd’auteuretlarègleduparagraphe13(3)
2L’éditionélectroniqueetledroitd’interdirelapublication »ailleursquedansunjournal,
unerevueouunpériodiquesemblable »
Conclusion-lanotiondepublicationendroitcanadien
Introduction
DansunecauseeninstancedevantlaCoursupérieureduQuébec,le
Comitédedéfensedesdroitsélectroniques(C.D.D.E.)aintenté,aunomdes
journalistespigistes,unrecourscollectifde33millionsdedollarscontre
SouthametCEDROM-SNIInc.(ci-après«l’affaireSoutham»)
1.
Lesjournalistespigistesallèguentqu’envertud’unaccordverbal,Southamn’a
ledroitdereproduireleursarticlesqu’uneseulefoisetpourseulepublication
dansTheMontrealGazette,unquotidiendontSouthamestpropriétaire.
Lesdemandeurssoutiennentenoutrequ’enrendantleursœuvres
mondialementaccessiblesparlebiaisdemoyensélectroniques,sansleur
consentementnicompensation,lesdéfendeursleurcausentdefuturespertes
liéesàladiminutiondelavaleurdeleurdroitd’auteur.Ilsestimentainsique
l’effetdirectdesactivitésélectroniquesdeSouthamlesprivedelapossibilité
LEGERROBICRICHARD,1999.
·Avocatetagentdemarquesdecommerce,HuguesG.Richardestl’undesassociés
principauxducabinetd’avocatsLEGERROBICRICHARD,s.e.n.c.etducabinetd’agentsde
brevetsetdemarquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.Pierre-EmmanuelMoyseestétudiantà
l’ÉcoledeformationprofessionnelleduBarreauduQuébec,enstageauprèsducabinet
d’avocatsLEGERROBICRICHARD,s.e.n.c.etducCabinetd’agentsdebrevetsetde
marquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.
1ElectronicRightsDefenceCommittee(ERDC)c.SouthamInc.(1997)500-05-000035-978.Une
actionvientégalementd’êtreintroduiteparuneassociationquébécoiseregroupantcette
foislesauteursindépendants,AssociationdesJournalistesIndépendantsduQuébec(AJIQ-
CSN)c.CEDROM-SNI,(1999)500-06000082-996.Voirégalementlarécentedécision
ontarienne,Robertsonc.ThomsonCorporation(1999)85C.P.R.(3d)1.
decéderoudeconcéderledroitsurleurtravailen«recyclant»,termeutilisé
danslaprofessionpourdésignerlamiseàjourdereportagesafinqueceux-ci
puissentêtrepubliésdenouveauàunedateultérieureetpourdesclients
différents.
C’estdonclemécanismed’exploitationdesœuvresauCanadaquiestau
cœurdenotrepropos
2.Enapplicationdelarèglegénéralecontenueau
paragraphe13(1)delaLoisurledroitd’auteur
3,ledroitd’auteurestattribuéà
l’auteurd’uneœuvre.Sil’auteurestuntravailleurindépendant,etun
journalistepigisteentredanscettecatégorie,sonapplicationnefaitpas
grandedifficultéetledroitd’auteurferapartiedupatrimoinedecetauteur
(paragraphe13(1)Lda).Cedroitpossèdedenombreuxattributsquel’on
reconnaîtaudroitdepropriété.Ilestainsiaisémentcessible,leparagraphe
13(4)Ldaposantcommeseuleconditionàcetransportlarédactiond’un
écrit
4.Sil’ons’entientàlalettredutextecetteexigencedeformeestfort
rigoureuse.Eneffet,lanonobservationdecelle-cinesemblepaspouvoirêtre
sanctionnéeautrementqueparl’invalidationducontrat.Lelégislateur
fédérals’estgardédedévelopperdavantagel’aspectcontractueldes
modesdecessionspuisquelesrèglesconstitutionnellesl’obligeàcirconscrire
sondomained’intervention.Eneffet,laLoiconstitutionnellede1867réserve
expressémentlessujetsdedroitciviletdepropriétéàlalégislature
provinciale
5.Maisfermonsicilaparenthèseconstitutionnelle-mêmesielleest
detaille.
L’auteurd’uneœuvrepeutdoncprévoiraucontratdecessionoude
concessionlesdifférentesmodalitésd’exploitationdesonœuvre,ystipuler
deslimitesgéographiquesourelativesàladurée.Ilexisteuneexception
importanteaurégimequivientd’êtredécrit.Lorsquel’œuvreestréalisée
dansl’exerciced’unemploi,l’employeurestréputéêtrelepremiertitulairedu
2Descausesétrangèresonttraitédequestionsconnexes,tellesqueTasinic.TheNewYork
TimesCo.,(1997)43USPQ2d1801,972F.Supp804(S.D.N.Y.)etladécisiond’appel(1999)WL
753966(2ièmecircuit);DeGarvisc.NevilleJeffressPidlerPtyLtd.,(1990)95ALR625,18I.P.R.
292(Courd’appelfédéraled’Australie);SunNewspaperLtd.c.Whippie,[1928]N.S.W.473,45
N.S.W.W.N.126,[1928-35]MacG.Cop.Cas.184(N.S.W.S.C.);Beckc.MontanaConstructionPty
Ltd(1963)80W.N.N.S.W.1578,[1964-65]N.S.W.R.229,5F.L.R.298(N.S.W.S.S.)
3L.R.C.1985,ch.c-42,(ci-aprèsLda).4LaloispécialedérogedonciciauprincipedelalibertécontractuelleduCodecivildu
Québec(ci-aprèsC.c.Q.).Seulleconsentementoblige(article1385C.c.Q.).
5Acteconstitutionnelde1867(ci-aprèsl’Acte).L’article92(13)selitainsi: »Danschaque
province,lalégislaturealedroitexclusifdelégiférersurlesmatièresquirentrentdansles
catégoriesdesujetsci-aprèsénumérées:
[…]
13-Lapropriétéetlesdroitscivils ».
droitd’auteurdansl’œuvre.LedroitaméricainconnaîtparleWorkforhire6un
jeusimilairedesubstitutiondetitre.Jusqu’icilalégislationcanadienne
n’étonnepas.L’originalitéestàvenir.Eneffet,aprèsavoirsacrél’employeur
premiertitulairedudroitd’auteur,lelégislateurpréciseque »lorsquel’œuvre
estunarticleouuneautrecontribution,àunjournal,unerevueouun
périodiquedumêmegenre,l’auteur,enl’absencedeconventioncontraire,
estréputéposséderledroitd’interdirelapublicationdecetteœuvreailleurs
quedansunjournal,unerevueouunpériodiquesemblable »(nositalique).
Pourl’exercice,lesfaitsdel’affaireSoutham,quiconcerne,rappelons-le,des
journalistesindépendants,peuventêtremodifiéspourprésenteruneautre
hypothèse:unjournalisteemployépeut-ilinterdirelapublicationdeses
œuvressurInternet?
Ladiscussiondecettequestionsedérouleraendeuxparties.Aprèsavoir
examinerlesconditionsd’applicationdel’article13Ldaetsoneffetsurla
titularitédudroitd’auteur(sectionpremière)nousanalyseronslemécanisme
duparagraphe13(3)Ldaet,plusparticulièrement,lanaturedel’exception
qu’ilcontient(sectionseconde).Nosproposconcerneronsbienentendula
publicationsurInternetd’œuvresexécutéespardesjournalistesemployés.
1Latitularitédudroitd’auteuretlarègledel’article13(3)Lda
Mentionnonsd’orsetdéjàqu’àl’exempledelaloianglaise,laloicanadienne
surledroitd’auteurfaitladistinctionentrel’auteur(author)etletitulairedu
droitd’auteur(ownershipofcopyright).L’emploidecesdifférentesnotions
vientparfoiscompliquerlacompréhensiondutextedeloi,leurarticulation
n’étantpastoujourstrèsclaire
7.Ainsi,lapropositionduparagraphe13(1)Lda
sembleplutôtelliptiquelorsquel’onchercheàsavoirquidel’auteuroudu
titulairedesdroitsestréellementl’auteur.L’auteurdel’œuvreest,nousdit-on,
« lepremiertitulairedudroitd’auteursurcetteœuvre ».Cetteformuleaceci
decurieuxqu’ellepourraitselirecommeunedéfinitiondumotauteur.Dans
cecasellenepermetdedésignerl’auteurquesionconnaîtlepremier
titulairedudroitd’auteurseulement.Cequelelégislateursemblevouloirdire
6Paragraphe201(b),17USC.VoirCommunityforCreativeNon-Violencec.Reid,(1989)490
U.S.730.
7CommentantunedécisiondujugePinard,BarryGamacherelèveégalementl’importance
decettedistinction: »Section13thereforeunderlinestheimportanceofdistinguishing
betweenauthorshipofaworkandownershipofcopyrighttherein.Itisnotalwaystheperson
whoreducesanideatoitsmaterialformwhomayclaimtocopyrightinit,althoughthatis
thegeneralrulesetoutatthebeginningofSection13″.BarryGAMACHE,«EmployeeCannot
AssignCopyrightHeNeverOwned»,(1995)9W.I.P.R.223-225.Ladécisioncommentéen’a
pasétépubliée,Télé-DirectPublicationInc.c.SouthamInc.,(juin1995)T-1021-93(cour
fédérale,divisiondepremièreinstance,districtdeMontréal).
maladroitementc’estquelecréateurestlepremiertitulairedesdroitsdans
l’œuvre.
Leparagraphe13(3)Ldaestrestéinchangédepuislaloiimpérialede1842
8.
Pardérogationàlarèglegénéraleduparagraphe13(1)Ldal’employeurest
expressémentdésignécommeétant »lepremiertitulairedudroitd’auteur ».
Lesparagraphes13(3)et13(1)Ldaillustrentbienladistinctionqu’ilfautfaire
endroitcanadienentrel’auteurd’uneœuvre(lecréateur)etletitulairedes
droitsdanscelle-ci.Lorsqueunedispositiondésigneuneautrepersonneque
l’auteurpremiertitulairedudroitd’auteurilnefautdoncpasendéduire
qu’ellerevêtperselaqualitéd’auteur.Celanousconduitàdirequeseulsles
droitspatrimoniauxsonttransférésàcetitulaire,lecréateurrestanttitulairede
sesdroitsmoraux.
Leparagraphe13(3)Ldaaccordedoncaudétenteurd’undroitd’auteur
(l’employeur)desdroitsexclusifsdenaturepatrimonialeuniquement.Parmi
ceuxparticulièrementpertinentsàlaprésentediscussion,onretrouveledroit
deproduireoudereproduirel’œuvreouunepartieimportantedecelle-ci
sousuneformematériellequelconque(paragraphe3(1)Lda),ainsiquele
droitdecommuniqueruneœuvreaupublicpartélécommunication(alinéa
3(1)f)Lda).Leparagraphe27(1)Ldarenforcelesdispositionsprécédentes.Il
préciseeneffetqueconstitueuneviolationl’accomplissement,sansle
consentementdutitulairedudroitd’auteur(dansnotrecasl’employeur),d’un
actequ’envertudelaLdaseulcetitulairealafacultéd’accomplir.Le
paragraphe27(4)disposeenfinqueconstitueégalementuneviolationdu
droitd’auteurlefaitd’avoirensapossessionunecopied’uneœuvre
protégéesouscertainesconditions.
Lechampd’applicationduparagraphe13(3)Ldan’estpaslimitéauseul
domainedel’éditionmaiss’étendàtoutelessituationsjuridiquesrégiespar
uncontratdelouagedeserviceoud’apprentissage.Mêmelorsquel’œuvre
faisantl’objetd’undroitd’auteurestunarticleouuneautrecontribution,àun
journal,àunerevueouàunpériodiquedumêmegenre,l’employeur
demeurelepremiertitulairedudroitd’auteur.Leparagraphe13(3)infine
Lda,cependant,dansdetellescirconstances,réserveàl’auteurledroit
d’interdirelapublicationdel’œuvreailleursquedansunjournal,unerevueou
unpériodiquedumêmegenre.Dansquellemesureunepublication
électroniqueéchapperaitàcetteinterdiction?
85-6Vic.c.45,article18.Luenparallèleavecleparagraphe13(1)onpourraitarriveràla
conclusionerronée,aumoinsdupointdevudesdroitsmoraux,selonlaquellel’employeurest
l’auteurdel’œuvre.Ilfautenfaitconclurequel’employeurestletitulairedesdroits
patrimoniauxetquel’employépréserve,àtitred’auteur,sondroitmoralsiiln’yapas
renoncé.
2L’éditionélectroniqueetledroitd’interdirelapublication«ailleursque
dansunjournal,unerevueouunpériodiquesemblable»
Internetpeutêtredéfinid’aprèssacompositiontechnique.Ils’agitalorsd’un
ensembled’ordinateursreliésentreeuxpardifférentssystèmesde
télécommunicationtelsquelecâble,lesatelliteoulefiltéléphonique.Cet
ensembleconstitueunréseauou,pourutiliseruneallégoriecommune,une
toile.D’unpointdevueplusfonctionnelils’agitd’unoutildecommunication
utilisantprincipalementl’hypertexte,unsystèmed’appeldefichiersà
distancequiafaitd’ailleurslesuccèsduplusconnudesprotocolesInternet,
leWorldWideWeb(WWW).Levéhiculeappropriéafinderetracersons,
imagesoutexteestunlogicielnomméfureteurounavigateur.Ilcrée
l’interfaceàl’aideduquellerepérage,lamémorisationetautres
manipulationsdedocumentsdisponiblessurleréseauserontfacilités
9.
Al’instard’autresinnovationsdel’èreélectronique,lacopieetla
retransmissiondedocumentstrouvéssurleWWWestextraordinairement
facile.D’aucunscontesterontqu’Internetestunmoyenparlequeluneœuvre
peutêtrecommuniquéeaupublicpartélécommunication.Decefaitilest
devenupratiquecommunepournombred’éditeursdemagazinesetde
journauxdepermettreunaccèsàdesversionsélectroniquesdeleurséditions
papieràdespersonnesquiproposentdesservicesdebasesdedonnées
électroniques.Enretour,ceux-cipermettentl’accèsdugrandpublic,via
Internet,àlatotalitéouàdespartiesducontenudecespublications
électroniques.
Récemment,laCoursuprêmedesÉtats-Unisadécritendesmotstrèsjustes
lesévolutionsquel’ondoitattendredesmétiersdel’édition,évolutionsqui
sontprovoquéesparl’avènementd’Internet:
Fromthepublishers’pointofview,itconstitutesavastplatform
fromwhichtoaddressandhearfromaworld-wideaudience
ofmillionsofreaders,viewers,researchers,andbuyers.Any
personororganizationwithacomputerconnectedtothe
Internetcan »publish »information.Publishersinclude
governmentagencies,educationalinstitutions,commercial
entities,advocacygroups,andindividuals.Publishersmay
eithermaketheirmaterialavailabletotheentirepoolof
9LarécentedécisiondelaCommissiondudroitd’auteurcomporteuneanalyseconciseet
fortactuelleduphénomèneInternet.DécisiondelaCommissiondudroitd’auteurdu27
octobre1999(Tarif22),Tarifdesdroitsàpercevoirpourl’exécutionoulacommunicationpar
télécommunication,auCanada,d’œuvresmusicalesoudramatico-musicales,(Exécution
publiqued’œuvresmusicales1996,1997,1998,Loisurledroitd’auteur,article67.2).
Internetusers,orconfineaccesstoaselectedgroup,suchas
thosewillingtopayfortheprivilege
10
Lapossibilitéd’accéderàcesversionsélectroniquespeutêtre
contemporainedelapublicationdelaversionpapierd’unjournaloud’un
magazine,ouellepeutsurveniràunautremoment.Parexemple,unéditeur
peutdécideraujourd’huidepermettrel’accèsàdesversionsélectroniques
d’articlesdejournauxpubliéssurpapierilyadenombreusesannées,àune
époqueoùInternetn’existaitmêmepasoun’étaitpasaussipopulaire.Un
éditeurpourraitaussidéciderdepubliersurInternetdessélectionsd’articles
publiésprécédemmentsurpapier.
Danscecontexteélectronique,commepourceluiplustraditionnelde
l’éditionpapiersil’auteur/employéneseprévautpasdece«droitd’interdire»,
l’éditeur/employeur,entantquetitulairedudroitd’auteur,peutexploiterson
droitd’auteurlibrement.Siaucuneconventionn’enrèglel’exercice,cedroit
demeuresuspendujusqu’àcequel’auteurdécidedes’ensaisir.Lasituation
estainsifortinconfortablepourl’éditeur.Larenonciationoul’aménagement
decedroitd’interdire,ànotreavis,sielledoitêtrefaiteparconvention,
n’emportepeut-êtrepaslarédactiond’unécrit.L’incertituderésidedansla
naturemêmedecedroitd’interdire.Sionluiretientlaqualificationde »droit
d’auteur »,leparagraphe13(4)Ldapourraitfortbiens’appliquerpuisquela
renonciationtotaleoupartiellepourraits’analyserenunecessionou
concessiondedroitetdoncseraitsoumiseàl’exigencedel’écrit.
Le«droit»del’auteur/employéà«interdire»n’estpas,selonnous,un«droit
d’auteur»;ils’agitd’undroitsuigenerisquin’estassortiqued’unefaculté
d’interdiction.Aucunattributpatrimonialn’estdonnéàcedroit,latotalitédes
droits(paragraphe3(1)Lda)étantconféréeparlejeuduparagraphe13(3)
Ldaàl’employeur.End’autrestermes,leparagraphe13(3)Ldan’accorde
pasàl’auteur/employéledroitdeproduireoudereproduiresonœuvre,nile
droitdes’enservir.L’auteur/employénepeutpasmêmecontrôler
positivementl’usagedel’œuvre,ilpeutseulement,souscertainesconditions,
empêcherlarepublicationdecelle-ci.
Peut-ilyavoirrenonciationimplicite?Lanotiondecessionoudelicence
implicitefaitdenosjoursl’objetdebeaucoupd’attention.Pourlesfinsde
notreproposnousnouslimiteronsàquelquesréflexions.D’abordmêmesila
matièregouvernéeparlaconventionmentionnéeauparagraphe13(3)in
10Reno,AttorneyGeneraloftheUnitedStatesc.AmericanCivilLibertiesUnionetal,(1997)
117S.Ct.2329.Onrenverraégalementlelecteuràl’articledeEjanMACKAAY,«L’édition
électroniqueparetpourlacommunautéscientifique»,(1999)12-1Cahiersdepropriété
intellectuelle159.Bienqu’écritausujetdespublicationsscientifiquesdenombreux
commentairespeuvents’appliqueraudomaineprivédelapresseoud’autresmédias.
fineLdarelèvedelacompétencefédérale,l’instrumentumrestededroitcivil
etsaformationainsiquesonrégimeestsoumisaurèglesduCodecivildu
Québecpourcequinousconcerne.Ensuiteilfautdistinguerlecontrat
implicitedel’obligationimplicite.Cettedernièreestdéduite,parl’exercicede
l’interprétationcontractuelle,destermesd’uncontratouducontextedans
lequelilestformé.Lanotiondecontratimpliciterenvoieàladétermination
del’existencemêmed’uncontrat,ilestdoncafortiori,encoreplusdifficile
d’endéterminerlecontenu.Ilpourras’agird’uneconventionimplicite
déduite,parexemple,del’absencederéponseouderéactiondel’employé
faceàunenouvellepublication.L’absenced’écritnefaciliteracependant
paslatâchedelapersonnecontrequiledroitd’interdictionestinvoqué.On
feraicil’analogieaveclarenonciationaudroitmoralquin’estpasnonplus
soumiseselonlaloiàl’exigenced’unécrit(paragraphe14.1(1)Lda).
L’existencedudroitàinterdiredépendradoncdelafaçondontlecontratde
travailoudelouagedeserviceserarédigéetsiilcomprenddansles
stipulationsprincipalesoudansunavenantunequelconquerenonciation.À
défaut,ilserabiendifficiledefaireémergerdesrelationsemployé/employeur
uneconventionàceteffet
11.
Ilrésulteégalementdelanaturesuigenerisetatypiquedecedroitque
l’employeurnedevraitpasêtreconsidéréen«violationdudroitd’auteur»
selonlesarticles27et34Lda.lorsqu’iloutrepassel’interdictionnotifiéeparson
employéetlefaitd’exploiterl’œuvremalgrél’interdictionnepourraitêtre
qualifierdecontrefaçon.Ledéfautdesanctionattachéeàcedroitestsans
aucundouteunelacuneàlaquellelelégislateurdevraremédier.
Pourenrevenirànotrequestioncentrale,unjournalistepeut-ilinterdirela
publicationdesonœuvresurInternet?Précisonsqu’ànotreconnaissance
aucunprécédentendroitcanadienpermettraitderépondredirectementà
cettequestion.Noustenteronsdoncd’offrirquelqueséléments
d’interprétationafindemieuxcirconscrireledomained’applicationdu
paragraphe13(3)Lda.Envertudecedernier,ledroitdel’auteur/employé
d’«interdire»présupposelapublicationdel’œuvreailleursquedans »un
journal,unerevueouunpériodiquesemblable ».Laréponseànotrequestion
dépenddoncdel’interprétationquel’ondonneàlalisteprécitée.End’autres
termes,unepublicationélectroniqueconstituet-ilunjournal,unerevueouun
périodiquesemblableausensdelaloi?
Lelégislateurnedéfinissantaucundestermesdelaliste,ilfaut
nécessairementchercheràqualifiercettepublicationélectroniqueafinde
11Pierre-EmmanuelMOYSE,«Internet,droitdesobligationsetdroitd’auteur»,(1998)3Repères
38,égalementdisponiblesurlesiteàLionelTHOUMYRE,(21mars1999)Juriscom.Net,
http://www.juriscom.net/universite/doctrine/article2.htm
savoirsielleentredanslechampdesignificationdel’uneoul’autredes
notionslégales.Si,àl’époquedel’adoptionduparagraphe13(3)Lda,leseul
médiumparlequelunjournalouunmagazinepouvaitdefaçonconcevable
êtrepubliéétaitlepapier,teln’estpluslecas.Nombredemagazinesetde
périodiquessemblables,telquedeslettresoubulletins,nesontpubliés
aujourd’huiqueparvoieélectronique.Lemeilleurexempleestpeut-êtrele
siteInternetAbout.com
12,versionmoderneetinteractifdenosjournaux.
About.comestconstituéd’articlesrédigéspardes »guides »,journalistes
expertsdansdesdomainesdéfinis,delienshypertextesversdemultiples
ressourcesetsonensembleestprésentésousformed’uneœuvre
informationnelle.L’actualitéyestanalyséedelamêmemanièrequedansun
journaltraditionnel,seullemédiumetlafaçondeconsulterdiffèrent.Ainsila
publicationd’unarticleparunemaisondepressetraditionnelledesaversion
électroniquenepourraitpasêtreempêcherparl’employé/auteur.Iln’estpas
nonplusnécessaired’entrerdansdestechniquescomplexes
d’interprétation
13pourconclurequelalistejournal,revue,périodique
semblablepeutcomprendreunjournalélectronique!
Sinousavonsraisondecroirequeleparagraphe13(3)Ldanes’intéressepas
aumédiummaisàlanatureintrinsèquedelapublication,alorsildevraiten
découlerd’unepartqu’unjournal,unmagazineouunpériodiquesemblable
publiéélectroniquementestunjournal,unmagazineouunpériodique
semblableausensdeleparagraphe13(3).Celasignifie,d’autrepart,qu’un
auteur/employénepourraitpasinterdireàsonemployeurdepublierson
œuvresurunmédiumélectronique(Internet)enautantquelapublication
électroniquerésultantesoitunjournal,unmagazineouunpériodique
semblablesanségardnonplusàlapropriétéduditjournal.Peuimporteen
effetqueleditjournalsoitlapropriétéd’unepersonneautrequel’employeur.
Parcontre,ledroitd’interdictionretrouvesonpleineffetdanslecasoùunsite
Internetnepeutêtreinclusdanslalisteduparagraphe13(3)Lda.Ledroitde
l’employésubsistedoncdanscertainscaspourempêchernotammentla
publicationélectroniqued’articleslorsqu’elleestréaliséed’unemanière
indépendante,séparémentd’unjournal,d’unmagazineoud’unpériodique
semblable.Ils’agiraparexempledelasélectiond’éditoriauxd’unjournalen
particulierouencorel’utilisationd’articlesauxfinsdelaseuleconstitutiond’un
basededonnées.
Unecauseaustralienne,juridictionaveclaquelleledroitcanadienpartage
denombreusessimilitudesn’estpassansintérêt.DansDeGarvisc.Neville
12http://www.about.com/,onorienteralelecteurversd’autresjournauxquébécoisenligne
telsquelejournalVoirhttp://www.voir.ca,LaPresse,http://www.lapresse.ca/.
13Larègleejusdemgenerispourraits’appliquerici.VoirPierre-AndréCÔTÉ,Interprétationdes
lois,3ièmeéd.(Montréal,Thémis,1999),àlapage397.
JeffressPidlerPtyLtd14,lejugeBeaumontdelacourfédérales’estexpliquésur
ledroitdesauteursemployésenvertuduparagraphe35(4)
15delaloi
australiennequiselitainsi:
35.Ownershipofcopyrightinoriginalsworks
(4)Wherealiterary,dramaticorartisticworkismadebythe
authorinpursuanceofthetermsofhisemploymentbythe
proprietorofanewspaper,magazineorsimilarperiodical
undercontractofserviceorapprenticeshipandissomadefor
thepurposeofpublicationinanewspaper,magazineorother
similarperiodical,theproprietoristheownerofanycopyright
subsistingintheworkbyvirtueofthispartinsofarasthe
copyrightrelatesto-
(a)publicationoftheworkinanynewspaper,magazineor
similarperiodical;
(b)broadcastingthework;or
(c)reproductionoftheworkforthepurposeofitsbeingto
publishedorbroadcast,butnototherwise.[Lesitaliquessont
nôtres.]
Cettedispositioncréeunedistributionpartagéedudroitd’auteurenlaissant
undroitrésiduelàl’auteuremployé.L’employeurquantàluiconserveledroit
exclusifdepublierl’œuvredanstoutjournal,magasineoupériodique
similaire.Accueillantlademandedujournalisteemployéquivisait
l’interdictiond’unepublicationsousformedephotocopie,lejugeécrit:
[traduction]Lacompréhensionordinairedumotjournal
s’entendd’unepublicationquicontientunenarration
d’événementsetd’occurrences,publiérégulièrementàcourts
intervallesdetempsentemps…Àmonavis,ladistributionde
photocopiesd’articlesdejournauxsélectionnésneconstitue
paslapublicationd’unjournal,magazineouautrepériodique
semblableausensduparagraphe35(4).L’actiondeprocurer
descoupuresdepressedemanièrecommercialeest
différentedanssoncaractèredecelledepublierunjournal
16.
Cesremarques,quis’appliquentauxphotocopiesd’articlesdejournaux
sélectionnés,devraienttoutautants’appliqueràlasélectiond’articlesde
journauxpubliéssurInternet.Ainsi,l’auteur/employéauraledroitd’interdirela
14DeGarvisc.NevilleJeffressPidlerPtyLtd.,(1990)95ALR625,18I.P.R.292(Courd’appel
fédéraled’Australie).VoirKamalPURI,«Journalists’CopyrightinAustralia»,(1994-95)9IPJ91.
15Letexteduparagraphe35(4)delaloiaustralienneestdifférentdeceluiduparagraphe
13(3)Lda.Danslaloicanadienne,iln’yapasde«partage»dedroitd’auteur,cequisemble
êtrelecasendroitaustralien.
16DeGarvisc.NevilleJeffressPidlerPtyLtd.,(1990)18I.P.R.292.
publicationdel’oeuvresurInternetsiellen’estpaspubliéesdanslecadre
d’unjournal,d’unmagazineoud’unpériodiquesemblablesurInternet.Ilest
denotreavisquelaformedumédium,qu’ils’agissed’unsupportpapierou
électroniquen’apasd’incidencesurlaqualificationdejournal,revueoude
périodiquesemblable.C’estlanaturedelapublicationelle-mêmequidevrait
êtredéterminante,nonobstantlemédiumparlequelelleestpubliée.Ainsi,un
auteur/employépourrat-ilinterdirelapublicationdesesœuvressurInternet
entantquepartied’autrestypesdepublicationstellesquedessélectionsou
descompilationsd’articles.
Conclusion-lanotiondepublicationendroitcanadien
Ladéfinitionde«publication»compriseàl’ancienalinéa4(1)f)etaunouvel
alinéa2.2(1)c)Ldaexclutdusensde«publication»«lacommunicationau
publicpartélécommunicationd’uneœuvrelittéraire,dramatiqueou
musicaleoud’unenregistrementsonore».Danslamesureoùledroit
d’«interdire»conféréàl’auteur/employéparleparagraphe13(3)Ldaestle
droitd’interdirela«publication»desonœuvre,etdanslamesureoùlemot
«publication»envertudelaLdan’inclutpas«lacommunicationaupublicpar
télécommunication»,ilpourraitêtreplaidé,d’unepart,quel’auteur/employé
nepeutinterdirelacommunicationdesonœuvresurInternetétantdonné
qu’unetellecommunicationneconstituepasune«publication»,cequiestla
seulechosequ’unauteur/employépeutinterdireconformémentau
paragraphe13(3)infineLda.D’autrepart,ilpourraitêtreargué,malgrélefait
quel’alinéa2.2(1)c)Ldadéfinit«publication»pourlesfinsdelaLoisurledroit
d’auteurcommeuntout,queladéfinitionnedevraitpass’appliquerau
paragraphe13(3)infineLda,oùleterme«publication»estutilisénonpas
danslecontextedel’article5Lda(œuvrespubliéesversusœuvresnon
publiées)maisafindeconféreràl’auteur/employéundroitlimitéd’«interdire»
l’exploitationdudroitd’auteurdel’employeurquisubsistedéjàdansune
œuvrequipourraitêtrepubliéeounonpourlesfinsdel’article5Lda.Le
paragraphe13(3)Ldan’entendpasconfierundroitd’auteurà
l’auteur/employé.Lefaitquel’œuvrecrééeparl’auteur/employésoit
considéréepubliéeounonpourlesfinsdel’article5Ldanedevraitpas
affecterledroitdel’auteur/employéd’«interdire»l’exploitationdudroit
d’auteurdesonemployeurenvertuduparagraphe13(3)Lda.
L’incertitudequirésidedansl’interprétationdeladéfinitionde«publication»
lorsqueappliquéeauparagraphe13(3)Ldapourraitcauserdesproblèmes
sansprécédentspourlesauteurs/employésquivoudraientseprévaloirdu
droitd’«interdire»ledroitd’auteurdeleuremployé.Unefaçonderéglerle
problèmeseraitdesoustrairelemot«publication»auapragraphe13(3)Lda
etleremplacerparleterme«reproduction».Ils’agitd’unamendementqui
pourraitêtreconsidérédansunfuturprojetdeloid’améliorationdela
propriétéintellectuelle,cequiànotreconnaissancen’estcependantpas
prévudansunfuturrapproché.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
vouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelle
danstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesde
commerce,marquesdecertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,
propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,
logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentions
végétales;secretsdecommerce,know-howetconcurrence;licences,franchiseset
transfertsdetechnologies;commerceélectronique,distributionetdroitdesaffaires;
marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérification
diligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdanslemonde.Lamaîtrisedes
intangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince
1892totheprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:
patents,industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;biotechnologies,
pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-how,competitionand
anti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-commerce,distribution
andbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecutionlitigationand
arbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslivehere.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHE
WORLD