L’affaire Dunkin’ Donuts : beignes et cafés pour 11 millions $
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
L’AFFAIREDUNKIN’DONUTS:BEIGNESETCAFÉSPOUR11MILLIONS$
MARIE-ÈVECÔTÉETCAMILLEAUBIN*
ROBIC,
S.E.N.C.R.L.
A
VOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
Enavril2015,laCourd’appelduQuébeccondamnalefranchiseurDunkin’Brands
CanadaLtd.(Dunkin’Donuts)àpayerprèsde11millionsdedollarsàsesfranchisés
aprèsplusde10ansdepuisl’ouverturedesprocédures[Dunkin’BrandsCanadaLtd.
c.Berticoinc.,2015QCCA624].
Danscetteaffaire,21franchisésopérant32magasinsDunkin’DonutsauQuébec
ontpoursuivilefranchiseur,ADRIC,pouravoirmanquéàsesobligationsde
franchiseurentre1995et2005,(soitdeprotégeretvaloriserleréseauDunkin’
Donuts,d’appliquerdesnormesdepropretéoudesécuritéetdesstandardsdu
systèmeDunkin’Donuts,defournirdesressourcesauxfranchisés,etc.),cequele
franchiseurniaitcatégoriquement.Cettedécisionrappellequelefranchiseuresttenu
àdesobligationsquisontpluslargesquecellesstrictementstipuléesaucontratde
franchise.Cepointdedroitnemanquerapasdesouleverdenombreusesquestions
pourtoutfranchiseurauxquellesleprésentarticletentederépondre.
Pourquoiunfranchiseurserait-iltenuàdesobligationsadditionnellesquine
sontpasinscritesaucontratdefranchise?
Selonl’interprétationdelaCourd’appelduQuébec,lecontratdefranchiseétablit
unerelationdecoopérationetdecollaborationentrelefranchiseuretsesfranchisés
reflétantdesintérêtsàlafoiscommunsetdivergentsetce,surunelonguepériode
detemps.Lespartiesontdoncdesobligationsimplicitesaucontrat,c’est-à-direque
celles-cipeuventêtredéduitesdesalectureetdesonintentionplutôtqued’yêtre
expressémentprévues.
Àquellesobligationsimplicitesunfranchiseurpeut-ilêtretenu?
Assisterlesfranchisésauxniveauxtechniqueetcommercial:Toutfranchiseur
auneobligationdebonnefoienverssesfranchisésdelaquelledécouleune
obligationdesupporterlamarquequ’ilreprésente,etdecollaboreravecses
franchisésàrépondreauxconditionsdumarché.Celaimpliquedeleurfournirune
©CIPS,2015.*DeROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarques
decommerce.PubliédansleBulletinPrintemps2015(vol.18no4)ducabinet.Publication068.191F.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
2
certaineassistancetechniqueetcommercialeconstante,tantsousformede
formations,quederessourcesd’aidepermanente.
Assurerlaprotectiondelaréputationduréseau:Lefranchiseurdoitveillerà
conserverlavaleuretlesélémentsattrayantsduréseaupourprofiterdesa
renomméetoutaulongducontrat.Lefranchiseural’obligationdeprotégerla
réputationduréseaudanssonensembleafinquesavaleurauxyeuxdupublicn’en
soitpasdépréciée.
Aiderlesfranchisésàfairefaceàlaconcurrence:L’obligationdeprotégerle
réseaudefranchisescomprendaussil’obligationdeprendredesmesures
raisonnablespouraiderlesfranchisésàfairefaceàlaconcurrenceetàpromouvoir
ledéveloppementduréseaudanssonensemble.Unfranchiseursedoitdoncd’être
aufaitdesavancéesdescompétiteursdanssondomaineetd’êtreapteàrépondre
auxinquiétudesdesesfranchisés.Toutefois,lesfranchisésontégalement
l’obligationderépondreàceschangementsdecapenparticipantauxeffortsdu
franchiseuretduréseau.
Intervenirauprèsdesfranchisésquinuisentauréseau:Toutdroitquese
conservelefranchiseurdanslecontratdefranchises’accompagned’uneobligation
quienconstituelemiroir.Lorsqu’unfranchiseurconserveundroitdesupervisionde
sonréseauetd’impositiondenormes,ilpeutimposerlerespectdenormesetrègles
auprèsdesesfranchisés,maisildoitparailleursensuperviserl’application
concrète.Parexemple,dansl’affaireDunkin’Donuts,laCourd’appelareconnuque
lefranchiseursedevaitd’agirfaceàsespropresfranchisésluicausantpréjudice,
notammentlorsqueceux-cinerespectentpaslesstandardsdequalitéetdepropreté
imposésauseinduréseau.
Concrètement,quedoitfaireunfranchiseurpourprotégersonréseauetaider
sesfranchisés?
Afind’êtreconsidérécommeoffrantsuffisammentsupportàsesfranchiséset
protectiondesonréseau,laCourajugé,àtraverscettedécisionetl’affaireProvigo
[ProvigoDistributionInc.v.SupermarchéA.R.G.Inc.,1997CanLII10209]quilaprécédait,les
élémentssuivantsquantauxactionsd’unfranchiseur:
·Siinstaurées,lesmesuresdecontrôledesstandardsdepropretéetdequalité
chezlesfranchisésdoiventêtresuperviséesetappliquées;
·Unsupportcommercialetopérationneldoitêtrefourniauxfranchisés.
·Lefranchiseurdoitéviterdeschangementsrépétitifsdansladirectionafin
d’assurerunbondéveloppementd’affairespourleréseau;
·Lefranchiseurdoitaussiéviterunretraithâtifdeproduitsnouvellementofferts
auxclientsauseinduréseauafindediminuerl’impactdecettevariationde
produitsauprèsdelaclientèle;
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
3
·Lechangementdrastiquedestratégiecommercialesedoitd’êtrejumeléàun
programmed’accompagnementdesfranchisés;
·Encasdedifficultésfinancières,commercialesouconcurrentielles,le
franchiseurdoitréagirleplusrapidementpossiblepourorganiserunerelance,
carsoninactionpeutconstituerunefauteetencasdedifficultésenraisonde
changementssurlemarché,lesplansderelancedoiventêtreréalistesetoffrir
dessolutionsàcourtcommeàmoyenetlongtermes.
Siunfranchiseurfaitdéfautàsesobligations,àqueltypederecourss’expose-
t-il?
Lefranchisépeutexigerlerespectdesobligationsdufranchiseuràsonendroit,mais
aussilerespectdetoutesobligationsdufranchiseurenversleréseauengénéral.
Autrementdit,siunfranchiseurfaitdéfautdefairerespecterlesnormeschezun
franchiséA,lefaitd’êtremembreduréseauoctroieàunfranchiséBledroitd’exiger
quelefranchiseurprennecesmesuresetintervienne.Lorsquecesdéfauts
entrainentdesdommagespourlesfranchisés,ceux-cipeuventintenterunrecours
contrelefranchiseur,commecefutlecaspourDunkin’Donuts.Lapertedeprofits
seraévaluéeselonlerendementd’uneentreprisecomparablesurlemarchéou
selonlesprofitsquiauraientétéréalisésparlefranchisén’eutétédesfautesdu
franchiseur.
Franchiseurs,soyezavertis!
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
4
Pourdesservicesdeconseilsdansledomainedelapropriété
intellectuelleetdestechnologiesdel’informationetdescommunications
(incluantlesservicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)
demêmequedesservicesjuridiques.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
oumarquestylisée«R»stylisé
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
5
ROBIC®/MD
oumarquestyliséeROBIC++++
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
MarquesdecommercedeROBIC,S.E.N.C.R.L.poursesservicesde
conseilsdansledomainedelapropriétéintellectuelleetdes
technologiesdel’informationetdescommunications(incluantles
servicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)demême
quesesservicesjuridiques
************************************************************************************************
**
Forservicespertainingtointellectualproperty,technologyand
communicationlawandrelatedmatters(includingpatentandtrade-mark
agencyservices)aswellaslegalservices.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
6
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
orstylizedR
®/MD
ROBIC®/
MD
orstylizedROBIC++++
®/MD
orstylizedROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
orstylizedROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
7
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
Trade-marksofROBIC,LLPforitsservicespertainingtointellectual
property,technologyandcommunicationlawandrelatedmatters
(includingpatentandtrade-markagencyservices)aswellaslegal
services