La concurrence loyale et déloyale – L’importation parallèle
LACONCURRENCELOYALEETDÉLOYALEIMPORTATIONPARALLÈLE
par
HuguesG.Richard*
LEGERROBICRICHARD,avocats
ROBIC,agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
CentreCDPCapital
1001Square-Victoria–BlocE-8
eétage
Montréal(Québec)H2Z2B7
Tél:514-987-6242-Fax:514-845-7874
info@robic.com–www.robic.ca
INTRODUCTION
LeCanadaaunelonguetraditiondelibéralismecommercialetdelibre
concurrence.L’économiecanadienneachangéconsidérablementces
dernièresannées,surtoutauplandelaconsommationdebiens,ceux-ci
provenantdeplusenplusdetouslescoinsdumonde.
L’ouvertureduCanadasurlesproduitsdeconsommationprovenantde
l’étranger,aaugmentél’intérêtpourlemarchédelacontrefaçonetde
l’importationparallèle.Iln’estpasrarequelespropriétairesétrangersde
grandesmarquesdecommerceaccordentàdespersonnesrésidentesau
Canadaladistributionexclusiveouunelicenceexclusivedefabricationde
leursproduitsauCanada.Danscecontexte,ledistributeurexclusifoule
licenciéexclusifagénéralementl’obligationdefairelapromotiondesproduits
ainsimarqués;ildoitaussienassurerladiffusionsurl’ensembleduterritoire
canadien;ildoitsouventgarantirlaqualitédesproduitsetenfaireleservice
aprèsventeetc…L’ensembledecesobligationsexpliquentaumoinsenpartie
lefaitquelesproduitsainsimarquéssevendentàunprixrelativementélevé.Le
faitd’êtredistributeurexclusifoulicenciéexclusifdesditsproduitsetl’absence
deconcurrencequienrésulteconstituentcertainementd’autresfacteurs
expliquantl’augmentationdesprix.
LÉGERROBICRICHARD,1990.
*Avocatetagentdemarquesdecommerce,HuguesG.Richardestl’undesassociés
principauxduCabinetd’avocatsLÉGERROBICRICHARD,s.e.n.c.etduCabinetd’agentsde
brevetsetdemarquesdecommerceROBIC,s.e.n.c.Cedocument,d’information
générale,aétépréparépourlesfinsd’uneconférenceprononcéele1990.05.10dansle
cadred’uncolloqueorganiséparTheCanadianInstitutesouslethèmedeLapropriété
intellectuelleetsesrécentsdéveloppements:ilnereflètepasnécessairementlesopinionsde
sonauteuroudesmembresdesonCabinetetneprétendpasnonplusexposerl’état
completdudroit.Publication138.
Devantcesprixsouventélevés,certainespersonnescherchentà
s’approvisionnerailleursqu’auprèsdudistributeurexclusifoudulicenciéexclusif.
Ellescherchentettrouventsouventsurd’autresterritoiresdesdistributeursou
fabricantsdisposésàleurvendredesproduits »authentiques »portantlamarque
originale.Cefaisant,ellesévitentdefaireaffairesavecledistributeuroule
licenciéexclusifcanadien.
DEFINITION
L’importationparallèleestessentiellementunepratiquecommercialevisant
l’importationauCanadadeproduitsauthentiques(nonpasdescopies)par
descanauxautresqueceuxdudistributeurexclusifoudulicenciéexclusifde
cesmêmesproduitsauCanada.Lesproduitsainsiimportésportentlamarque
decommerceorginaledupropriétairequienaautorisél’apposition.Pour
diversesraisonsdontcertainesfurentmentionnéesci-haut,lesproduitsimportés
parallèlementcoûtentmoinschersàl’importateuretserevendentendétail
généralementmoinsonéreuxqueceuxvendusparledistributeurexclusifoule
licenciéexclusifcanadien.
End’autresmots,unepersonneouunesociétéquiutiliselégitimementune
marquedecommerceauCanadacommedistributeurexclusifoucomme
détenteurd’unelicencedefabricationexclusivepeutavoiràconcurrencerdes
importateursdebienslégalementmarquésparleursourceétrangère,
propriétairedelamarqueauCanada.Enraisondeladifférencedeprixentre
lebienimportéparallèmentetlebienprovenantduréseaudistributeurexclusif
oudulicenciéexclusifcanadien,ilenrésulteunepertedeprofitsconsidérable
pourcesderniers.
L’importationparallèleestaussidésignéeenlangueanglaiseparl’expression
« greymarketing ».Onnefaitpasiciallusionaumarchénoirou »blackmarket »
quiluieststrictementillégal,maisplutôtàunmarchédontlalégalitéest
souventremiseenquestion,uneespècedezonegrise,de »greymarket ».
CASD’IMPORTATIONPARALLELE
DansunarticlerécentdeLaPresse,M.Tremblayrelatelesproblèmesdela
compagnieDURACELLavecl’importationparallèle.Ilestpossibledetrouversur
lemarchémontréalaisdespilesDURACELLavecdesemballagesunilingues
espagnols.LesproduitsDURACELLnesontpasdemêmequalitéd’unpaysà
l’autre.Parexemple,lespilesquiproviennentduMexiquesontpluspolluantes
avecuncontenuenmercurede7%comparativementà0,2%pourlespiles
fabriquéesauCanadaoudestinéesaumarchécanadien.DuracellU.S.A.,la
sociétémère,abeaucoupdedifficultéàcontrôlerlesgrossistesquirevendent
sansautorisationunepartiedeleurmarchandiseàdesgrossistesd’autrespays.
AuCanada,lesnégociantsdu »marchégris »ontainsiréussiàprendreplusde
5%desventesdeDURACELL,quidétientlamoitiédumarchélocal.En1986,la
concurrencedel’importationparallèleétaittellementvivequelasociétéa
abandonnélaproductiondespilesdeformatsCetD,mettantainsiàpiedplus
de150personnesenOntario.Lesimportationsnonautoriséesavaientcoupéles
prixdemoitié.Lespilesimportéessansl’autorisationdeDuracellCanadane
sontplusgarantiesparlefabricantcanadien.Chezlesmultinationalesaffligées
parleproblèmedel’importationparallèle,cettepolitiqueestrépandue,cequi
peutavoirdesérieusesconséquencespourlesconsommateursetpourle
maintiendesemploisauCanada.
Pourlesimportateursparallèles,ils’agitd’offrirauxconsommateurslesmêmes
produitsquel’onretrouvesurlesmarchéslocauxàdemeilleursprix.La
compagnieDuracellrétorqueendisantquecesontdesparasitesprofitantdes
fluctuationsdesdevises,s’approvisionnantdanslespaysoùlamonnaieestplus
faiblequeledollarcanadienetensuitecoupantlesprixdegrossurlemarché
local.Habituellement,lesconsommateursn’enprofitentpas,carlesdétaillants
maintiennentleprixdedétailetempochentunprofitplusélevé.
Cephénomènes’étendmêmeauxfriandisesdemarque »LIFESAVERS »
distribuéesparNabiscoBrandauCanadamaisaussidisponiblessurle
marchédansunemballageunilingueespagnol.L’importationparallèle
perturbesérieusementlesstratégiesdemiseenmarchédemultinationales
telles,KODAK,SONY,L’OREAL,LEVI’S,SEIKOetMERCEDESBENZ.
LEGALITEDEL’IMPORTATIONPARALLELE
Lesquestionsqu’onpeutseposersontdesavoirsiundistributeurexclusifouun
usager-autoriséd’unemarquepeutprévenirouempêcherauCanadalavente
debiensportantcettemarquedecommerce,quandcettemarquede
commerceaétéapposéesurlesbiensparlepropriétairedeladitemarqueou
parunepersonneautoriséeparlui.Ilexistedeuxthéoriesrelativementàla
légalitédel’importationparallèle.LapremièreaétéénoncéeparleJugeEstey
delaCourSuprêmeduCanadadansDistributionauxConsommateursLtéec.
SeikoTimeCanadaLtée.10DLR(4th)161(S.C.C.).Cettethéorieconcerneles
droitsdudistributeurexclusif.LasecondethéoriefutélaboréeparleJugeJoyal
delaCourFédéraleduCanadadansl’affairedeMattelCanadaInc.c.G.T.S.
AcquisitionsLtée-et-NintendoofAmericaInc.(1990)27C.P.R.(3d)358,elle
concernelesdroitsdel’usager-autorisé.
LATHEORIEDELACOURSUPREME
Lesfaitsdansl’affaireSeikosontlessuivants:Lademanderesse,SeikoTime
CanadaétaitundistributeurdemontresdemarqueSeiko.Lamarquede
commerceSEIKO,apposéesurlesmontres,avaitétéenregistréeparle
fabricantjaponais,K.Hattori&Co.Ltd.Cettecompagnieavaitconvenuavec
lademanderesse,SeikoTimeCanada
uneententededistributionexclusivedes
montres.Lademanderessen’étaitpasusager-autoriséedelamarqueSEIKO.
Chaquemontreétaitvendueavecuneboîte,unlivred’instructionsetune
garantieremisauconsommateurparlebiaisdesesdistributeursexclusifs.La
demanderessefournissaitaussiunserviceaprèsventeauCanadaenliaison
aveclesmontres.
Ladéfenderesse,DistributionauxConsommateurs
,n’étaitpasundistributeur
exclusifauCanadadesmontresSeiko.EllevendaitdesmontresSeiko
authentiquesauCanadaqu’elleavaitobtenuesauprèsd’unesourcenon
identifiéeendehorsduCanada.Ladéfenderessedonnaitaussiaux
consommateursunegarantiedumanufacturiersurlesventesdesmontressans
autorisation.SeikoTimeCanada
pritdoncunrecourseninjonctionpermanente
afind’empêcherDistributionauxConsommateurs
devendreetdepromouvoir
lesmontresSEIKOauCanada.
SelonSeikoTimeCanada
,lerecoursen »passingoff »estunenotionflexible
pouvants’adapteràdessituationsnouvelles.L’achalandagegénéréparles
pratiquesdemarketingdeSeikoTimeCanada
luiappartenaitencequi
concerneleterritoirecanadien.LeJugedepremièreinstancedéfinissaitle
produitquiavaitcréélaréputationdeSeikoauCanadacommecomprenant
outrelamontre,laboîteavecunlivred’instructions,lespointsdeventes,la
garantiedumanufacturierofferteparledétaillantetleserviceaprèsvente.
Seloncejuge,ilétaitclairquelesmontresétaléesdanslescataloguesetles
magasinsdeladéfenderesse,DistributionauxConsommateurs,étaient
annoncéesetvenduescommeétantdesmontresSEIKOetinduisantenerreurle
public.
Lacourdepremièreinstanceareconnu,envertudurecoursdecommonlaw
en »passingoff »quedesdommagesfurentcausésàl’achalandageetaux
affairesdelademanderesse,SeikoTimeCanada
.SeikoTimeCanadaobtintdu
JugeHollenl’émissiondedeuxinjonctionspermanentes.Lapremièreétaitune
répétitiondel’injonctioninterlocutoireetempêchaitDistributionaux
ConsommateursdeseconsidérercommeundistributeurautoriséSEIKOen
faisantlapromotionetlaventedemontresSEIKOinternationalementgaranties.
LasecondeinjonctionétaituneinterdictiontotalepourDistributionaux
ConsommateursdepromouvoirouvendrelesmontresdemarqueSEIKOau
CanadaDistributionauxConsommateurs
enappela
seulementdelasecondeinjonctionetacceptadesesoumettreà
l’ordonnancedelapremièreinjonction.LaCourd’Appeld’Ontario*maintintla
décisiondepremièreinstancequantauxdeuxinjonctionsetadoptalesmotifs
duJugeHollenquiavaitjugéquelesproduitsdistribuésparSeikoTimeCanada
étaientplusqu’unemontretangible.LaventedemontresseulesparDistribution
auxConsommateursfutconsidéréecommeinduisantlepublicenerreurau
désavantagedeSeiko.(1981),60C.P.R.(2d)222(Ont.C.A.)
L’actionoriginaledeSeikoTimeCanada
étaitbaséesurtroisrecours,l’actionen
« passingoff »delacommonlaw,laconcurrencedéloyaleenvertudel’article
7(c)delaLoisurlesmarquesdecommerce
etl’article31.1delaLoi
relativementauxenquêtessurlescoalitions.EnCourSuprême,SeikoTime
Canadaprésentasesargumentsenvertudurecoursde »passingoff »pour
justifierl’émissiondeladitesecondeinjonction.SeikoTimeCanada
pritcette
décisionmalgrélefaitquelaCourd’Appeld’Ontariones’étaitpas
spécifiquementprononcéesurlaconstitutionnalitédel’article7(c)delaLoisur
lesmarquesdecommerceetl’article31delaLoirelativementauxenquêtessur
lescoalitions.Enpremièreinstance,laCouravaitdéclarécesdeuxarticlesultra
viresduParlementduCanada.Outrel’argumentdelacompositionduproduit
demarqueSEIKO(boîte,livred’instructions,garantie,pointsdeventesetservice
aprèsvente),SeikoTimeCanada
alléguaitquemalgrélefaitquelepublic
pouvaitêtreaucourantqueDistributionauxConsommateurs
n’étaitpasun
distributeurautoriséparSeikoetn’offraitpasdegarantiesurlesmontresde
marqueSEIKO,ilenrésultaitquandmêmedelaconfusionquipouvaitinduirele
publicenerreuretdesdommagesàl’achalandagedeSeiko.LaCourSuprême
envintàlaconclusionqueSeikonepouvaitréussirsurlabasedeladéfinition
classiquedurecoursdecommonlawen »passingoff »,etce,pourde
nombreusesraisons.
Enpremierlieu,laCourSuprêmerefusad’incluredansladéfinitionduproduit
Seikodescomposantestelslespointsdeventeetleservicedegarantiequi
étaientoffertsparSeikoTimeCanada
enfaveurseulementdes
consommateursdesesdétaillantsautorisés.LaCourétaitd’avisqueSeikoTime
CanadaetDistributionauxConsommateursvendaientexactementlemême
produitentermesdequalitéquiétaitfabriquéparunemêmetiercepartie.Un
jugementenfaveurdeSeikotimeCanada
surlabasequ’unproduitpouvait
comprendredesmarchandisestechniques(telslagarantieetpointsdevente)
auraitétablienfaveurdeSeikoTimeCanada
unmonopoledeventes,similaire
àceluid’unbrevetd’invention,pouruntermeillimité.
Ensecondlieu,laCourSuprêmeétaitd’avisquelacommonlawne
reconnaissaitpasledroitauxvendeursd’unproduitdecontrôlerlesventespar
uneautrepersonnedeproduitsidentiquesauxsiensquandceux-ciontété
acquislégitimement.
Uneautreraisonétaitqu’unedécisionenfaveurdeSeikoTimeCanada
entrerait
enconflitavecl’intérêtdupublicd’avoirunmarchéouvertàlaconcurrence.
LaCourSuprêmeconclutqueDistributionauxConsommateursavaitvendudes
montresoriginantdufabricantHottoriportantlamarquedecommerceSEIKO
appartenantàHottori,danslaquelleSeikoTimeCanada
,selonlaLoi,n’avait
pasplusdedroitquel’appelante,DistributionauxConsommateurs
.Considérant
lesmesurescorrectivesprisesparlesappelantseaumomentdel’émissiondela
premièreinjonction(c’estàdirel’avisaupublicqueDistributionaux
Consommateursn’étaitpasundistributeurautoriséparSeiko),laCourconclut
quelepublicn’avaitpasétéinduitenerreurdurantlapériodeaprèsl’émission
deladiteinjonction,cequiétaitessentielaufondementdurecoursdeSeiko
TimeCanada.
Donc,enl’absencedeprotectionmonopolistiquetelsunbrevetd’invention,
marquedecommerceoudroitd’auteur,lasupposéeexclusivitéd’un
distributeuroud’unlicenciéneconfèreaucuneimmunitécontrela
concurrencevenantd’autrespersonnesquivendentdesproduitsauthentiques
etquisontlibresdeselesprocurerauprèsdelamêmesourcetouten
respectantlesrèglesdujeudelaconcurrence.LadécisiondelaCour
Suprêmefutsuiviedansaumoinsdeuxdécisionsdepremièreinstance,la
premièreenCourSupérieureduQuébecdansBergeronc.Babin
17C.P.R.(3d)
73etlasecondeprovenantdelaCourduBancdelaReineduManitobadans
HomeShopLtdv.NationalDevelopmentLtd
.17C.P.R.(3d)126.
THEORIEDUJUGEJOYAL
DansMattelCanadaInc.c.G.T.S.AcquisitionsLtd.andNintendoofAmerica
Inc.(1990)27C.P.R.(3d)358,leJugeJoyaldelaCourFédéraledepremière
instance,acceptad’émettreuneinjonctioninterlocutoire.
Lesfaitsdanscettecausesontlessuivants:LademanderesseMattelCanada
Inc.(ci-aprèsdésignée: »Mattel »)demandaitl’émissiond’uneinjonction
interlocutoireinterdisantàladéfenderesseG.T.S.AcquisitionsLtd.devendre
certainsjeuxvidéoetéquipementssurlesquelsétaientapposéescertaines
marquesdecommercerelativementauxquellesMattelétaitusager-autorisée
auCanada.Lademanderessealléguaitquel’utilisationdesesmarquesparla
défenderesseconstituaituneviolationdesesdroitsdanslesditesmarques.La
principalemarquedecommerceétait »NINTENDO »etétaitutiliséeenliaison
avecdesjeuxvidéo,desprogrammesdejeuxvidéoetdescartouchesdejeux
video.LamarqueappartenaitàNintendoofAmericaInc
(ci-aprèsdésignée:
« NintendoU.S.A.).
NintendoU.S.A.étaitledistributeurexclusifdesproduitsNINTENDOpour
l’AmériqueduNordeten1986,elledésignalademanderesseMattelcomme
distributeurexclusifpourleCanada.Lesjeuxdestinésaumarchécanadien
étaientfabriquésetemballésauJaponavecdesinscriptionsbilingues,manuels
d’instructionsetmatérielpromotionnelportantunlogoetlamarquede
commerce »MATTEL ».Enplusdesjeuxeux-mêmes,lademanderessefournissait
unegarantiede90jourssurtoutdéfautetmettaitàladispositiondes
consommateursunservicederéparationsetunserviced’assistance
téléphoniqueauxconsommateurssurlesopérationsdesjeuxvidéo.
Ladéfenderesseétaitunecompagniequifutincorporéeenjanvier1989et
commençaàimporterdesjeuxvidéoaméricainsauCanadaafindeles
distribuersurleterritoirecanadien.Lesjeuxvidéoaméricainsportaienttousla
marquedecommerceoriginaleNINTENDO.Lademanderessealléguaitqu’en
tantqu’usager-inscritdesdifférentesmarquesdecommerceassociéesaux
produits,lesventesdejeuxvidéoaméricainssurlemarchécanadienrisquaient
dedépréciersévèrementsonachalandagequ’elleavaitcrééenliaisonavec
sesmarques.
Mattelalléguaitqu’ilyavaitdéjàconfusionsurlemarché.Lesconsommateurs
desproduitstrouvaientlesemballagesetlesmanuelsd’instructionsenlangue
anglaiseseulement.Deplus,lagarantiesurlesjeuxvidéocanadiensne
s’appliquaitpassurlesproduitsaméricainsetleserviced’assistance
téléphoniquedesdemanderessesétaittrèsoccupéàexpliqueraupublicqu’il
n’étaitpasresponsabledesjeuxvidéoaméricains,unesituationquiminaitla
crédibilitédelademanderesserelativementauxgaranties,sonprogrammede
serviceaprèsventeetsestechniquesmarchandes.
Desoncôté,ladéfenderessealléguaitquelesventesdeproduitsdemarque
NINTENDOneconstituaientpasunecontrefaçonauxtermesdelaLoisurles
marquesdecommerce.Selonelle,lacausedelademanderessenepouvait
reposerquesurdesdroitsdenaturecontractuelleavecNintendoU.S.A.,droits
quinepouvaientpasêtreopposésàladéfenderesse.
L’actionencontrefaçonenvertudelaLoisurlesmarquesdecommerce
reposaitsurlavente,ladistributionoulapromotiondebiensenliaisonavecune
marquedecommerceportantàconfusion.Alalumièredesfaitsenl’espèce,il
nepouvaityavoirdecontrefaçonsilamarqueétaitutiliséeenliaisonavecdes
biensauthentiquesfournisparlepropriétairedelamarqueenquestion.Pource
quiétaitdelapertedel’achalandage,ladéfenderesseprétendaitque
l’achalandageappartenaitaufabricant,Nintendo,etnonàlademanderesse.
Enconséquence,ladéfenderessesecroyaitparfaitementlibreenvertudela
LoidevendrelesproduitsdufabricantauCanadaencompétitionavecla
demanderesse,malgrélefaitquecontractuellementMattelétaitledistributeur
exclusifdesproduitsdufabricantauCanada.
Aprèsavoirfaitunecourteétudedelajurisprudencesurlesujet,leJugeJoyal
affirmaqueledéfautdefairelapreuvequelepublicavaitétéinduitenerreur
parlaventedeproduitsprovenantdupropriétairedelamarquede
commerce,n’étaitpasunproblèmeenl’espèce.Selonlui,l’affaireSeikolaisse
laporteouverteàd’autresconsidérationssilepropriétairedelamarqueouun
usager-autorisédecelle-ciestimpliqué.Laporteestégalementouverteà
d’autres »tests »lorsqu’onfaitfaceàdelaconcurrencedéloyale.
LeJugeajoutaquel’article49(3)(aujourd’hui50(3))delaLoisurlesmarquesde
commercequipermettaitl’utilisationd’unemarquedecommerceparun
usager-inscritavaitlemêmeeffetquel’utilisationd’unemarquedecommerce
parsonpropriétaireenregistréetqueprimafacie,ledemandeurbénéficiaitde
cetteprotection.Selonlui,laLoisurlesmarquesdecommerce
necouvraitpas
seulementledomainedelapropriétédemarquesdecommercemaisa
certainementétéédictépourrestreindrecertainespratiquescommerciales
douteuses.
ToutenignorantladécisionMcDonaldc.Vapor
déclarantinconstitutionnel
l’article7(e)delaLoisurlesmarquesdecommerce,
leJugeJoyalconcluten
disantqu’iln’avaitpasaustadeinterlocutoireàjugersienl’espèce,ilyavaiteu
unmanqued’honnêtetédanslesusagescommerciaux.Toutefois,ilémit
l’opinionquelaLoisurlesmarquesdecommerce
nepouvaitprotégerles
activitésillégalesd’unepersonne.Celaseraitcontraireàl’intentiondu
législateurquedecréerdel’inéquitésurlemarché.Seréférantàl’article49(3)
etl’article7delaLoisurlesmarquesdecommerce,
leJugeJoyalaccorda
l’émissiond’uneinjonctioninterlocutoireétantconvaincuquelademanderesse
MattelCanadabénéficiaitdedroitsexclusifsdel’usagedelamarquede
commerceNINTENDO,quel’importationauCanadadejeuxvidéoNINTENDO
américainssurlemarchéparladéfenderessecausaitdesdommages
irréparablesàl’achalandageetàlaréputationdelademanderesseMattel
Canada.
Nousnousdevonsd’exprimerdesérieuxdoutesquantaubienfondédela
décisiondel’HonorableJugeJoyal.Eneffetildéclared’unepartcequisuit:
« IftheactionbeforemewerebytheowneroftheNINTENDOmarks
andiftheonlyevidencebethatthedefendantissellingaNintendo
productcoveredbythetrademark,therewouldbenocaseforthe
owner.Itwouldbesomewhatridiculoustoassertinfringementor
passingoffwhenthedefendantisdealingwiththeowner’sown
wares.Therecannotbe,insuchcircumstances,anydeception.
Theownermighthavesomecauseofactionagainstthedefendant
basedoncontractongroundsthatthedefendantissellingina
territoryprohibitedtohim,butsuchaction,inmyview,couldnotbe
foundedondeceitordeception. »
Plusloin,ilécrit:
« Accordingtos-s.49(3)oftheAct,thepermitteduseofatrade
markbyaregistereduserhasthesameeffectforallpurposesofthe
Actastheusethereofbyaregisteredowner.Ishouldthinkthat
primafaciesuchaprovisionaffordstheplaintiffsomeprotection. »
L’HonorableJugeécrit »astheusethereofbya
registeredowner »alorsquelaLoi
stipule: »asusethereofbythe
registeredowner ».L’emploipermisadoncle
mêmeeffetqu’unemploidecettemarqueparle
propriétaireinscritetnonle
mêmeeffetqu’unemploiparun
propriétaireinscrit.
End’autresmots,l’usager-inscritpeutavoirlesmêmesdroitsquelepropriétaire
delamarqueNINTENDO,maisnonpasplusdedroits.Or,leJugeJoyaladéjà
déclaréquelepropriétairedelamarqueNINTENDOn’avaitpasdedroit
d’actionenl’instance.Ilamêmeditqueceseraitridiculedeprétendre
violationdedroitàlamarqueou »passingoff »lorsqueledéfendeurvendles
produitsdupropriétaire.Or,dansl’affaireenl’instance,ils’agissaitbeletbiende
produitsdupropriétairequiétaientimportésparallèlementetnonceuxde
l’usager-inscrit.
Larequêteeninjonctioninterlocutoiren’auraitdoncpasdûêtreaccordéeàce
titre.Ellenepouvaitpasnonplusêtreaccordéesurlabased’unrecoursen
concurrencedéloyalepuisquelaCourSuprêmeduCanadadansl’affaireSeiko
adéjàdécidéqu’iln’yavaitriendedéloyaledansl’importationparallèle.
LorsqueleJugeJoyalditquelaLoisurlesmarquesdecommerce
nepeutpas
sanctionnerdesactesillégaux,ilaraison,maisencorefaut-ilquecesactesle
soientenvertud’uneloiouautreprincipejuridique.OrleJugeJoyalnecite
quel’article7(e)delaLoisurlesmarquesdecommerce
quifutdéclaréeultra
viresduParlementfédéralparlaCourSuprêmeduCanadadansl’affaire
McDonaldvs.VaporCanadaLtd.
[1977]2S.C.R.134.
Endernierlieu,leJugeJoyalsembleavoiroubliélathéoriedel’épuisementde
droits.Seloncettethéoriefortreconnueetacceptée,unefoisquele
propriétaired’unemarqueaapposécettedernièresurunproduitetavendu
leditproduitàuntiers,lecontrôlequ’ilpouvaitavoirsurlebienqu’ilaainsi
marqués’estéteintaveclaventedubien.Touteslesventessubséquentespar
despropriétairessuccessifsdubiensedoiventd’êtrelibresetneconstituentpas
unusagedelamarqueparchacundesvendeurssuccessifs.
Essentiellement,lamarquedecommercesertàidentifierunesource,ellesertà
distinguerlesproduitsdesunsdeceuxdesautres.Ilestimportantendroitdes
marquesqu’iln’yaitqu’uneseulesource,s’ilyenaplusd’une,ilyapertede
caractèredistinctif,cequipourraitinvaliderladitemarque.Alirelejugement
duJugeJoyal,onpourraitcroirequ’ilyadeuxsourcesdeproduitsNINTENDO,
ceuxdeNintendoU.S.A.etceuxdeMattel,or,s’ilenétaitainsi,lecaractère
distinctifdelamarquepourraitbienenêtreaffecté.Or,cen’estpaslecas,iln’y
aqu’uneseulesource,c’estNINTENDOU.S.A.,ilnesauraitdoncêtrequestionde
violationdedroitsàlamarque.
MOYENSRELATIVEMENTEPROUVESPOURREGLEMENTERUNMARCHÉOU
L’IMPORATIONPARALLELECONSTITUEUNEMENACE.
Alalumièredel’affaireSeiko,quirefusedereconnaîtreunmonopoleau
distributeurexclusifd’unproduitmarqué,uneautresolutions’offreàce
distributeurexclusif,àsavoir,l’obtentiond’unecessiondesdroitsdanslamarque
decommerce.Lemêmeprincipes’appliqueraitsilesbiensimportés
parallèlementétaientprotégeablespardroitsd’auteur,alorsunecessionde
droitsd’auteurcanadiensàundistributeurexclusifcanadienpourraitconstituer
unfreinàl’importationparallèle.
Ainsi,dansl’affaireLesDictionnairesLeRobertCanadaetEditionsFrance-
AmériqueLtéec.LibrairiesduNomadeInc.etPierreSussman(1987),11F.T.R.44,
lacessiondesdroitsd’auteursaudistributeurexclusifcanadienaétéjugée
commeunmoyendecontrecarrerl’importationparallèle.Danscettecause,le
JugeDenaultdelaCourFédéraledepremièreinstanceaccordedes
dommages-intérêtsetuneinjonctionpermanenterelativementàla
contrefaçondedroitsd’auteurcontreLaLibrairieduNomadequiimportaitdes
dictionnairesLeRobert
d’undistributeuraméricainetlesrevendaitsurle
marchdécanadienaudétrimentdudistributeurexclusifcanadien.Selonle
Juge,ilnefaitpasdedoutequeRobertCanada
,entantquetitulairedesdroits
d’auteurauCanada,possédaitdesdroitsincontestablessurlestroisoeuvresen
litige.Enconséquence,l’importationauCanadadedictionnairesprovenant
d’undistributeuraméricainconstituaituneviolationdesesdroitsd’auteur
canadiens.
CONCLUSION
Sousréservedujugementdansl’affaireMattelNintendodel’HonorableJuge
Joyalquipourlemomentn’apasencoreétécontreditparuntribunalsupérieur,
noussommesd’avisquel’importationparallèlen’estpasensoiunacteillégal,
unefraudeouunabusdedroitspuisquelesbiensauthentiquesimportéssont
marquésparlepropriétairedelamarqueauCanada.L’importateur »parallèle »
utiliselescanauxéconomiquespouraméliorersamargedeprofitsetdansla
plupartdescas,lepubliccanadienvaaussibénéficierdemeilleursprixmais
pasnécessairementdelameilleurequalité.Onpeutmêmedireque
l’importationparallèlestimulelaconcurrence.
Parcontre,l’importationparallèleposeunproblèmepourlespropriétairesde
marquesdecommercecanadiennes,leurslicenciésouleursdistributeurs
exclusifsquiontsouventinvestibeaucoupd’effortsetd’argentpourassurerla
promotiondesproduitsetdemeilleursservicesaprèsvente,cequeles
importateursparallèlesnefontpas.Ilestlégitimedeconcevoirquedans
certainescirconstances,l’importationparallèledevienneunproblèmemajeur.
Lacessionàundistributeurexclusifouàunlicencié,desdroitssurlamarqueou
desdroitsd’auteur,sembleconstituerlemeilleurmoyenpourcombattre
l’importationparallèle.Lecessionnairedesdroitscanadienspeutdansla
plupartdescasêtreunefilialedufabricantétranger.Cettesolutionnevaut
quelorsquelefabricantétrangeresttouchénégativementparl’importation
parallèleauCanada.Iln’estpasraretoutefoisquedesfabricantsétrangersne
désirentpasintervenirdepeurdefroisserdebonsclientsexportateursparallèles
ousimplementparcequ’ilfauttoutautantd’argentd’unefaçonoud’uneautre.
Unechosesemblecertaine,c’estqu’iln’existeaucunmoyenefficacedans
touteslescirconstancespourcombattrel’importationparallèle.Avantdecréer
detelsmoyens,notresociétédevradéciders’ilestsouhaitabledelefaire.La
questionestposée,laréponseresteàvenir.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,marques
decertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,
droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;
biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-
howetconcurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,
litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit;etce,tantauCanadaqu’ailleursdansle
monde.Lamaîtrisedesintangibles.
ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892tothe
protectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,industrialdesigns
andutilitypatents;trademarks,certificationmarksandindicationsoforigin;copyrightand
entertainmentlaw,artistsandperformers,neighbouringrights;computer,softwareand
integratedcircuits;biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,
know-how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-
commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecution
litigationandarbitration;duediligence;inCanadaandthroughouttheworld.Ideaslive
here.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTOTHEWORLD