La Cour suprême du Canada détermine que l’oncosouris n’est pas brevetable (2003)
Capsule–Brevets
LaCoursuprêmeduCanada
déterminequel’oncosouris
n’estpasbrevetable
MarcGagnon*
1.Introduction
Le5décembre2002,laCoursuprêmeduCanadaadéterminé
qu’iln’étaitpaspossibledebreveterunmammifèretransgénique
nonhumainselonlaLoisurlesbrevets(ci-aprèsdésignée«laLoi»)
dansl’affaireHarvardCollegec.Canada(Commissaireauxbre-
vets)
1.Soulignonsqu’ils’agitd’unedécisionpartagéeàcinqcontre
quatreetquelaCoursuprêmeduCanadaarenverséladécisiondela
Courd’appelfédéraleoùcettedernièreavaitconcluquecemammi-
fèreétaitbrevetabledansunedécisionpartagéeàdeuxcontreun.
SouslaplumedujugeBastarache,laCoursuprêmeduCanada
adéterminéquelestermes«fabrication»et«compositiondematiè-
res»spécifiésàl’article2delaLoinepouvaientengloberdesformes
deviesupérieuresetqu’ilappartenaitauParlementdedécidersices
formesdeviepeuventêtrebrevetées.
SuiteàcettedécisiondelaCoursuprêmeduCanada,ilappert
qu’iln’estpaspossibledebreveterauCanadadesformesdevie
supérieures,alorsquelabrevetabilitéd’unmammifèretransgénique
nonhumainadéjàétéreconnuedansd’autresjuridictionscommeles
995
©MarcGagnon,2003.
*AvocatetagentdebrevetsetdemarquesdecommerceducabinetSMART&
BIGGAR.
1.2002CSC76.
États-Unis2,l’Europe3etleJapon4.Ànoterégalementqu’unesouris
transgéniqueaétébrevetéeenNouvelle-Zélande.LeCanadadevient
ainsileseulpaysduG8oùiln’estpaspossibledebreveterun
mammifère(rongeur)transgéniquenonhumain
5.
Avantd’examinerladécisiondelaCoursuprêmeduCanada,
nousproposonsderevoirlademandedebrevetdeHarvard,les
décisionsdesinstancesinférieuresdansl’affaireHarvard,ainsique
d’identifierlesdispositionspertinentesdelaLoi.
2.DemandedebrevetdeHarvard
Le21juin1985,Harvardadéposéunedemandedebrevet
pouruneinventionintitulée[traduction]Animauxtransgéniques.
L’inventiondécritedanscettedemandeviseàproduiredesmam-
mifèresprédisposésaucancerafindelesutiliserdansdesétudesde
cancérigénécitéchezlesmammifères.Latechnologiegrâceàlaquelle
estproduitunmammifèreprédisposéaucancerpeutêtrerésumée
commesuit.
L’oncogènesouhaitéesttiréducodegénétiqued’unesource
nonmammifèretellequ’unvirus.Unvecteurpourletransport
del’oncogènedansleschromosomesdumammifèreestensuitecons-
truitàl’aided’unpetitfragmentd’ADNcirculaire,soitunplasmide.
Leplasmidecontenantl’oncogèneestparlasuiteinjectédansdes
œufsfécondés.Lesœufsayantreçul’injectionsontensuitetransfé-
réschezunmammifèrefemelle«hôte»oùilssedévelopperontjusqu’à
terme.Aprèslanaissance,onvérifiesil’oncogèneestprésentchez
lespetits;ceuxquisontporteursdel’oncogènesontappelésmammi-
fères«fondateurs».Lesmammifèresfondateurssontensuiteaccou-
plésavecdesmammifèresn’ayantpaseud’injection.Selonl’hérédité
mendéliennedeslocusindividuels,touteslescellulesserontaffectées
parl’oncogènechez50%delaprogéniture.
Harvardchercheàprotégerlerésultatdeceprocédé,enl’occur-
rencelemammifèrefemellehôteetlesmammifèresfondateursdont
lescellulessontinfectéesparl’oncogène.
996LesCahiersdepropriétéintellectuelle
2.Brevetaméricain4,736,866délivréle12avril1988.
3.Breveteuropéen0,169,672publiéle13mai1995(rongeurtransgénique).
4.Brevetjaponais60081743publiéle25janvier1986.
5.Ànoterqu’aucunedemandedebrevetn’aétédéposéeenRussieparHarvard
pourunmammifèretransgéniquenonhumain.
Larevendicationprincipaledelademandedebrevetselit
commesuit:
[Traduction]Unmammifèretransgéniquenonhumaindontles
cellulesgerminalesetlescellulessomatiquesrenfermentune
séquenceoncogèneactivée,introduitechezleditmammifèreou
chezunancêtreduditmammifère,austadeembryonnaire.
6
Dansleprésenttexte,leproduitviséparcetterevendication
seraparfoisdésignésouslenomdemammifèretransgéniquenon
humainouoncosouris.
3.Décisionsdesinstancesinférieuresdans
l’affaireHarvard
Le24mars1993,l’examinateurarejetélesrevendications1à
12delademandedebrevetdeHarvardaumotifqu’ellesportaient
surunobjetquinerencontraitpasladéfinitiondumot«invention»
prévueàl’article2delaLoi.
Danssadécisiondu4août1995,leCommissaireauxbrevetsa
toutd’aborddéterminéquel’inventiondéfiniedanslarevendication
1visaitdeuxétapes.Lapremièreétapeconsistantàpréparerdu
plasmideaumoyendemanipulationsgénétiquesetladeuxième
étapeconsistantàcréerunesourisgénétiquementmodifiéedans
l’utérusdelasourishôte.LeCommissaireaparlasuiterefuséde
délivrerunbrevetpourlesrevendications1à12enindiquantqueles
inventeursn’exercentpasuncontrôlecompletsurtouteslescarac-
téristiquesdelasourisgénétiquementmodifiéecarl’interventionde
l’hommen’assurelareproductibilitéquedugènecancérigène.
Harvardaparlasuiteinterjetéappeldevantladivisiondepre-
mièreinstancedelaCourfédéraleduCanada.Danssonjugement
7,
lejugeNadonatoutd’abordreconnuquel’oncosourisestnouvelle,
L’oncosourisn’estpasbrevetable997
6.Ànoterquelarevendication13portantsuruneméthoded’essaid’unematière
soupçonnéed’êtrecancérigène,larevendication14portantsuruneméthode
pourlaproductiond’uneculturedecellulestransgéniques,lesrevendications
15à17portantsuruneméthodepourproduireunmammifèretransgéniquechez
quilaprobabilitédeformationdenéoplasmesestplusgrande,lesrevendications
18,19et26portantsurl’utilisationd’unmammifèretransgéniquenonhumain,
lesrevendications20à24portantsurdesplasmidesparticuliersetlarevendi-
cation25portantsuruneculturedecellulessomatiquesprovenantd’unmam-
mifèretransgéniqueontétéconsidéréescommeétantbrevetables.
7.[1998]3C.F.510.
utileetnon-évidente.LejugeNadonaparlasuiteindiquéqu’iln’y
avaitpaslieud’établirunedistinctionentrelesformesdeviesupé
–
rieuresetlesformesdevieinférieurespourdesraisonsdeprincipes
toutensoulignantqu’iln’avaitpasàtranchercettequestion.
LejugeNadonafinalementrefusédedélivrerunbrevetpour
lesrevendications1à12enindiquantquedesformesdeviecom
–
plexesnepouvaientcadreràl’intérieurdesparamètresactuelsdela
Loiàmoinsd’étirerlesensdesmotsàl’extrêmelimite.Ila,dumême
souffle,invitéleParlementàmodifierlaLoiafinquelesmammifères
(transgéniques)puissentêtrebrevetésetce,sitelétaitlesouhaitdu
Parlement.
HarvardaensuiteinterjetéappeldeladécisiondujugeNadon
devantlaCourd’appelfédéraleduCanada
8.S’exprimantaunomdes
jugesmajoritaires,lejugeRothsteinatoutd’abordindiquéquele
débatportaituniquementsurlaquestiondesavoirsil’oncosouris
pouvaitêtreconsidéréecommeune«fabrication»ouune«compo-
sitiondematières»ausensdel’article2delaLoi.Ilaalorsconclu
quel’oncosourisétaitunecompositiondematièresetqu’elleconsti-
tuaituneinventionausensdelaLoi.Quantaujugedissident,lejuge
Isaac,ilauraitrejetél’appelenraisonsurtoutdufaitqu’ilyavait
lieudefairepreuvederetenueàl’égarddeladécisionduCommis-
saireauxbrevets.
LaCourd’appelfédéraleduCanadaadoncinfirméladécision
dujugeNadonetaordonnéauCommissairedesbrevetsdedélivrer
unbrevetpourlesrevendications1à12.
LeCommissaireauxbrevetsaparlasuiteinterjetéappeldela
décisiondelaCourd’appelfédéraleduCanadadevantlaCour
suprêmeduCanada.
4.DécisiondelaCoursuprêmeduCanada
Le5décembre2002,laCoursuprêmeduCanada,dansune
décisionpartagéeàcinqjugescontrequatre
9,aaccueillil’appeldu
Commissaireauxbrevetsenindiquantquelelégislateurnepouvait
avoirl’intentionquelaLoisoitlevéhiculeappropriépourprotéger
desformesdeviesupérieures,considérantlesquestionsexception-
nellesquesoulèvel’octroid’unmonopolesurcetyped’objet.
998LesCahiersdepropriétéintellectuelle
8.[2000]4C.F.528.
9.Supra,note1.
4.1Laquestionenlitige
LejugeBastarache,pourlamajorité,atoutd’aborddéterminé
quelaseulequestionenlitigeétaitdesavoirsi,danslecontextedela
Loi,lesmots«fabrication»et«compositiondematières»ontune
portéeassezlargepourengloberdesformesdeviesupérieures.Force
estdeconstaterquelejugeBastaracheadèsledépartintroduit
lanotiondeformesdeviesupérieuresdanslaquestionenlitige
alorsquecettenotionn’estpasprésentedansladéfinitiondumot
«invention»prévueàl’article2delaLoi.
Nousreproduisonsci-aprèsl’article2delaLoiquidéfinitle
mot«invention»delafaçonsuivante:
«invention»Touteréalisation,toutprocédé,toutemachine,
fabricationoucompositiondematières,ainsiquetoutperfec-
tionnementdel’und’eux,présentantlecaractèredelanou-
veautéetdel’utilité.
«invention»Meansanynewandusefulart,process,machine,
manufactureorcompositionmatter,oranyandusefulimprove-
mentinanyart,process,machine,manufactureorcomposition
ofmatter.
Cetarticleprévoitdoncqu’uneinventionpeutnotammentêtre
une«fabrication»ouune«compositiondematières».
Nousconsidéronsquelaquestionn’étaitpasdesavoirsiles
mots«fabrication»et«compositiondematières»ontuneportéeassez
largepourengloberdesformesdeviesupérieures,maisdesavoirsi
larevendication1définitunobjetpouvantêtrebrevetéenvertudela
définitiondumot«invention»prévueàl’article2delaLoi.
Afindefaciliterlalecture,nousreproduisonsànouveaula
revendication1delademandedebrevetdeHarvard:
[Traduction]Unmammifèretransgéniquenonhumaindontles
cellulesgerminalesetlescellulessomatiquesrenfermentune
séquenceoncogèneactivée,introduitechezleditmammifèreou
chezunancêtreduditmammifère,austadeembryonnaire.
L’oncosourisn’estpasbrevetable999
Noussommesdoncd’avisquelaquestionenlitigeétaitplutôt
desavoirsilemammifèretransgéniquenonhumaindéfinidansla
revendication1peutêtreuneinventionausensdel’article2dela
Loietce,àtitrede«fabrication»oude«compositiondematières».
4.2L’interprétationdestermes«invention»et
«compositiondematières»
Aprèsavoirreconnuquelemot«invention»doitrecevoirune
significationlargeafind’engloberdestechnologiesdontonnepeut
prévoirl’émergence,lejugeBastaracheindiquequecemotnepeut
toutdemêmepascouvrirtoutcequiestréaliséparlamainde
l’homme.Àl’appuidesaposition,ilmentionnequelelégislateur
achoisid’adopterunedéfinitionexhaustivequilimitelanotion
d’inventionàtouteréalisation,toutprocédé,toutemachine,fabri-
cationoucompositiondematières.
Àsonavis,enchoisissantdedéfinirainsilemot«invention»,
lelégislateuraindiquéqu’ilavaitclairementl’intentiond’inclure
certaineschosescommeétantbrevetablesetd’enexclured’autres
pourlemotifqu’ellesnerelèventpasdelaLoi.
Quantausensdestermes«compositiondematières»,lejuge
Bastaracheindiquequ’ilfautdonneràcestermesunedéfinitionqui
tientcomptedesautrescatégoriesd’invention,soitnotammentles
inventionsdéfiniescommeétantdes«machines»oudes«fabrica-
tions»etce,afind’éviterquecesdernièresdeviennentredondantes.
Aprèsavoircitécertainsprincipesd’interprétation,lejugeBas-
tarachementionneensuitequelestermes«compositiondematières»
nepeuventviserdescréaturesvivantesconscientesetdouéesde
sensationpuisquelesmots«machine»et«fabrication»nepeuvent
engloberdetellesformesdevie.Ildéterminedoncquelestermes
«compositiondematières»nevisentpasuneformedeviesupérieure
commel’oncosourisetce,toutenindiquantqu’iln’exprimeaucune
opinionquantàsavoiroùtracerlalignededémarcationentreune
formedeviesupérieureetuneformedevieinférieure.
LejugeBastaracheconclutdoncdelafaçonsuivantequantàla
portéedesmotsspécifiésàl’article2delaLoi:
Ladélivrancedebrevetspourdesformesdeviesupérieures
exigeraitunedérogationradicaleaurégimetraditionneldes
brevets.Deplus,labrevetabilitédecesformesdevieestune
1000LesCahiersdepropriétéintellectuelle
questionfortcontroverséequisoulèveuncertainnombrede
pointsextrêmementcomplexes.Silesformesdeviesupérieures
sontbrevetables,ellesdoiventl’êtreenvertud’unedirective
claireetnettedulégislateur.Pourlesraisonssusmentionnées,
jeconclusquelaloiactuellen’indiquepasclairementqueles
formesdeviesupérieuressontbrevetables.Desurcroît,jecrois
d’ailleursquel’interprétationlaplusjustedesmotsdelaLoi
étayelaconclusioncontraire–cellequelesformesdevie
supérieurescommel’oncosourisnesontpasbrevetablesactuel
–
lementauCanada.
10
Desoncôté,lejugeBinnie,pourlaminorité,favoriseune
interprétationlargedestermes«compositiondematières».Àl’appui
desaposition,lejugeBinniementionnequelaLoiviseàprotégeret
àpromouvoirlesinventionsnouvellesetutiles,sanssavoirquelle
formeellesprendraient,etàrécompenserlesinventeursquidivul-
gueraientleurstravauxaupublic.LejugeBinniementionneenfait
quelaquestionn’estpasdesavoirsilelégislateuravouluqueles
oncosouris,ouencorelabiotechnologieengénéral,soientvisées
parlaLoi,maisplutôts’ilavouluprotégerlesinventionsdontle
législateurnepouvaitprévoirl’existence.
Ilajoutequelelégislateurn’apasconféréauCommissaireaux
brevetsunpouvoirdiscrétionnairederefuserladélivranced’un
brevetpourdesmotifsdemoralité,d’intérêtpublicetd’ordrepublic,
oupourtoutautremotif,danslecasoùlescritèresétablisparlaLoi
sontrespectés.Ainsi,dèsqu’uneinventionestnouvelle,utileet
non-évidenteetqu’ellesesituedansl’unedescatégoriesd’invention
définiesàl’article2delaLoi,leCommissairedoitdélivrerunbrevet.
Ilsouligneégalementàjustetitrequeladéfinitiondumot
«invention»prévueàl’article2delaLoiestanalogueàcelledelaloi
surlesbrevetsdesÉtats-Unis
11etquelajurisprudenceaméricaine
peutserviràconforterl’argumentdeHarvardquelestermes«com-
positiondematières»peuventengloberl’oncosouris.
L’oncosourisn’estpasbrevetable1001
10.Supra,note1,par.166deladécision.
11.35U.S.C.§101:[traduction]Quiconqueinventeoudécouvretoutprocédé,
toutemachine,fabricationoucompositiondematières,ainsiquetoutper-
fectionnementdel’und’eux,présentantlecaractèredelanouveautéetde
l’utilité,peutobtenirunbrevetsousréservedesconditionsetexigencesdu
présentchapitre.
Ainsi,dansl’arrêtDiamondc.Chakrabarty,447U.S.303(1980),
lescinqjugesmajoritairesdelaCoursuprêmedesÉtats-Unisont
déterminéqu’unebactériecrééeparmanipulationgénétiqueetcapa
–
blededécomposerdupétroleconstituaitunecompositiondematiè
–
res.Danscetarrêt,laCoursuprêmedesÉtats-Unisaadoptéla
définitionsuivantedestermes«compositiondematières»:[traduc
–
tion]toutecompositiondedeuxoudeplusieurssubstanceset[…]
toutobjetcomposite,qu’ilsrésultentd’unecombinaisonchimique
oud’unmélangeobtenudefaçonmécaniqueouqu’ils’agissedegaz,
defluides,depoudresoudesolides.
Commel’indiquelejugeBinnie,laCoursuprêmedesÉtats-
Unisapréciséqu’iln’étaitpaspossibled’obtenirunbrevetpourtout
cequiestfabriquéparl’êtrehumain.LaCouraparcontreindiqué
qu’unbrevetdevaitêtredélivréàChakrabarty,carsoninvention
constituaitune«fabrication»ouune«compositiondematières»au
sensdelaloiaméricaine.LaCoursuprêmedesÉtats-Unisaégale-
mentmentionnéqu’enrefusantd’accorderuneprotectionauxinven-
tionsdontonnepeutprévoirl’existence,celacontrediraitleconcept
fondamentaldudroitdesbrevetssuivantlequellabrevetabilité
d’uneinventionestassujettieàsaprévisibilité.
LejugeBinnieconclutqu’uneréalisationscientifiquetelle
quelamodificationdescellulesd’unanimalquin’existepassous
cetteformedanslanature,quel’êtrehumainparvientàeffectuer
enmodifiantlematérielgénétiquequicomposel’animal,estune
«compositiondematières»ausensdel’article2delaLoi.
Enréponseàl’argumentquelatransformationdelacellule
uniquefécondéeenunesouriscomplèten’arienàvoiravecl’in-
venteur,maisdépendentièrementdesloisdelanature,lejuge
BinniereprendleraisonnementdujugeRothstein,delaCour
d’appelfédérale:
Bienqueleprocessusdegestationnaturellesoitnécessaire
pourpermettreàl’œufdesourisfertilisédesedévelopperen
oncosouris,l’organismenecessepaspourautantdedevenir
une«compositiondematières»autermedesatransformation
entrel’étapedelacelluleuniqueetcelledel’oncosouris.L’on-
cosourisfondatriceestdoncelle-mêmeunecompositionde
matières.
12
1002LesCahiersdepropriétéintellectuelle
12.Supra,note1,par.85deladécision.
5.3Ladistinctionentredesformesdeviesupérieures
etinférieures
Telqu’indiquéprécédemment,lejugeBastaracheadéterminé
quelaquestionenlitigeétaitdesavoirsilesmots«fabrication»et
«compositiondematières»pouvaientengloberdesformesdevie
supérieures.
Or,commel’indiquelejugeBinnie,ladéfinitiondumot«inven
–
tion»prévueàl’article2delaLoin’établitaucunedistinctionentre
uneformedevieinférieureetuneformedeviesupérieureetc’est
plutôtleBureaudesbrevetsduCanadaquiaétablicettedistinction.
Malheureusement,forceestdeconstaterquecettenotionde
formesdeviesupérieuresrevientàplusieursreprisesdanslejuge
–
mentdujugeBastarache.Ainsi,telquementionnéprécédemment,
lejugeBastarachedéterminequeladélivrancedebrevetspour
desformesdeviesupérieuresexigeraitunedérogationradicaledu
régimetraditionneldesbrevetsetquelabrevetabilitédecesformes
devieestunequestioncontroverséequisoulèvedespointsextrême-
mentcomplexes.
Plusloin,ilindiquequeseullelégislateurestcompétentpour
étendreauxplantesetauxanimauxlesdroitsaccordésparbrevetet
pourassortirdeconditionsadéquatescesdroits.Ilajoutequ’ilnevoit
pasdansl’intervallederaisonspourmodifierlalignededémarcation
tracéeparleBureaudesbrevetsentrelesformesdeviesupérieures
etlesformesdevieinférieures.LejugeBastaracheestd’avisque
cettedistinctionestjustifiableenraisondesdifférencesqui,d’après
lebonsens,existententrelesdeux.
LejugeBastarachementionneégalementqu’ilappartientau
législateur,etnonauxtribunaux,d’apprécierlavaliditédeladis-
tinctionétablieparleBureaudesbrevetsentrelesformesdevie
supérieuresetlesformesdevieinférieures.
IlajoutequelaCourdevraitinévitablementtracerunelignede
démarcationmêmesiellerejetaitlapositionduBureaudesbrevets
traçantunelignededémarcationentrelesformesdeviesupérieures
etlesformesdevieinférieures.Àcetégard,ilindiquequelesjuges
majoritairesdelaCourd’appelfédéraleontétéforcésdetracerune
lignededémarcationentrelesformesdeviesupérieuresetles
êtreshumainsetqu’ilsonttoutsimplementsubstituécettelignede
démarcationàcelleprivilégiéeparleBureaudesbrevets.
L’oncosourisn’estpasbrevetable1003
LejugeBinniementionnedesoncôtéquelesdifférentesdis
–
tinctionsqu’ontented’établirentreuneformedevieinférieurequi
constitueunecompositiondematières«brevetable»etuneforme
deviesupérieurequiconstitueunecompositiondematières«non
brevetable»démontrentlecaractèrearbitrairedel’approcheadoptée
parleBureaudesbrevets.Ilajoutequelanotionde«bonsens»,
àlaquellefaitréférencelejugeBastarache,estbeaucouptroparbi
–
traire.PourlejugeBinnie,cesdistinctionsn’ontaucunfondement
dansletextedelaLoietellesreposenttoutessurdesinterprétations
quimanquentd’objectivité.Ilconclutenindiquantqu’ilrevientau
Parlementd’adopterunelignededémarcationentredifférentes
formesdevies’illejugenécessaire.
Quantàlabrevetabilitédel’êtrehumain,lejugeBinnieindi
–
quetoutd’abordquel’article40delaLoiprévoitqueleCommissaire
auxbrevetsrejettelademandelorsqueledemandeurn’estpasfondé
endroit(bylaw)àobtenirunbrevetetilajouteensuitequ’en
commonlaw,ilestétablidepuisplusdedeuxcentsansqu’une
personnenepeutpasposséderuneautrepersonne:Somersetc.
Stewart(1772),Lofft1,98E.R.499(K.B.).Ilconclutdoncque
laquestiondesavoirsiunêtrehumainestune«compositionde
matières»neseposepas,toutenmentionnantqu’ilestclairqueles
articles7et15delaChartecanadiennedesdroitsetlibertésinterdi-
raientqu’unepersonnedeviennelapropriétéd’uneautrepersonne.
CONCLUSION
Forceestd’admettrequec’estpourdesmotifsd’intérêtpublic
quelejugeBastaracheatracéunedémarcationarbitraireentreune
formedevieinférieurequiconstitueunecompositiondematières
«brevetable»etuneformedeviesupérieurequiconstitueunecom-
positiondematières«nonbrevetable».
Bienquelabrevetabilitéd’unmammifèretransgéniquenon
humainsoulèvedesquestionsimportantesetcontroversées,etbien
qu’ilsoitpossibledeprétendrequ’ilfautétirerlesensdestermes
«compositiondematières»au-delàdeleursignificationcommune
pourengloberunmammifèretransgéniquenonhumain,nouscon-
sidéronsqu’ilrevientauParlement,etnonpasauxtribunaux,
d’établirunecatégoried’inventionnepouvantêtreprotégéepar
brevets’illejugenécessaire.
1004LesCahiersdepropriétéintellectuelle
Telqu’indiquéprécédemment,suiteàladécisiondelaCour
suprêmeduCanada,leCanadadevientleseulpaysduG8oùiln’est
paspossibledebreveterunmammifère(rongeur)transgéniquenon
humain
13alorsqueleCanadaestprésentementreconnucommeun
chefdefileenmatièrederechercheetdedéveloppement.Àcet
égard,lejugeBinnieseréfèreàundocumentintituléSeventh
AnnualEuropeanLifeSciencesReport2000,Ernst&Youngqui
estimequeleCanadasesitueaudeuxièmerang,derrièrelesÉtats-
Unis,encequiconcernelenombred’entreprises,autroisièmerang,
aprèslesÉtats-UnisetleRoyaume-Uni,encequiconcerneles
revenusetaupremierrangencequiconcernelarechercheetle
développementparemployé.
Or,commelesoulignelejugeBinnie,ilestsouhaitableque,
danslamesureoùlesloisrespectiveslesyautorisent,lesjuridictions
dotéesd’uneloicomparableenmatièredebrevetdoiventparvenirà
desrésultatsjuridiquessimilairesenraisondelamobilitédes
capitauxetdelatechnologie.Noussommesentièrementd’accord
aveclejugeBinnieetnousnepouvonsquesouhaiterqueleParle-
mentinterviennerapidementafindetrancherledébatquantàla
brevetabilitédesformesdevieditessupérieures.
L’oncosourisn’estpasbrevetable1005
13.Voirnote5.