L’antériorite découlant d’une vente ou utilisation antérieure : des principes «taillés sur mesure»
L’ANTÉRIORITÉDÉCOULANTD’UNEVENTEOUUTILISATIONANTÉRIEURE:DES
PRINCIPES«TAILLÉSSURMESURE»
NathalieJodoinetMoniqueSullivan*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
Unedécisiond’importance,attendueparlespraticiensdudomainedes
brevetsetquiferacertainementjurisprudence,aétérenduele29avril2002
parlaSectiond’appeldelaCourfédéraleduCanadadansl’affaireBaker
PetroliteCorp.c.CanwellEnviro-IndustriesLtd.
1Desprincipestailléssurmesure
noussontfournispouranalyserlaquestiondel’antérioritédanslecontexte
d’unedivulgationdécoulantdelaventeantérieureoudel’utilisation
antérieureenvertudel’alinéa28.2(1)a)delaLoisurlesbrevets
2.LaCour
fédéralevientainsicomblerle‘’videjuridique’’quiexistaitsurcettequestion
depuisl’entréeenvigueuren1989delanouvelleLoisurlesbrevets.D’aucuns
dirontqu’ilexistaitdéjàlecritèreénoncédansl’arrêtBeloitc.Valmet
3rendu
parlaSectiond’appeldelaCourfédéraleetreprisparlaCourSuprêmedu
CanadadansFreeWorldTrustc.ElectroSanté
4,maiscommelementionnele
jugeRothsteindansl’affairequinousoccupe,l’antérioritédontilétait
questiondanscesdécisionsdécoulaitd’unepublicationantérieureetnon
d’uneventeoud’unusageantérieur.Cevidejuridiques’expliquaitparlefait
quelaLoisurlesBrevetsenvigueuravant1989
5(ci-après«ancienneloi»)
prévoyaitspécifiquementàsonarticle27(1)c)quel’antérioritépouvaitêtre
LÉGERROBICRICHARD,2002.
*Avocate,ingénieureetagentdebrevets,NathalieJodoinestl©unedesassociéesdu
cabinetd’avocatsLÉGERROBICRICHARD,s.e.n.c.etducabinetd’agentsdebrevetsetde
marquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.;avocateetbiochimiste,MoniqueSullivanest
membresdesmêmescabinets.LesauteuresremercientleurcollègueMeLouis-Pierre
Gravellepourdefructueusesdiscussions.Commentairepubliéà(2002),15-1Lescahiersde
propriétéintellectuelle.Publication298.
1BakerPetroliteCorp.c.CanwellEnviro-IndustriesLtd.,[2002]CarswellNat1209,2002FCA158,
17C.P.R.(4th)478,211D.L.R.(4th)696.(C.A.F.;coramlesjugesEvans,RothsteinetStrayer).Les
motifsdel’arrêtsontécritsparlejugeRothsteinauxquelssouscriventsescollègues.
2LoisurlesbrevetsL.R.C.1985,ch.P-4.3BeloitCanadaLtée/Ltd.c.ValmetOY(subnom.BeloitCanadaLtée/Ltd.c.OY)(1986),64
N.R.287,7C.I.P.R.205,8C.P.R.(3rd)289,[1986]CarswellNat588(C.A.F.);requêtepour
permissiond©enappeleràlaCoursuprêmeduCanadarefusée69N.R.80.
4FreeWorldTrustc.ÉlectroSantéInc.,[2000]2R.C.S.1024(C.S.C.)5L.R.C.1985,c.P-4.
établieparl’usagepublicouparlaventedel’invention.Sousl’ancienneloi,
laseulepreuvedel’usagepublicoudelaventedel’inventionsuffisaitdonc
pourdémontrerl’antériorité,etce,mêmesil’inventionn’étaitpasdivulguée
parcetteventeouusage.Cettedécisionrevêtdoncuneimportancetoute
particulièrepourlemondedesbrevets.
Cettedécisionestaussiintéressanteencequ’elleconfirmedefaçonnon
équivoquelecaractèrerétroactifdelaLoisurlesbrevetsmodifiéeparL.C.
1995,ch.15,quiestentréeenvigueurle1
eroctobre1996(LaLoide1996).
LejugeRothsteins’estaussiattardédanscettedécisionàd’autresquestions
nemanquantpasd’intérêt,tellesl’applicationrétroactiveounond’untexte
législatifetlanormedecontrôlequelescoursd’appeldoiventappliqueraux
décisionsdesjugesdepremièreinstance,quidépassentcependantnotre
propos.
Lesfaitsdontdécoulelelitige
Lelitigeconcernelavaliditédubrevetcanadien2,005,946
6(ci-après
«brevet»)appartenantàl’intimée(ci-après«PETROLITE»)etcouvrantune
méthodedite«d’adoucissement»deshydrocarbures.Cettedernièreest
destinéeàéliminerlesulfured’hydrogènequiestunproduittoxiqueprésent
danslesgaznaturels.Laméthoded’adoucissementutiliseuncomposé
chimiqueappelé«triazine»,unproduitderéactiondelamonoéthanolamine
(MEA)etduformaldéhyde,quelacompagnieQuakerPetroleumChemical
(ci-après«QUAKER»)acommencéàvendresouslenomde«W-3053»dans
l’ouestdel’Oklahomaaumoisdedécembre1987.
Del’admissiondesparties,lesventesdeQUAKERonteulieuàcompterdu10
décembre1987.Unpeuplusd’unanplustard,soitle23décembre1988,
QUAKERdéposeunedemandedebrevetauxÉtats-Unis(ci-après«demande
prioritaire»)couvrantlaméthoded’adoucissement.Le19décembre1989,
soitplusdedeuxanssuivantlespremièresventesmaismoinsd’unansuivant
ledépôtauxÉtats-Unis,lademandedebrevetcanadiennedontestissuele
brevetenlitigeestdéposéeàsontour.Enfin,lebrevetcanadienestdélivréle
7février1995.Entretemps,lesdroitsdeQUAKERdansl’inventionsontcédésà
PETROLITE.CANWELLquiavenduàpartirde1991unproduitrenfermantdela
MEAetduformaldéhydedestinéàadoucirleshydrocarburesestpoursuivie
encontrefaçonparPETROLITE.
6QuiapourtitreComposéetméthodepourl’adoucissementdeshydrocarbures.
Endéfense,CANWELLallèguequelesventesouutilisationsduproduitW-3053
constituentuneantérioritéopposableaubrevet,détruisantlanouveautéde
laméthoderevendiquée.Decefait,estimeCANWELL,lebrevetdePETROLITE
estinvalide.SelonCANWELL,larétro-ingénierieduproduitW-3053àl’époque
pertinentemènerait,unepersonneverséedansl’art,àl’inventionviséeparle
brevetc’est-à-direàl’emploidelatriazinepouradoucirdesgaznaturels.
Desoncôté,PETROLITEsoutientquecesventesnepeuventêtreconstitutives
dedivulgationpubliqueeffective,susceptiblederenverserlaprésomptionde
validitédubrevet,puisqu’ellesn’étaientnisuffisantesennombre,nidenature
commerciale.Desventesdenatureexpérimentaleetlalivraisonduproduit
W-3053auxpropriétésprivéesdesaclientèlenesauraientpasrendrele
produitaccessibleaupublic,selonelle,lesrésultatsderétroingénierie
demeurantconfidentielsethorslaconnaissancedupublic.Enfin,PETROLITE
allèguequelescritèresdutestd’anticipationétablisdansl’affaireBeloitc.
Valmet
7nepeuventêtresatisfaitsenl’espècepuisquelarétro-ingénieriene
mèneraitpasinéluctablementetsansfauteunepersonneverséedansl’artà
l’invention.
Lespartiesontégalementdesprétentionscontradictoiresausujetdela
législationapplicable.CANWELLsoutientquelaloiapplicableestlaLoisurles
brevetsmodifiéeparL.C.1995,ch.15,quiestentréeenvigueurle1
eroctobre
1996(ci-après«Loide1996»)tandisquePETROLITEaffirmequec’estplutôtla
Loisurlesbrevets,modifiéeparL.R.C.1985,ch.33(3
esuppl.),quiestentréeen
vigueurle1
eroctobre1989(ci-après«Loide1989»).
LaprétentiondeCANWELLausujetdel’applicationdelaloirendraittoutes
lesdivulgationsayanteulieuplusd’unanavantledépôtauCanadadela
demande,soitavantle18décembre1988,opposablesaubrevet.Cellede
PETROLITEtenteplutôtdefaire«revivre»unecontroverseinstalléelorsde
l’adoptiondel’ancienneloien1989etconcernantladatepertinente
devantserviràcomputerledélaidegrâced’unan.Eneffet,certains
prétendaientàl’époquequelapériodedegrâced’unanprévueàl’alinéa
27(1)d)delaLoide1989etvisantlescommunicationspubliquesémanantdu
demandeursecalculaitàpartirdeladatedepriorité,etnondeladate
dépôtdelademande.Or,laLoide1996estvenuemettreuntermeàcette
controverse.EnsoutenantquelaLoide1996estnonrétroactive,PETROLITE
chercheainsiàlimiterlenombredeventesopposablesàcellesayanteulieu
entreles10et23décembre1987,soitplusd’unanavantledépôtdela
demandeprioritaire.
7Supranote3.
Décisiondepremièreinstance
8
AppliquantlaLoide1996auxfaits
9,letribunaldepremièreinstanceconclut
quelebrevetdePETROLITEestvalide
10etcontrefait11.Enbref,lejugede
premièreinstanceconclutaucaractèrerétroactifdelaLoide1996et
maintientlavaliditédubrevetdePETROLITEaumotif,notamment,que
CANWELLnes’étantpasdéchargédufardeaudepreuvequiluiincombait
afinderenverserlaprésomptiondevaliditédubrevet,iln’existeaucune
antérioritéopposableàl’invention
12.Ilordonne,entreautres,àCANWELLde
cesserdecontrefairelebrevetdePETROLITE
13.
DécisiondelaSectiond’appeldelaCourfédérale
LadécisiondepremièreinstanceaétéportéeenappeldevantlaSection
d’appeldelaCourfédéralequis’estattardéeàdifférentesquestionsdont
plusieursdépassentlaportéedenotrepropos.Pourlesfinsdece
commentaire,nousnousproposonsd’examinerbrièvementlaquestiondela
loiapplicableauxfaitsenl’espèceet,plusendétail,laquestiondesrèglesde
droitapplicablesauxantériorités,enl’espècelesventesdeQUAKER.
Laloiapplicableauxfaitsenl’espèce
S’appuyantàlafoissurladoctrinetraitantduprincipedenon-rétroactivité
deslois
14etsurlajurisprudenceàl’effetdel’interprétationquedoivent
recevoirlesexpressions«lesaffairessurvenant»et«relativementau»
15
(contenuesnotammentàl’art.78.4delaLoide1996),laCourd’appel,sous
8BakerPetroliteCorp.c.CanwellEnviro-IndustriesLtd.[2001]CarwellNat1766,2001FCT889,
13C.P.R.(4th)193(C.F.P.I.).9Supranote8,paragraphes65et66.10Supranote8,paragraphe194.11Supranote8,paragraphes147et195.12Supranote8,paragraphe194.13Supranote8,paragraphes139,147et195.14ÀcesujetnousrenvoyonslelecteurauxréférencesdedoctrinecitéesparlaCourau
paragraphe19:CÔTÉ(Pierre-André),TheInterpretationofLegislationinCanada,3ded.,
(Scarborough:Carswell,2000),àlapage150etSULLIVAN(Ruth),Driedgeronthe
ConstructionofStatutes,3
eéd.(Roronto,Butterworths,1994),àlapage522.15ÀcesujetnousrenvoyonslelecteurauxpassagesdesdécisionscitésparlaCourau
paragraphe22:Noewgijickc.R.,[1983]1R.C.S.29(C.S.C.)àlap.39dansSlattery(syndic
de)c.Slattery,[1993]3R.C.S.430àlapage445;etSarvanisc.Canada,2002CSC28(CSC),
auparagraphe24.
laplumedujugeRothstein,serallieauxconclusionsdujugedepremière
instancequantàlaquestiondelalégislationapplicable,enl’occurrencela
Loide1996.LejugeRothsteindéclarecequisuit:
Mêmes’ilexisteuneprésomptionallantàl’encontrede
l’applicationrétroactived’untextelégislatif,cetteprésomption
peutêtreréfutéedefaçonexpliciteoupardéduction
nécessaire.[…]L’article78.4énoncequelaLoide1996doit
s’appliquerauxaffairessurvenuesavantunedateprécise,
notammentavantl’entréeenvigueurdeladiteLoi.Par
conséquent,laLoide1996auneapplicationrétroactive.
16
Danslecasquinousoccupe,lademandedebrevetaété
déposéele19décembre1989,soitaprèsle1
eroctobre1989,
maisavantle1
eroctobre1996,desortequ’elleestrégieparla
Loide1996.Delamêmefaçon,touteaffairesurvenant
relativementaubrevetenquestionestrégieparlaLoide
1996.
17[…]
Lesmots«inrespectof»(«relativementau»)modifiéspar
l’expressionglobale«lesaffairessurvenant»,nepourraientêtre
pluslarges.LeParlementdésiraitmanifestementdonnerà
l’article78.4uneportéetrèslarge.[…]L’argumentdePetrolite
netienttoutsimplementpascomptedutexteclairdel’article
78.4.
18
Necherchantpasàsecontredire,laCoursouligneparailleursquelaLoi
d’interprétation
19s’appliqueàtouslestextesdeloi20.Riennes’opposealors
àcequelesprésomptionsréfragables
21quiysontprévuesàl’encontrede
l’applicationrétroactivedesloissoientréfutéespardestermesexplicites,en
l’occurrence,ceuxdel’art.78.4delaLoide1996.
Enfin,laCourconclutsonanalyseenétayantpourquoil’alinéa1709(8)a)de
l’ALÉNA
22quiprévoitqu’unbrevetnepeutêtreannuléquelorsqu’ilexistedes
motifsquiauraientjustifiéunrefusd’accorderlebrevetàl’origine,nesaurait
16Supranote1,paragraphe19.17Supranote1,paragraphe20.18Supranote1,paragraphe22.19R.S.C.1985,c.I-21.20Supranote19,art.3(1).21Supranote19,art.43.22Accordsurlelibre-échangenord-américain,1992,C.T.S.1994/2,32I.L.M.296,612,article
1709.
empêcherl’applicationrétroactivedesdispositionsrelativesàl’antérioritéde
laLoide1996.
LaCourrappelleàceteffetqu’uninstrumentdedroitinternational,telun
traitéinternationaletenl’occurrencel’ALÉNA,n’apaslavaleurd’uneloi
édictéeparleParlementduCanada.Bienquelestermesd’untelinstrument
puissentserviràinterpréteruntextelégislatifnational,laCournuancequ’ils
nepeuventsesubstituerauxtermesclairsd’uneloiduParlement,notamment
ceuxdelaLoide1996.
23Enoutre,soulignelaCour,leparagraphe1709(8)
del’ALÉNAn’interditpasl’adoptiond’untextelégislatifrétroactif
24et«l’effet
d’unetelleloisignifiequelesdispositionsdecelle-cisontapplicablescomme
siellesavaientexistéàunedateantérieure.»
25
Parcettedécision,laCourfédéraleconfirmedonclecaractèrerétroactifde
laLoide1996.
Règlesdedroitapplicablesàl’antériorité
Suiteàsonanalysedelalégislationapplicable,laCoursetournevers
l’examendesrèglesdedroitapplicablesàl’antériorité.Appliquantl’article
28.2(1)a)delaLoide1996auxfaitsenl’espèce,laCourréitèreque
l’inventionrevendiquéedanslebrevetenlitigenedoitpasavoirété
divulguéeavantle19décembre1988,soitplusd’ununanavantsondépôt
auCanadale19décembre1989.Elleexamineensuitetouràtourl’antériorité
découlantd’unepublication
26etcelledécoulantd’uneventeouutilisation
antérieure.
27
Dansunrappelhistoriquedelajurisprudence,laCourciteauparagraphe29
lecritèred’antérioritédécoulantd’unepublicationd’abordénoncéen1986
parlejugeHuguessendansl’affaireBeloitc.Valmet
28,puisreprisen2000par
laCoursuprêmeduCanadadansl’affaireFreeWorldTrustc.ÉlectroSanté
Inc.
29:
L’antérioritédoitsetrouverdansunbrevetparticulieroudans
unautredocumentpublié;ilnesuffitpasderecueillirdes
23Supranote1,paragraphes24et25.24Supranote1,paragraphe26.25Supranote1,paragraphe26.26Supranote1,paragraphe29.27Supranote1,paragraphes30à46.28Supranote3.29Supranote4,paragraphe26.
renseignementsàpartirdediversespublicationsantérieureset
delesajouterlesunsauxautresetd’enarriveràl’invention
revendiquée.Ilfauteneffetpouvoirs’enremettreàuneseule
publicationantérieureetytrouvertouslesrenseignements
nécessaires,enpratique,àlaproductiondel’invention
revendiquéesansl’exercicedequelquegénieinventif.Les
instructionscontenuesdanslapublicationantérieuredoivent
êtred’uneclartétellequ’unepersonneaufaitdel’artquien
prendconnaissanceets’yconformearriverainfailliblementà
l’inventionrevendiquée.
Cecritèrefutformulédansunedécisionrenduesousl’égidedel’ancienneloi
quiétaitenvigueuravantle1
eroctobre1989.Orsouslerégimequiprévalait
àl’époque,ladispositionpertinenteétablissaitnotammentquelavente,au
Canada,plusdedeuxansavantledépôtd’unedemandedebrevet,
emportaitipsofactoanticipationdel’inventionrevendiquéeetanéantissait
soncaractèredenouveauté.Lasimplepreuved’unetelleventeétaitàla
foisnécessaireetsuffisantepourinvaliderunbrevet.Or,lesdispositionsde
l’article27(1)d)delaLoide1989sontvenuesmodifierl’étatdudroitet
alourdirlefardeaudepreuvequiincombeàceluiquiprétendl’antériorité
découlantd’uneventeouutilisationantérieure.LejugeRothsteinrésumela
situationainsiauparagraphe32:
Lorsdelapromulgationdel’alinéa27(1)d)le1
eroctobre
1989,quiaétéremplacéparl’alinéa28.2(1)a)le1
eroctobre
1996,lecritèreàsatisfairepourétablirl’antérioritéparquelque
moyenquecesoitestdevenulacommunicationde«l’objet
quedéfinitlarevendicationd’unedemandedebrevet»
(invention)[…]«d’unefaçonquil’arenduaccessibleau
publicauCanadaouailleurs».Parsuitedesmodifications
apportéesautextelégislatif,
1.ledélaidegrâceapplicableavantledépôtdela
demandedebrevetaétéréduit;
2.lacommunicationn’importeoù,etnonseulementau
Canada,estdevenuepertinente;
3.l’usageoulaventedel’inventionnepeutplusêtre
considéréensoicommeunepreuvesuffisantede
l’antériorité;
4.pourétablirl’antériorité,ilestdevenunécessairede
prouverunecommunicationquiarendul’invention
accessibleaupublicauCanadaouailleurs.[…]
Peudedécisionscanadiennesontétérenduesausujetde
l’alinéa28.2(1)a).
Réitérantleprincipedustaredecisisenvertuduquellestribunauxsontliéspar
lesdécisionsdestribunauxdejuridictionsupérieure,lejugeRothsteinrappelle
quelaCourestliéeenl’espèceparladécisiondelaCoursuprêmedu
Canadadansl’affaireFreeWorldTrust
30etparl’arrêtBeloitc.Valmet«dans
lamesureoùlaCoursuprêmeduCanadaaapprouvécelui-ci.»
31LaCour
nuancecependantlapertinencedecettejurisprudenceenénonçantcequi
suit:
[D]efaçongénérale,lesprincipesénoncésdanslesarrêts
Beloitc.ValmetetFreeWorldTrustausujetdel’antériorité
fondéesurunepublicationantérieures’appliquentégalement
àl’antérioritédécoulantdel’utilisationpubliqueantérieureou
delaventeantérieure.[…]Toutefois,au-delàd’uncertain
niveaud’énoncésgénéraux,ilserapeut-êtrenécessaire
d’ajusterlesprincipesrégissantl’antérioritéfondéesurla
publicationantérieureenfonctiondescaractéristiques
particulièresdel’antérioritédécoulantdel’utilisationantérieure
parlepublicoudelaventeantérieureaupublic.
32
Afindeseguider,laCourpasseenrevuelescritèresdedroitémanantdes
autoritéseuropéennes
33etdesautoritésduRoyaume-Uni34quantà
l’antérioritédécoulantd’uneventeouutilisationantérieure,autermede
laquelleelleretienthuitprincipes,résumésauparagraphe42,quenous
énuméronstrèssuccinctementainsi:
1.Laventeoul’utilisationdoitêtredenatureàrendreleséléments
descriptifsdel’inventionaccessiblesaupublic.
2.Laventeoul’utilisationdoitêtredenatureàpermettrelaréalisation
del’invention.
3.Danslecasdelaventeoudel’utilisationd’unproduitchimique,
l’analysedoitpermettred’endécouvrirlacompositionoula
structureinterne.
4.L’analysedoitêtrepossiblepourunepersonnedumétier,
compétentemaisnon-douéedegénieinventif,aumoyendes
techniquesconnuesetdisponiblesàl’époquepertinente.
30Supranote4.31Supranote1,paragraphes33et34.32Supranote1,paragraphe35.33EuropeanPatentConvention,1973,article54;FisonsPLCc.PackardInstrumentBV(17août
1994),Doc.T0952/92-3.4.1(Bureaudesbrevetseuropéen)auxpages21,22et23.
34PatentsAct,1977,c.37,article2;MerrelDowPharmaceuticalsv.H.N.Norton&Co.Ltd.,
[1996]R.P.C.76(Royaume-Uni,ChambredesLords)auxpages86et87;PLGResearchLtd.v.
ArdonInternationalLtd.(1992),[1993]F.S.R.197(Eng.PatentsCt.)àlapage225;LuxTraffic
ControlsLtd.v.PikeSignalsLtd.,[1993]R.P.C.107(Eng.PatentsCt.)àlapage133;Bristol-
MyersCo.’sApplication,[1969]R.P.C.146àlapage155.
L’applicationdeceprincipedoitêtrecompatibleavecles
principesénoncésdansl’arrêtBeloitc.Valmet.
5.Danslecasd’unevente,iln’estpasnécessairequ’ilyaitplusieurs
acheteurs,unseulsuffit.L’acheteurdoitcependantêtremembre
dupublicetlibred’utiliserleproduitàsaguise,c’est-à-diresans
contrainte.
6.Iln’estpasnécessairedeprouverqueleproduitvendua
effectivementétéanalysé,ouauraitpul’être.
7.Lacomplexitédel’analyse,letempsoulelabeurnécessairespour
l’effectuernesontpasdesfacteursdécisifslorsqueprisisolément.
8.Lareproductionexacteduproduitsoumisàl’analysen’estpasle
critère.Acesujet,laCourreprendlepassagesuivanténoncépar
laChambredesrecoursdansl’affaireFisonsc.Packard:
[TRADUCTION]Selonlesdécisionsrenduesparleschambres
desrecours,lanouveautéd’uneinventionrevendiquéesera
annuléeparladivulgationprécédente(parquelquemoyen
quecesoit)d’unevarianteviséeparlarevendication.Par
conséquent,del’avisdelachambre,lanouveautéd’une
inventionrevendiquéeestdétruiteparl’emploiantérieurd’un
produit,notammentparlavente,lorsquel’analysefaiteà
l’aidedestechniquesdisponiblesinformelapersonne
compétenteausujetdelavarianteduproduitquiestviséepar
larevendicationdubrevet.Lachambren’acceptedoncpas
l’argumentdutitulaireselonlequeluneanalysecomplèted’un
produitprécédemmentutilisédoitêtrepossibledefaçonà
permettrelareproductionexactedeceproduitpourquela
nouveautéduproduitrevendiquésoitdétruite.
35
Cesprincipes,préciselaCour,nesontpasexhaustifsets’ajoutentaux
principesdesarrêtsBeloitc.ValmetetFreeWorldTrust,précités,«sansles
modifier.»
36
Analysedelapreuveàl’aidedescritèresjuridiquesappropriés
Ayantidentifiéledroitapplicable,laCourl’appliqueensuiteauxfaitsen
l’espèce.LaCourrevientsurlesconclusionspertinentesdujugedepremière
instanceetlesclasseselonleurnature,defaits,dedroit,oumixtedefaitset
dedroit.
37Lesconclusionsàl’effetd’unepartquelesventesdeW-3053
étaientdesventesinconditionnellesendatededécembre1987,etd’autre
35FisonsPLCc.PackardInstrumentBV(17août,1994),Doc.T0952/92-3.4.1(Bureaudes
brevetseuropéen)àlapage23danssupranote1,paragraphe43.
36Supranote1,paragraphe43.37Supranote1,paragraphe46.
part,qu’unéchantillondeW-3053pourfinsd’analyseétaitdisponibleà
pareilledate,sontdesconclusionspurementfactuellesselonlaCourd’appel.
Àcetitre,laCoursoulignequ’enl’absenced’erreurmanifestement
déraisonnable,ellesdoiventêtremaintenues.Ladéterminationdujugede
premièreinstanceportantquel’inventionrevendiquéedanslebrevetestle
produitW-3053estuneconclusiondedroit,del’avisdelaCourd’appel.Ilest
bienétabliendroitcanadienqueladéterminationdel’inventiondoitsefaire
suiteàuneinterprétationdesrevendicationsqualifiéede«purposive
construction»
38oud’interprétationdite«téléologique».Or,devantl’absence
d’interprétationdétailléedesrevendicationsdubrevet,laCourrappelleque
lanormedecontrôleapplicableenl’occurrenceestl’erreursimple.Elle
effectuedoncelle-mêmel’interprétationdesrevendicationsdubreveten
litigeetconclutnonpasquel’inventionestleproduitW-3053maisplutôt
que:
[…]l’inventiondécritedanslebrevet946consisteàmettreen
contactunecompositionrenfermantleproduitderéaction
d’unealcanolamineinférieureavecunaldéhydeinférieur,ou
delatriazine,avecdesfluxdegazacidepourréduireles
concentrationsdesulfured’hydrogènedanslesfluxen
question.
39
Enfin,laCoursetourneverslaquestionquiestaucœurdulitige,soitla
conclusiondujugedepremièreinstanceselonlaquellecomptetenude
toutelapreuveconcernantlestentativesd’analyseetdereconstructiondu
W-3053,CANWELLnes’estpasdéchargéedufardeauquiluiincombaitde
prouveranticipationdel’inventionrevendiquée.Cetteconclusionenestune
defaitsetdedroitenseignelejugeRothsteinpuisqu’elleimpliquedesavoirsi
lesconditionsdutestd’anticipation,enl’occurrencelarèglededroit
applicable,setrouventtoutesrempliescomptetenudesfaitsenl’espèce.Or,
laCourd’appelopined’unepartqueladécisiondepremièreinstancene
présenteaucuneconclusiondefaitstiréedelapreuveparexperts
40
présentéelorsdel’instructionduprocèsetd’autrepart,quelaconclusion
ultimedel’arrêt
41n’estfondéesuraucunsupportfactuel.42Cefaisant,estime
laCourd’appel,lejugedepremièreinstanceacommisuneerreurdedroit
enappliquantlemauvaistestd’anticipation:
38WhirlpoolCorp.c.CamcoInc.,[2000]2R.C.S.1067,9C.P.R.(4th)129,194D.L.R.(4th)193,au
paragraphe76dansBakerPetroliteCorp.c.CanwellEnviro-IndustriesLtd.,supranote1,
paragraphe46;àcesujet,nousrenvoyonségalementlelecteuràFreeWorldTrustc.Electro-
SantéInc.,supranote4.
39Supranote1,paragraphe65;voiraussilesparagraphes66et67.40Supranote1,paragraphe72.41Supranote8,paragraphe93.42Supranote1,paragraphe72
[…]lecritèrequelejugedepremièreinstanceaappliqué
pourtrancherlaquestiondel’antérioritéétaitlaquestionde
savoirsil’analyseduproduitW-3053permettaitd’en
déterminerlacompositionoudelerecomposer,cequirevient
aumême.
43
[75]Ledéfendeurquiinvoquelemoyendedéfensede
l’antérioritédécoulantdel’utilisationantérieureoudelavente
antérieured’unproduitn’estpastenudeprouverquele
produitpeutêtrereproduit(voirFisonsc.Packard,àlapage
23).Leproduitrenfermeral’invention,maispeutégalement
comporterd’autreséléments.Ledéfendeurquisefondesur
l’alinéa28.2(1)a)esttenudeprouveruniquementquel’objet
dubrevet,soitl’invention,aétédivulgué.L’inventionen
l’espèceétaitlamiseencontactdefluxdegaznaturelavec
delatriazine(ousessubstancesdedépart)pourréduireles
concentrationsdesulfured’hydrogènedanslesflux.Étant
donnéquelamiseencontactduW-3053aveclesfluxdegaz
naturelacideétaitconnuedesclientsquiontachetéle
produit,ilsuffitdedéterminersilatriazineousessubstancesde
départpouvaientêtredéceléesdansleproduitW-3053.
44
Devantl’observationquelapreuveparexpertlaplusimportanteetlaplus
pertinenteestdocumentaire,laCourd’appeldécidedesubstituersapropre
décisionàcelledujugedepremièreinstanceplutôtquederenvoyerla
causepourqu’ellesoitdenouveauinstruite.
45LaCourd’appelretient
l’expertiseduProfesseurKeayfondéesuruneanalyseàl’aveugled’un
échantillondeW-3053,commeétantlaplusprobanteetrelèved’ailleursle
faitquelejugedepremièreinstancenel’aitpascommentée.
46
LaconclusionàlaquelleleD
rKeayenestarrivéaprèsavoir
analysél’échantillonnonidentifiéaindiquéqu’unepersonne
verséedansl’artauraitpu,sanssefondersurune
connaissanceapriorinifaireappelàquelquegénieinventif,
analyseravecsuccèsleproduitW-3053pourydécelerla
présencedelatriazine,dessubstancesdedépartdecelle-ci,
soitlaMEAetleformaldéhyde,etduméthanol.Comptetenu
dutémoignageduD
rBuchannon,latechnologieetles
donnéesnécessairesàl’analyseétaientdisponiblesaucours
delapériodepertinente,soitavantle19décembre1988.
47
43Supranote1,paragraphe74infine.44Supranote1,paragraphe75.45Supranote1,paragraphe81.46Supranote1,paragraphe84.47Supranote1,paragraphe88.
LaCournuancejudicieusementqu’uneanalyseeffectuéeincorrectement
n’estpasconstitutivedepreuveàl’effetquelarétro-ingénierienepeut
menerinfailliblementàl’invention:
Toutcommelecritèreénoncédansl’arrêtBeloitsous-entend
qu’unepersonneverséedansl’artliraetsuivracorrectement
etsansfaillelesdirectivesénoncéesdansunbrevetouune
publicationantérieur,lamêmehypothèseimplicitedoit
s’appliquerdanslecasdelarétro-ingénierie.Uneméthode
viciéequimèneàlaconclusionerronéeneprouvepasqu’une
personneverséedansl’artutilisantunprocédéetappliquant
correctementlesdonnéesetlaméthodologiedisponiblesàla
datepertinentenedécouvriraitpasl’inventionrevendiquée.
48
LaCourpréciseégalementqueledéfautdereproduirelerapportmolaire
exactduW-3053n’entacheenrienl’analysedel’expert.Lareproductiondu
produitneconstituepasuncritèredutestàappliquer.Pasplusquelesont,
prisisolément,lacomplexitédel’analyse,letempsoulelabeurrequispour
l’effectuer:
Laquestionestdesavoirsiunepersonneverséedansl’artqui
utiliselesdonnéestechniquesàl’époquepertinentepourrait
découvrirl’inventionsansfaireappelàungénieinventif.Voir
Beloitc.Valmet,àlapage297,etFisonsc.Packard,àlapage
23.Lacomplexitéouletempsetletravailnécessairesàeux
seulssontinsuffisantspourinvalideruneanalyse.Cequ’ilfaut
savoir,c’ests’ilexistedesélémentsdepreuvepermettantde
conclureàl’exerciced’ungénieinventif.Iln’yenapasen
l’espèce.
49
LaCourd’appelneserendpasàl’argumentdePETROLITEselonlequella
livraisondeW-3053auxpropriétésprivéesdesaclientèleferaitobstacleà
l’accessibilitéaupublicdel’invention.SelonlaCour,c’estlaqualitéde
l’acheteurentantquemembredupublicconjuguéeàlaqualité
inconditionnelledelaventequirendcettedernièreconstitutived’une
antérioritéopposableàl’invention.
50
C’estlaventeinconditionnelleduproduitW-3053àl’acheteur
quirendleproduitaccessibleaupublic.Sil’acheteurpeut
procéderàl’analyseduproduitparrétroingénieriesans
contrainte,celasuffit.
51
48Supranote1,paragraphe92.49Supranote1,paragraphe95.50Supranote1,paragraphe96.51Supranote1,paragraphe97.
LaCourétoffeabondammentsonanalyseetsaconclusionàl’effetquele
brevetestinvalideaumotifqueCANWELLabeletbiendémontréque
l’inventionétaitaccessibleaupublicausensdel’article28.2delaLoide
1996.
52LaCourenseignequesouslerégimedel’article28.2(1)(a),le
fardeaudelapreuvequiincombeàceluiquiprétendl’antérioritédécoulant
delaventeselimiteàladémonstrationquel’analyseparrétro-ingénierie
étaitpossible.Etce,expliquelaCour,àl’exclusiondetoutedémonstration
concrètequ’unetelleanalyseaeffectivementétéeffectuée,ouauraitpu
l’être,parunacheteur.
53Cetteanalyseestéquivalentedanslecontexte
d’uneantérioritédécoulantd’unepublication,àlalectureparunepersonne
dumétierd’unseuletuniquedocumentd’artantérieurmenantà
l’invention.
54Cependant,la«mosaicrule»,applicabledanslecontextede
l’antérioritédécoulantd’unepublication,n’estpasapplicabledansceluide
l’antérioritédécoulantd’uneventeouutilisation.Enfin,laCourajoute
que«[l]aquestiondesavoircommentl’acheteurentendtraiterl’analyse,
c’est-à-dires’ilcompteladivulguerounon,n’estpasunfacteurpertinent.»
55
Conclusion
Voilàdoncunedécisionquifournitdebonsélémentsderéponseàde
nombreusesinterrogationslégitimesnonseulementausujetdel’interprétation
àdonnerauparagraphe28.2(1)delaLoi,maisaussiausujetdutest
d’anticipationapplicableàl’antérioritédécoulantd’uneventeouutilisation
antérieure.Ilestàprévoirqueleshuitprincipesrapportésci-dessusseronttrès
utilesàlarésolutiondelitigesprésentsetfutursconcernantdesantériorités
découlantdeventeoud’utilisationpublic.Pourrécapituler,cesdernières
doivent
1.rendrelesélémentsdescriptifsdel’inventionaccessiblesaupublic,
2.permettrelaréalisationdel’invention,
3.danslecasd’unproduitchimique,permettrel’analyseetla
découvertedesacompositionoudestructureinterne,
4.permettrel’analyseparunepersonnedumétier,àlafois
compétentemaisnon-douéedegénieinventif,aumoyendes
techniquesconnuesetdisponiblesàl’époque(l’applicationdece
principedoitêtrecompatiblesaveclesprincipesénoncésdans
Beloitc.Valmet),et
5.viserunepersonnequiestàlafoismembredupublicetlibre
d’utiliserleproduitàsaguise,c’est-à-diresanscontrainte;mais
52Supranote1,paragraphe100.53Supranote1,paragraphe96.54Supranote1,paragraphe98.55Supranote1,paragraphe97.
6.iln’estpasrequisdeprouverquel’analyseaeffectivementété
effectuéeouauraitpul’être,
7.lacomplexitédel’analyse,letempsetlelabeurnécessairespour
l’effectuernesontdesfacteursdéterminantslorsqueprisisolément,
et
8.lareproductionexacteduproduitsoumisàl’analysen’estlecritère.
Cettedécisionsuscitenéanmoinsd’intéressantesnouvellesquestions.Dansla
présenteaffaire,laCouradéterminéquelesventesdeQUAKERne
pouvaientêtreconsidéréescommedesventesrevêtantlecaractèrede
confidentialitépuisqu’ellesn’étaientassortiesd’aucunecondition.Lescritères
quiontrendulesventesantérieuresdeQUAKERopposablesàl’inventionsont
doncàlafoisleurcaractèreinconditionneletlaqualitédel’acheteuren
tantquemembredupublic.
Unequestionvientalorsspontanémentàl’esprit.Devantl’effetrelatifdes
contratsetleurinopposabilitéauxtiers,onsedemandecommentdesventes
conditionnellesc’est-à-direassortiesdeclausesdeconfidentialitéoude
conditionsdenon-divulgationserontqualifiéesparlestribunaux.Lavente
«inconditionnelle»(«unfetteredsale»)est-ellelaseulequisoitsusceptiblede
valoirdivulgationpubliquedel’invention?
Cettedécisionsusciteaussiunesecondeinterrogationayanttraitàl’analyse
d’unproduitquisedétruitlorsquel’ontentedel’analyser.Parexemple,une
puceoud’uncircuitintégréencapsulédansl’époxyayantdes
caractéristiquesparticulièresfaisantl’objetd’unbrevetetdontladestruction
résulteraitdetoutetentatived’examen.Laventeoul’utilisationenpublicde
telspuceoucircuitintégréencapsulénon-analysablevaudra-t-elle
divulgationpubliquedel’invention?Àlalumièredeshuitprincipesénoncés
ci-dessus,ilestraisonnableànotreavisdeconclureparlanégativeàcette
question.
Enfin,laquestionrelativeàl’opposabilitéd’uneutilisationdansunbut
d’expérimentation
56resteentière,lesfaitsdel’affairen’ayantpaspermisàla
Courdediscuterdecettequestion.
Cesdiversesquestionsrestentensuspensenattendantlesdéveloppements
quenemanquerapasd’apporterlajurisprudencedanscedomaine.
56PouruneanalyseplusapprofondiedecettequestionvoirJodoin,Nathalie,«Activité
inventiveetutilitéenmatièredebrevets»,(2000)12CPI659.
ROBIC,ungrouped©avocatsetd©agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,marques
decertificationetappellationsd©origine;droitsd©auteur,propriétélittéraireetartistique,droits
voisinsetdel©artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howetconcurrence;
licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerceélectronique,distributionetdroit
desaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérification
diligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu©ailleursdanslemonde.Lamaîtrisedes
intangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892tothe
protectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,industrialdesigns
andutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightand
entertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,
know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-
commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecution
litigationandarbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslivehere.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL©INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHEWORLD