Franchisage: même en l’absence de contrat, la bonne foi doit gouverner la conduite des parties!
ROBIC,S.E.N.C.R.L.
www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL
1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874
QUÉBEC
2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
FRANCHISAGE:MÊMEENL’ABSENCEDECONTRAT,LABONNEFOIDOIT
GOUVERNERLACONDUITEDESPARTIES!
MARIE-ÈVECÔTÉETJEAN-SÉBASTIENRODTIGUEZ-PAQUETTE*
ROBIC,
S.E.N.C.R.L.
A
VOCATSETAGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
1.Résumédesfaits
2.Ladécisionenpremièreinstance
3.Ladécisionenappel
3.1L’irrecevabilitédurecours–l’effetdelasolidaritéoudel’obligationin
solidum
3.2L’irrecevabilitédurecours–l’article1876CcQ
3.3L’obligationdebonnefoi
4.Analyseetconclusion
Quelestleniveauderesponsabilitédesdifférentsintervenantsenmatièrede
franchisage?Quellessontlesobligationsdulocateurenversunsous-locataireen
l’absencedeliencontractuel?Enjanvierdernier,laCourd’appelduQuébecse
prononçaitsurcessujets,enabordantentreautreslaquestiondelasolidarité
imparfaiteetdel’obligationdebonnefoidulocateurdansl’arrêt2855-0523Québec
InccIvanhoéCambridgeinc1
.
1.Résumédesfaits
Danscetteaffaire,2855-0523QuébecInc(le«Franchisé»),unfranchisédela
chaîneMMMuffinsCanadaInc(le«Franchiseur»),opéraitdepuis1993unkiosque
derestaurationdanslafoirealimentaireducentrecommercialRockland,situésur
l’îledeMontréal,àtitredesous-locataire.LeFranchisé,quivendaitnotammentdu
©CIPS,2014.*
AvocatsdeROBIC,
S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetde
marquesdecommerce.Publié(mai2014),25:6Cahiersdepropriétéintellectuelle(évaluationà
doubleanonymat).Publication435.12855-0523QuébecinccIvanhoéCambridgeinc,2014QCCA124.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
2
café,despâtisseriesetdessandwichs,parvenaitàgénérerdesprofitsintéressants.
D’ailleurs,ilexploitaiten1994l’unedesmeilleuresopérationsdelafoirealimentaire.
Àlafinde2004,lepropriétaireducentrecommercial,IvanhoéCambridgeInc(ci-
aprèsle«Locateur»),entrepritdedéménagerlafoirealimentaireàlasuitede
rénovations.Ileninformasoncocontractant,leFranchiseur,etquelquetempsaprès,
cederniereninformaàsontoursonproprecocontractant,leFranchisé.Celui-ci
entamaalorsdesdiscussionsdirectesavecleLocateuràproposdeladélocalisation
proposéeetparticulièrementconcernantlechoixd’emplacementetlestravaux
d’aménagementdesnouveauxlocaux.
LeFranchiseuretleFranchiséacceptèrentfinalementladélocalisation,àla
conditionqueleLocateurleurfournisselelocaldeleurchoixetqu’illeuraccordeune
prolongationdebail.LeFranchisé,quiéprouvaitdepuisquelquesannéesdes
difficultésavecsonFranchiseur,espéraitainsifaireaugmenterlavaleurdeson
commerceafindepouvoirlevendreàmeilleurprix.
Lorsdecesnégociations,leLocateurfitparvenirunplandelafuturefoire
commercialeàsonlocataire,leFranchiseur,quientransmitunecopieauFranchisé.
Ceplanprévoyaitl’installationdedeuxkiosquessituésaumilieudelafoire
alimentaire,dontl’unsituéàsonentréeetportantlabannière«Ben&Jerry».C’est
cekiosquequiestàl’originedenotreaffaire(ci-aprèsle«Kiosque»).
Eneffet,leLocateurreprésentaalorsqueleKiosque,avantageusementsituédans
lafoirealimentaire,seraitoccupéparunmarchanddeglaces(gelato).Surlafoide
cesreprésentations,leFranchiseuretleFranchiséacceptèrentladélocalisationet
lestravauxdeconstructiondeleurnouveaulocaldébutèrentauprintemps2005.
Enjuillet2005,leFranchiséetleLocateurdiscutèrentànouveaudel’identitédu
futuroccupantduKiosque.Cedernierluiappritqu’ils’agiraitenfaitd’uneconcession
deCaféDépôtGelato,unconcurrentdirectduFranchisé.Celui-cidevaitintroduire
unnouveauconceptde«gelato»,maisallaitvendreégalementlesmêmes
marchandisesqueleFranchisé.LeLocateuravaiteneffetacceptélapropositionde
baildececoncurrent,avantmêmequeleFranchiséetleFranchiseurn’acceptentla
délocalisationquileurétaitproposée.Ilavaitdoncomisdeleurdivulguercette
informationaumomentoùladécisionfutprise.
LeFranchiséconfrontaalorsleLocateurquantaufaitqu’illuiimposaitun
compétiteurdirect,positionnédefaçonàcequ’ilsoitenmesured’intercepterses
clientspotentiels.LeLocateurrétorquaqueleFranchisénebénéficiaitd’aucune
exclusivité.CederniersetournadoncversleFranchiseur,quiluifournit
sensiblementlesmêmesexplications.
LecommerceduFranchiséouvritsesportesdanslenouvelespaceenaoût2005,
suividuKiosqueenseptembredelamêmeannée.Peudetempsaprès,le
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
3
Franchiséconstataunediminutionimportantedesesrevenus,alorsqueleKiosque
parvenaitpoursapartàgénérerdesrevenussubstantiels.
En2007,leFranchiséparvintàtrouverunacheteurpotentielpourl’exploitation
commercialedesafranchisedelachaîneMMMuffins.Malheureusement,suiteàune
mésententeavecleFranchiseur,laventeducommerceavorta.
Suiteàcetévènement,leFranchiséentrepritunepoursuiteendommagescontrele
Franchiseur,alléguantlesabotagedelaventedesafranchiseetlapertedevaleur
desafranchise.IlaccusaitalorsleFranchiseurdenepasavoircorrectement
protégélaréinstallationdesafranchisedanslanouvellefoirealimentaire.
Dumêmecoup,leFranchisédécidadepoursuivresolidairementleLocateur,pour
pertedebénéficessuiteàladélocalisationetlapertedevaleurdesafranchise.
En2008,uneententehorscourintervintentreleFranchiséetleFranchiseur,ce
dernierrachetantleséquipementsduFranchisépourlasommede15000,00$et
dédommageantcedernierpourunesommede185000,00$.Suiteàcerèglement,
leFranchisécessasonopérationenaoût2008,maismaintintlapoursuiteà
l’encontreduLocateur.
LeFranchiséreprochaitnotammentauLocateurd’avoirgardésecrètesdes
informationsimportantesaumomentdeprendreladécisiond’accepterle
déménagementproposé.Illuireprochaitégalementd’avoiragidefaçondéloyale,en
avantageantundesesconcurrentsdirectsetden’avoirmenéaucuneétuded’impact
surlasituationduKiosqueetdesesconséquencessursoncommerce.Finalement,
leFranchiséreprochaitauLocateurdenepasavoirremédiéàlasituationlorsqu’ila
constatélepréjudicequ’ilsubissait.
LeLocateuralléguaitpoursapartqu’iln’yavaitaucunliendedroitentreleFranchisé
etlui-même,lebailétantconcluentreleLocateuretleFranchiseuretnonle
Franchisé.IlalléguaitégalementqueleFranchisénepouvaitseprévaloird’un
recoursextracontractuelàsonendroitetqu’iln’avaitaucuneobligationdeloyauté
enverssonsous-locataire.
2.Ladécisionenpremièreinstance
Ennovembre2011,laCoursupérieureduQuébecrendaitjugement2
danscequi
allaitêtrelepremieropusdecetteaffaire.Sansrevenirendétailsurlesquestions
quiétaientalorsenlitige,puisquenousentraiteronsplusabondammentdansune
sectionultérieuredenotreanalyse,ilconvientdementionnerquelacourdonna
raisonauFranchiséetreconnutlamauvaisefoiduLocateur.Toutefois,elle
2
2805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,2011QCCS6624.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
4
n’accordapasauFranchisélasommedemandéeàtitredepertedeprofitetdeperte
devaleurdel’entreprise,carelleconsidéraqueleliendecausalitérequisn’avaitpas
étédémontré.LacourcondamnadoncleLocateuràverserauFranchisélasomme
de5000,00$avecintérêtetl’indemnitéadditionnelleprévueparlaloi.
Mécontentdumontantattribuéparlacour,leFranchiséportalejugementenappel.
LeLocateurfitdemême,contestantsaresponsabilitédanslasurvenancedes
préjudicesallégués,soitsamauvaisefoietsondéfautàuneobligationde
renseignement,etdemandantàlaCourd’appelderenverserleverdictdujugement
depremièreinstance.
3.Ladécisionenappel
Àpremièrevue,lejugementdelaCourd’appelnefaitqueconfirmerlesconclusions
dujugedepremièreinstance.Pourtant,c’estenétudiantlesexplicationsdelaCour
d’appelquecejugementprendtoutsonintérêt.Auxfinsduprésentarticle,nousne
reviendronspassurl’intégralitédesquestionsétudiéesparlaCourd’appel.Nous
porteronsplutôtnotreattentionsurcertainesdecesquestions,quiapportentun
éclairagenouveauàlarelationexistantentrediversintervenantsenmatièrede
franchisageetentreunsous-locataireetunlocateur.
Plusspécifiquement,nousétudieronslesquestionssuivantes:i)l’effetdela
solidaritéoudel’obligationinsolidumlorsqu’unpréjudiceestcausépardeuxfautes,
dontl’uneestcontractuelleetl’autreextracontractuelle;ii)l’effetdel’article1876du
CodecivilduQuébec3
(ci-après«CcQ»)surlesrecoursdontdisposeunsous-
locataire;etiii)l’existenced’uneobligationdebonnefoi,mêmeenl’absencedeliens
contractuelsentrelesparties.
3.1L’irrecevabilitédurecours–l’effetdelasolidaritéoudel’obligationin
solidum
Commenousl’avonsmentionnéprécédemment,leFranchiséavaitd’abordentrepris
uneactionsolidaireàl’encontreduLocateuretduFranchiseur.Or,en2008,le
Franchiséestparvenuàuneententeàl’amiableavecleFranchiseur,maisadécidé
depoursuivresesprocéduresàl’encontreduLocateur.
Enappeltoutcommeenpremièreinstance,leLocateuralléguaitdoncquelerecours
duFranchiséétaitforclos,enraisondesaquittanceintervenueavecleFranchiseur,
avecquileLocateurétaitdébiteursolidaire,envertudesprétentionsduFranchisé.
3RLRQcC-1991.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
5
Ilconvienticiderappelerque,defaçongénérale,lasolidaritédoitêtreexpressément
prévuepourlierlesparties.Toutefois,ledroitquébécoisprévoitqu’ilyasolidarité
imparfaite,ouinsolidum,lorsquelesobligationsdeplusieursdébiteurssontde
sourcesdifférentes,maisonttoutescontribuéàlaréalisationd’unmêmedommage,
auquelcaslecréancierpeuts’adresserindifféremmentàl’unoul’autredesdébiteurs
pourobtenirunecompensationdesdommagesqu’ilasubis.
Àcepropos,laCoursupérieureavaitrejetél’argumentduLocateur,mentionnant
qu’iln’yavaitenl’espèceaucunesolidaritéentrecelui-cietleFranchiseur.Ilconvient
icideciterunpassagedujugementdepremièreinstance,afind’enbiencomprendre
leraisonnement:MêmesileFranchisédécritlaresponsabilitéentreleFranchiseuret
leLocateurcommeétantsolidaire,iln’yaiciaucunesolidarité,
mêmeimparfaite.
LeFranchiseurestliéauFranchiséparcontrat.LeLocateurn’est
pasliéauFranchisé.L’obligationduFranchiseurenversleFranchisé
sedistinguedecelleduLocateur.L’exécutionparl’unedeses
obligationsn’apasd’effetlibérateursurl’autre.
Lacaused’actioncontreleFranchiseurs’entenddelaperted’une
occasiondevendre.ContreleLocateur,elleviselapertede
bénéficespassésetfuturs.LeTribunalestimequ’iln’yaaucune
preuvedefauteàl’égardduFranchiseurpourlapertedebénéfices.
Lescausesd’actionsétantdifférentes,ilnepeutyavoirsolidarité.4
[Lesitaliquessontnôtres;référencesomises.]
Ainsi,lejugeNolletconsidéraitqu’undébiteurcontractueletundébiteur
extracontractuelnepouvaientêtresolidaires,enraisondelanaturedifférentede
leursobligations.
Enappel,laCourconfirmaqu’iln’yavaitenl’espèceaucunesolidaritéentrele
LocateuretleFranchiseur.Toutefois,ellerejetalesexplicationsdujugeNolletet
apportad’importantesprécisionsàsonraisonnement:
Pourqu’ilyaitsolidaritéimparfaite(obligationinsolidum),la
responsabilitédescodébiteursdoitdécoulerd’unseuletmême
préjudice.Ilimportepeucependantquelesrèglesapplicablesàl’un
soientcellesdelaresponsabilitécontractuelleetàl’autrecellesdela
responsabilitéextracontractuelle.5
[Lesitaliquessontnôtres;référencesomises.]
42805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,supranote2auxpara49-51.
52805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,supranote1aupara16.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
6
CitantjejugeBeaudoindansl’arrêtFondsd’assuranceprofessionnelleduBarreau
duQuébeccGariépy6
,laCourd’appelrappelaalorslesprincipesdelasolidarité
imparfaite:Ilyasolidaritéimparfaitelorsquelesobligationsdeplusieurs
débiteurssontdesourcesdifférentes,maisonttoutescontribuéàla
réalisationd’unmêmedommage.Elleproduitleseffetsprincipauxde
lasolidaritéparfaite(art.1523ets.CcQ),maisnonleseffets
secondaires[…]Ilmeparait,àcetégardqu’iln’yapaslieude
distinguersicesdébiteurssonttenusselonlesrèglesdela
responsabilitéextracontractuelleoucontractuelle.[…]
Notrejurisprudenceadmet[…]maintenantqu’ilpuisseexisterune
solidaritéimparfaiteentredeuxdébiteurs,l’untenu
contractuellement,l’autreextracontractuellement.7
[Lesitaliquessontnôtres;référencesomises.]
Malgréqu’ilnefaille,envertudesenseignementsdelaCourd’appel,accorder
aucuneimportanceàlaqualificationdelanaturecontractuelleouextracontractuelle
desobligationsdesdébiteursdansl’évaluationdel’existenced’unesolidarité,il
demeurenéanmoinsessentieldedéterminersicesdébiteurssontliésparunmême
objetayantcontribuéaumêmepréjudice.
Enl’espèce,laCourd’appelconsidéraquecen’étaitpaslecaspuisque,faut-ille
rappeler,lafauteimputéeauFranchiseurétaitd’avoirempêchéuneoccasionde
vendreunefranchise,alorsqueleLocateurétaitaccuséd’avoiroccasionnéune
pertedebénéficespassésetfutursenraisondesfaussesreprésentationsfaiteset
del’omissiondedivulguerdesrenseignementsimportantsdanslecadredu
déménagementdelaconcessionalimentaire.
Ensomme,lesdébiteursnepouvaientêtresolidaires,enraisondufaitqueles
causesd’actionsàleurencontreétaientdifférentes.LerèglementhorsCour,
intervenuentreleFranchiseuretleFranchisé,n’avaitdoncaucuneffetlibératoire
pourleLocateur.
3.2L’irrecevabilitédurecours–l’article1876CcQ
L’article1876CcQprévoitqu’unsous-locatairepeutseprévaloirderecourspour
exigerqu’unlocateurexécutesesobligations,mêmeenl’absencedecontratlesliant
l’unàl’autre:
6Fondsd’assuranceprofessionnelleduBarreauduQuébeccGariépy,2005,QCCA60auxpara18-
21.72805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,supranote1auxparas18et19.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
7
1876.Fauteparlelocateurd’exécuterlesobligationsauxquellesil
esttenu,lesous-locatairepeutexercerlesdroitsetrecours
appartenantaulocatairedubienpourlesfaireexécuter.
1991,c.64,a.1876.
Invoquantcetarticle,leLocateuralléguaitqueleFranchisénepouvaitseprévaloir
derecoursextracontractuelsàsonendroit,puisquelerégimedel’article1876CcQ
limiteetcirconscritlesrecoursdontildispose,àlamanièredesautresrégimesà
responsabilitélimitée.
Enpremièreinstance,toutcommeenappel,cetargumentfutrejeté.Eneffet,l’article
1876CcQpermetdeforcerleLocateuràexécutersesobligations,maispermet
égalementausous-locatairederéclamercequ’ilencoûtepourexécuterlesdites
obligationsàsaplace.Or,lejugeNolletdelaCoursupérieureconsidéraquesi
l’obligationestdevenueimpossibleàexécuter,alorslesous-locatairealedroitde
réclamerdesdommages-intérêts.
Pourappuyersespropos,ilcitaunpassagedel’ouvrageduprofesseurPierre
GabrielJobin:L’effetrelatifdescontrats,cependant,n’empêchepasl’exercicede
laresponsabilitéextracontractuelle,quandsesconditionssont
réunies[…].Demême,lorsquelelocateurcauseunpréjudiceau
sous-locataire,ilpeutéventuellementenrépondreenvertudes
articles1457,1465ou1467.8
[Lesitaliquessontnôtres.]
LaCourd’appelconfirmacesconclusionsetrappelaque:
[L]erecoursduFranchisé(sous-locataire),quiremetencausela
responsabilitéextracontractuelled’Ivanhoéenvertudel’article1457
CcQ,n’estdoncpaslimitéouempêchéparl’article1876.9
Ainsi,leFranchisépouvaitexigerduLocateurunecompensationmonétairepourles
dommagesextracontractuelssubis,malgrél’existencedurégimeàresponsabilité
limitéeprévuàl’article1876CcQ.
3.3L’obligationdebonnefoi
Ladernièrequestiondontnoustraiteronsiciestcelledel’existenced’uneobligation
debonnefoientredeuxpartiesn’étantpasliéesparcontrat.
8CcQ,art1876.
92855-0523QuébecinccIvanhoéCambridgeinc,supranote1aupara24.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
8
Àcepropos,ilimportederappelerànouveauquec’estleFranchiseurquiétait
locatairedulocalutiliséparleFranchisé.Celui-cin’avaitdoncaucunerelation
contractuelleavecleLocateuretétaitplutôtsous-locataireduFranchiseur.
Pourcesmotifs,leLocateurniaittoutemauvaisefoioufaussereprésentation
puisqu’ilaffirmaitqu’enl’absencedeclaused’exclusivitéenvertudubail,ilavaitle
loisird’installerunnouveauconcurrentdanslafoirealimentaire,mêmesiceladevait
affecterlesous-locataire.LeFranchiséalléguaitpoursapartqueleLocateurluiavait
cachédel’informationimportante,tantavantqu’aprèsqu’ilaitacceptéla
délocalisationproposée.
Enpremièreinstance,lejugeNolletrappelaqu’unlocateurauneobligation
d’informationetdebonnefoienverssonlocataireetquecetteobligationpeutexister
enfaveurd’untiersaffectéparlemanquementàuneobligationcontractuelle
découlantdubail10
.Toutefois,leFranchisén’alléguaitpasunmanquement
contractueldelapartduLocateur,maisilprétendaitplutôtquel’obligationdebonne
foiexistedefaçonplusgénérale,dansl’exercicedesdroitsduLocateur,quelsqu’ils
soient11
.
LaCoursupérieureduQuébecdonnaraisonauFranchiséetrappelaqu’enl’espèce,
l’informationcachéeparleLocateurétaitcrucialepourleFranchiseuretle
Franchisé.Deplus,laCourrappelaquecelui-cinepouvaitobtenircesinformations
qu’enquestionnantleLocateur.Parconséquent,«[l]anormedeconduiteattendue
duLocateurnepeutêtrelarétentiond’informationsqu’ilsaitpertinentespourletiers,
surtouts’iltraitedirectementaveccedernier»12
.LejugeNolletajoutad’ailleursque
leLocateuravaitmanquédetransparenceenl’espèce,etquesoncomportement
s’apparentaitàdelamauvaisefoi13
.
Toujoursenpremièreinstance,leFranchiséalléguaitquelalocalisationduKiosque,
quiétaitsituédirectementàl’entréedelafoirealimentaire,constituaitdela
concurrencedéloyale.Eneffet,ilaffirmaitquelesclientsquientraientdanslafoire
commercialeétaientattirésparleKiosque,limitantencelalapossibilitédevoirles
autresoptionsquis’offraientàeux.
Surcepointtoutefois,laCoursupérieurenedonnapasraisonauFranchiséetelle
rappelaqueleLocateuravaitledroitdedisposerdeslieuxàsaguise,pourvuqu’il
n’abusepasdecedroit.Eneffet,enl’absenced’uneclaused’exclusivitéleliantau
FranchiseurouauFranchisé,iln’avaitpasdedevoirdeloyautéenversl’uneou
l’autredecesparties.
102805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,supranote2aupara77.
11Ibidauxpara77et78.
12Ibidaupara82.
13Ibidaupara84.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
9
Enappel,laCourdécidadenepasréexaminerlesconclusionsdujugedepremière
instance,enraisondufaitqu’aucunedespartiesn’estparvenueàdémontrerune
erreurmanifesteetdéterminantepouvantjustifiersonintervention.
Malgrétout,elleconfirmal’essentieldelapositiondujugeNollet,enaffirmantque:
Mêmeenl’absenced’uneclaused’exclusivité,lelocateurquiexerce
sesdroitsesttenudelefaireenrespectantsonobligationdebonne
foiconformémentauxarticles6,7et1375CcQ.14
Ensomme,leLocateurdevaitinformerleFranchisédel’identitédel’occupantdu
Kiosque,lorsdesnégociationspréalablesaudéménagement.Cependant,n’ayant
aucuneobligationdeloyautéenverssonlocataireoulesous-locataire,rienne
l’empêchaitensuitedelouercetemplacementàunconcurrent15
.
LaCourd’appeldonnadoncpartiellementraisonauFranchisémaisnemodifiapas
lesmontantsaccordésparlejugedepremièreinstance,concluantàl’absencede
liendecausalitéentrelabaissederevenusduFranchiséetlesagissementsdu
Franchiseur.
4.Analyseetconclusion
Malgréquelescirconstancesdecettecauseaientfaitensortequeladécisionne
donnepassatisfactionauxdemandesduFranchisé,l’issuedecettecauseauraitpu
êtretrèslourdedeconséquencespourleFranchiseuretleLocateur.
Nousavonsparailleursnotéquedernièrement,lestribunauxsesontpenchésà
quelquesreprisessurl’obligationdebonnefoidufranchiseuràl’égarddeson
franchisé.
Parexemple,en2013,laCoursupérieurerendaitjugementdansl’affaire9192-6287
QuébecInccCaféVienneCanadaInc16
,oùunfranchisédelabannièrePresse
Caféalléguaitquesonfranchiseurluiavaitfaitdefaussesreprésentations
relativementauxventesquotidiennesdel’établissementdontilavaitfaitl’acquisition.
Donnantraisonaufranchisé,toutenrappelantquecelui-ciavaituneobligationde
s’informer,laCoursoulignaque«[l]efranchiseur,commetoutautrecontractant,est
astreintàl’obligationgénéraledebonnefoiencoursd’exécutiond’uncontrat17
».
142805-0523QuébecinccIvanhoeCambridgeinc,supranote1auparagraphe25.
15Ibid.
169192-6287QuébecinccCaféVienneCanadainc,2013QCCS4063.
17Ibidaupara120.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
10
Dansuneautreaffaire,laCourd’appelaanalysécetteobligationsousl’anglede
l’abusdedroitetduvicedeconsentement.Eneffet,dans9150-0595QuébecIncc
FranchisesCoraInc18
,unfranchiséalléguaitquesonfranchiseur(lesrestaurantsde
labannièreCora)avaitvolontairementomisdeluitransmettrecertainesinformations
qui,s’ilenavaiteuconnaissance,l’auraientincitéànepasconclurelecontratde
franchisequiluiétaitproposé.
Lefranchiseuralléguaitpoursapartquel’informationenquestionétaitdestinéeàun
usageinterneetquepourcetteraison,ellen’avaitpasàêtrecommuniquéeau
franchisé.
Lacourrejetacetargumentetrappelaque:Lecontratdefranchise,commetoutautrecontrat,doitêtregouverné
parlesrèglesdelabonnefoietl’obligationcorrélativepourle
franchiseurdeporteràlaconnaissancedesoncocontractanttoute
informationensapossessionpouvantavoiruneinfluence
déterminantesurlavolontédecontracterdecedernier.19
[Lesitaliquessontnôtres;référencesomise.]
Cependant,l’appelfutultimementrejetéetlaconventiondefranchisenefutpas
annuléepuisquelacourconsidéraquelefranchiséauraitpoursuivisesdémarches
etcontractéaveclefranchiseurmêmes’ilavaiteuconnaissancedel’informationen
question.
Toutefois,cettedécisiondémontrequ’unfranchiseurdoitdivulguertouteinformation
susceptibled’influencerleconsentementdesonfranchisé(oufuturfranchisé)etce,
mêmesicetteinformationestdenatureinterne,etmalgrél’absencedelien
contractuelentrelespartieslecaséchéant.
Ainsi,lestribunauxonteul’occasiondeseprononcerabondammentsurlaquestion
del’obligationd’agirdebonnefoienmatièredefranchisage,tantdanslecadred’une
relationcontractuelle,qu’enl’absencedelienscontractuelsentrelesparties.Deces
jugements,ilfautretenirquel’obligationd’agirdebonnefoidoitgouvernerles
interactionsjuridiquesdetoutesformesetqu’unacteposédemauvaisefoi
impliqueranécessairementlaresponsabilitécontractuelleouextracontractuellede
sonauteur.
Nousretenonsdoncdel’affaire2855-0523QuébecInccIvanhoéCambridgeinc
qu’unlocateurauradesobligationsenversunsous-locataire,mêmesiaucuncontrat
nelesliel’unàl’autre.Cettesituationseretrouvefréquemmentenmatièrede
18
2013QCCA531.
19Ibidaupara18.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
11
franchisage,puisqueleslocauxexploitésparlefranchisésontsouventlouésparle
franchiseur.
Lelocateurdoitdoncfairepreuvedebonnefoidanssesagissements,tantavecses
locatairesquelessous-locatairesdeseslocaux,etce,mêmeenl’absencede
clausesd’exclusivité.Parailleurs,lelocateurpeutêtretenuresponsable
solidairement,aveclelocataire,d’unpréjudicecauséàunsous-locataireparsa
fauteextracontractuelle.Ilestparconséquentégalementprudentpourun
franchiseurdeveilleraubiendesesfranchisésdansuntelcontexte.Nousnotons
aussidesdécisionsrécentesquelabonnefoiestunsujetdeplusenplustraitéet
considéréparnostribunaux.Bref,gareàlanégligenceetauxmauvaisesintentions!
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommercevoué
depuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelledanstousles
domaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marquesdecommerce,
marquesdecertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireet
artistique,droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;
biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-how
etconcurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerceélectronique,
distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeet
arbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,agroupoflawyersandofpatentand
trademarkagentsdedicatedsince1892totheprotectionandthevalorizationofallfieldsof
intellectualproperty:patents,industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certification
marksandindicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;biotechnologies,
pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-how,competitionandanti-trust;
licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;
marketing,publicityandlabelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
12
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDELA
PLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOURIDEASTO
THEWORLD
MarquesdecommercedeROBIC,
SENCRL(«ROBIC»)