La protection des marques de commerce sur les articles de promotion: un débat à faire
LAPROTECTIONDESMARQUESDECOMMERCESURLESARTICLESDE
PROMOTION:UNDÉBATÀFAIRE
BarryGamache*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
Sivousaviezquelquedoutesurl’identitédeséquipessportivespréférées,des
dernièresvedettesrockenvogue,dunouveaupersonnagedebande
dessinéeouduslogandel’heurerelatifauxpréoccupationssocialesou
environnementales,unepromenadeestivalesurlestrottoirsducentre-ville
saurarépondreàvosinterrogations:Unobservateurquisedonnelapeiney
verrauntourbillondet-shirtsetdecasquettesarboranttous,dansdes
couleursvariées,leblasondetelleéquipe,lasignaturedetellevedetteoule
souriredetelpersonnage.
Lephénomènesocialetcommercialqueconstituel’éclosiond’uneindustrie
d’articlesdepromotion(enanglais: »merchandisingproducts »)n’estpassans
poserdesquestionspourlepraticienoeuvrantdansledomainedesmarques
decommerce.
Laconfectionetlavented’articlesdepromotionsefontordinairementparun
licenciéquis’estvuoctroyerledroitdeseservird’unemarquebienconnue
(ouquialepotentieldeledevenir)moyennantlepaiementderedevancesà
unpropriétaireagissantdavantagecommeungestionnaired’imageplutôt
quecommeuncommerçanttraditionnel.Évidemment,cepropriétaireaura
habituellementprissoind’enregistrer,àtitredemarquedecommerce,auprès
duBureaucanadiendesmarquesdecommercelelogo,lesloganoula
représentationquesonlicenciéreproduirasurd’importantequantitédet-
shirtsouautresarticlesquiserontvendussurunebasecontinueoulors
d’événementsponctuels.
Onsesouviendraquel’enregistrementd’unemarquedecommerceconfère
àsonpropriétaireledroitexclusifàl’emploi,danstoutleCanada,decette
LÉGERROBICRICHARD,1994.
*
Avocat,BarryGamacheestunassociéduCabinetd’avocatsLÉGERROBICRICHARD,
s.e.n.c.etduCabinetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.
PubliéenJuillet1994dansUpdate/RésumédelaSectionnationaledepropriétéintellectuelle
del’AssociationduBarreaucanadien(vol.3,no2,pp.4-6).Publication171.001.
marquedecommerceencequiconcernelesmarchandisesouservices
mentionnésauditenregistrement.
S’ilnefaitpasdedoutequelelogo,lesloganoulareprésentationgraphique
denotrepropriétairepeutêtreconsidérécommemarquedecommerce,
c’estàdirequisertàdistinguerlasourced’unproduit,l’emploidetellogo,tel
sloganoutellereprésentationgraphiquedanscequiapparaîtêtreune
gigantesqueentreprisedepromotionpeut-ilsequalifierd’emploidemarque
decommerceausensdel’article4delaLoisurlesmarquesdecommerce,
L.R.C.1985,c.T-13?Cetarticleprécise,entreautres, »qu’unemarquede
commerceestréputéeemployéeenliaisonavecdesmarchandisessi,lorsdu
transfertdelapropriétéoudelapossessiondecesmarchandises,dansla
pratiquenormaleducommerce,elleestapposéesurlesmarchandises
mêmesousurlescolisdanslesquelscesmarchandisessontdistribuées,ousi
elleestdetouteautremanière,liéeauxmarchandisesàtelpointqu’avisde
liaisonestalorsdonnéàlapersonneàquilapropriétéoupossessionest
transférée ».
En1982,MeJohnR.Morrisseydans »DoubleTrademarkinginCanada »,(1982)
73TMR28écrivaitqueladistributiond’articlespromotionnelsneseraitpasun
« emploi »demarqueausensdelaLoisurlesmarquesdecommerce,en
précisanttoutefoisquelepublicengénéralrecevaitautantde
renseignementsenmatièredemarquesdelapartd’articlesdepromotion
que,demanièreplustraditionnelle,d’étiquettesoud’emballages.
CertainesdécisionsrécentesdelaCommissiondesoppositionsduBureaudes
marquesdecommerceconfirmentleconstatprudentdeMeMorrissey:dans
PartIKnittingLtd.c.TetraMusicLtd.,(1992)43C.P.R.(3d)154
(C.Opp.,D.J.Martin),l’opposantealléguaitquelarequéranten’avaitpas
respectélestechnicalitésposéesparl’article30delaLoisurlesmarquesde
commercedanssademanded’enregistrementpourunlogoquivisait,entre
autres,dest-shirts.MonsieurMartindonnaraisonàl’opposantesurcepointet
ajouta,enobiter,quel’emploiqu’auraitfaitlarequérantedesonlogo(dont
l’enregistrementétaitsollicitéàtitredemarquedecommerce),soiten
l’apposantdemanièreproéminentesurledevantdet-shirts,seraitune
utilisationdemanièreornementaleetlelogoenquestionn’auraitdoncpasla
fonctiond’unemarquedecommerce,soitdedistinguerlesproduitsdela
requérantedeceuxd’autrescommerçants.
DansBodyShopInternationalPLCc.KMartCanadaLtd.,(1992)46C.P.R.(3d)
556(C.Opp.,G.W.Partington),l’opposantes’opposaitàlademande
d’enregistrementprésentéeparlarequérantesurlabased’unemploi
antérieurenassociationavecdest-shirtsetsweatshirtsd’unemarqueportant
prétendumentàconfusionaveccelledelarequérante.MonsieurPartington
rejetal’oppositionenmentionnant,enobiter,quebienquedest-shirtsetdes
sweatshirtsexhibantdemanièreproéminentelelogodel’opposanteaient
étévenduauCanada,ilseraitdouteuxquedetellesventes,effectuéespar
lesfranchisésdel’opposante,puissentêtreconsidéréescommeunemploide
marqueausensdel’article4delaLoisurlesmarquesdecommerce,puisque
cesventesseraientessentiellementdenaturepromotionnelle.
Notonsqu’uneapprochedifférenteaétésuivieparlaDivisiondesarticles44
et45duBureaudesmarquesdecommerce:dansMcFadden,Fincham,
Marcus&Allenc.Procter&GambleCo.,(1993)52C.P.R.(3d)573(Div.art.
45,D.Savard),latitulairebénéficiaitd’unenregistrementd’unemarquede
commercegraphiquepour,entreautres,desarticlespromotionnels
nommémentdesensemblesd’athlétismepourenfants.Danssapreuve
d’emploienréponseàl’avisduregistraire,latitulairedémontraitqu’elle
vendaitsesarticlespromotionnelsdelamanièresuivante:lesensembles
d’athlétisme,fabriquéspard’autres,exhibaientdemanièreproéminentela
marqueenregistréesurledevantdesvêtements;lamarqueapparaissait
égalementsuruneétiquettequiétaitattachéeàceux-ci.Lapreuvedela
titulairedémontraitqueleconsommateurpouvaitacheterl’article
promotionnelenretournantàl’usagerinscritdelatitulaireunbonde
commandeavecunepreuved’achatd’unproduitvenduparcelui-ci.Dans
lescirconstances,madameSavardjugeaqu’iln’étaitpaspertinentquela
titulaireemployaitsamarquepourdesfinspromotionnelles,pourautantque
celle-ciétaitemployéedanslapratiquenormaleducommerce;lamarque
delatitulaireétaitdoncemployéeausensdel’article4delaLoisurles
marquesdecommerce.
LescommentairesdelaCommissiondesoppositions,s’ilssontentérinéspar
lestribunaux,peuventavoirdesconséquencespourtousceuxoeuvrantdans
ledomainedelaventedesproduitsdepromotions.Silaprésenced’une
marquesurdesarticlesdepromotiontelst-shirts,casquettesetautresn’est
pasconsidéréecomme »emploi »demarqueausensdelaLoisurlesmarques
decommerce,ils’ensuitquel’enregistrementdecettemarque,obtenuen
associationavecunelisted’articlesdepromotion,pourraitêtrevulnérableà
desprocéduresadministrativesoujudiciairesvisantàobtenirlaradiationde
cetenregistrementpourdéfautd' »emploi »demarqueausensdelaLoi.En
supposantquetelenregistrementestjugéinvalidepourdéfautd' »emploi »au
sensdelaLoi,lepropriétairedulogo,dusloganoudelareprésentation
graphiquequiapparaîtsurdesarticlesdepromotionsetrouvet-ilsans
ressourcepourprotégerunactifgénérantd’importantsrevenus?
AfindepouvoirbénéficierdesdispositionsdelaLoisurlesmarquesde
commerceetderendrel’emploid’unlogo,d’unsloganoud’une
représentationgraphiquesurdesarticlesdepromotionconformeàun
« emploi »telquedéfiniparl’article4delaLoi,ilpeutêtresuggéréde
reproduiresuruneétiquette,quiyseraitattachée,lelogo,lesloganoula
représentationgraphiqueapparaisantsurl’articledepromotionavecla
mention: »désigneunemarquedecommercepropriétédeXYZetemployée
souslicenceparABC ».Telleétiquettepourraitmêmecoexisteraveccelledu
manufacturier(unesituationsemblableexistaitd’ailleursdansl’affaire
McFadden,Fincham,Marcus&Allenc.Procter&GambleCo.).Danslecas
demarqueconsistantenunlogoouunereprésentationgraphique,ilpourrait
êtreenvisagéd’obtenirunenregistrementpourtellogooureprésentation
graphiqueenvertudelaLoisurledroitd’auteur,L.R.C.1985,c.C-42qui
pourraitêtreinvoquéedanslecasdecontrefaçon.(Voiràcesujetles
commentairesdeMeDonnaG.Whitedans »PotentielPitfallsintheProtection
ofMerchandisingMarksinCanada »,(1994)65TrademarkWorld22)
Ilimportedeserappelerquelescommentairesnégatifsrelatifsàl’emploide
marquessurdesarticlesdepromotionseretrouventenobiterdanslesdeux
décisionsprécédemmentmentionnéesdelaCommissiondesoppositionsdu
Bureaudesmarquesdecommerce.Cescommentairesconfirmenttoutefois
quelaCommissionaadoptéuneapprochequiseveutfidèleauxdéfinitions
classiquesdemarquedecommerceetd’emploidecelle-ci,développéesau
coursdesdécenniesparlajurisprudence.Suivantcesdéfinitions,ilatoujours
étécomprisqu’unesimplereprésentationornementalenepouvaitpasêtre
unemarquedecommerce(WJHughes&Sons »CornFlower »Ltd.c.
Morawiec,(1970)62C.P.R.21(Ex.Ct.);Adidas(Canada)Ltd.c.ColinsInc.,
(1978)38C.P.R.(2d)145(F.C.T.D.)).Lephénomèneplutôtrécentd’une
industried’articlesdepromotionposedesnouveauxdéfisàcesconceptions
traditionnelles:manifestement,lelogo,lesloganoulareprésentation
graphiqueapparaissantsurunequantitéimpréssionnanted’articlesde
promotionàunefonctionquidépasselasimpleornementation(ainsique
semblel’avoirreconnulaDivisiondesarticles44et45),neserait-cequ’à
causedel’aspect »distinctif »detellogo,sloganoureprésentationgraphique.
Cependant,onpeutcomprendrequ’ilnes’agitpasd’unemarquede
commerceemployéesuivantlaconceptiontraditionnelle(ainsiquel’a
décidélaCommissiondesoppositions).Lelogo,lesloganoula
représentationgraphiqueapparaissantsurdesarticlesdepromotion
appartientsansdouteàunenouvellecatégoriedemarquesdontnos
tribunauxdéfinirontlescaractéristiquesdanslesannéesàvenir.
Cetourd’horizonpermetdeconstaterqueledébatsurlavaleurdel’emploi
d’unemarquedecommercesurdesarticlesdepromotionresteàfaire,les
seulscommentairessurlesujetayantétéeffectuésdanslecadrederécentes
décisionsdestribunauxspécialisésduBureaudesmarquesdecommerce.
DIGEST
Merchandisingproductshavebecomeverypopularinrecentyears.This
phenomenonhasgivenrisetocertainquestionsregardingtrade-markuse:Is
thepresenceofamarkonmerchandisingproductsconsideredtrade-mark
useunderSection4oftheTrade-marksAct,R.S.C.,1985,c.T-13?Recent
decisionsoftheOppositionBoardandoftheSection45DivisionoftheTrade-
marksOfficehaveprovideddifferentviewsonthematter.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,marques
decertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droits
voisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerceélectronique,
distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeet
arbitrage;vérificationdiligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdanslemonde.La
maîtrisedesintangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892tothe
protectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,industrialdesigns
andutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightand
entertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,
know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-
commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecution
litigationandarbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslive
here.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHEWORLD