Exigences linguistiques au Québec: Quelques règles à retenir
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
EXIGENCESLINGUISTIQUESAUQUÉBEC:QUELQUESRÈGLESÀRETENIR
CATHERINEBERGERONETTHOMASGAGNON-VANLEEUWEN*
ROBIC,
S.E.N.C.R.L.
A
VOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
LesentreprisesquifontaffaireauQuébecdoiventrespecterdifférentesexigences
concernantl’usagedufrançais.Enrèglegénérale,lesemballagesdeproduits,les
publicationscommerciales,l’affichagepublic,lapublicitéainsiquelesdénominations
socialesetnomsd’entreprisesdoiventêtreenfrançais,sousréservedetraductions
parfoispermisesdansd’autreslangues.
L’exceptionrelativeauxmarquesdecommerceestlaprincipaleexceptionàcette
règlegénérale:ellepermetl’affichaged’une«marquedecommercereconnue»dans
unelangueautrequelefrançaissurl’emballaged’unproduitainsiquedansla
publicitéetl’affichagepublic.AlorsquelaCourd’appelduQuébecconfirmait
récemmentqu’uneentreprisepouvaitutilisersamarquedecommercereconnue
dansl’affichagepublicsanstermegénériqueenfrançais,legouvernementdu
Québecaindiquésonintentionderestreindrecetteexception.
1.Règlegénérale
LefrançaisétantlalangueofficielledelaprovincedeQuébec,laChartedelalangue
française(la«Charte»)imposediversesobligationsàl’emballagedeproduits,aux
publicationscommerciales(incluantlessitesweb),àl’affichagepublicetàla
publicitécommercialeainsiqu’auxdénominationssocialesetnomsd’entreprises
utilisésauQuébec.Enrèglegénérale,laCharteprévoitquecertainséléments
doiventêtrerédigésenfrançais,sousréservedecertainestraductionspermiseset
denombreusesautresexceptionsprévuesparleRèglementsurlalanguedu
commerceetdesaffaires(le«Règlement»).
1.1Produits
Touteinscriptionsurunproduit,sonemballageouundocumentquil’accompagne
(commelemoded’emploietcertificatdegarantie)doitêtrerédigéeenfrançais.
©CIPS,2015.*DeROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarques
decommerce.PubliédansleBulletinAutomne2015(vol.19no1)ducabinet.Publication068.199F.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
2
Toutefois,lestraductionsdansd’autreslanguessontpermisesàconditiondenepas
avoirplusd’importancequelecontenufrançais.
1.2Publicationscommerciales
Lescatalogues,lesbrochures,lesdépliants,lesannuairescommerciauxettoute
autrepublicationdemêmenature,incluantlessitesweb,doiventêtrerédigésen
français.Toutefois,uneversionrédigéeuniquementdansuneautrelangueest
permise,àconditionquelaversionfrançaise«soitdisponibledansdesconditions
d’accessibilitéetdequalitéaumoinségalesàcellerédigéedansuneautrelangue»
1.3Affichagepublicetpublicitécommerciale
L’affichagepublicetlapublicitécommercialedoiventsefaireenfrançais.Toutefois,
ilspeuventêtrefaitsàlafoisenfrançaisetdansuneautrelanguepourvuquele
françaisyfigure«defaçonnettementprédominante»,danslesensqu’ildoitavoirun
«impactvisuelbeaucoupplusimportantqueletexterédigédansl’autrelangue».
1.4Dénominationssocialesetnomsd’entreprises
LaCharteprévoitquelenomd’uneentreprisedoitêtreenfrançais.Cetteexigence
peutêtresatisfaiteparl’ajoutd’untermegénériqueenfrançaisàuneexpression
dansuneautrelangue.Parexemple,«MagasinsBestBuyLtée»combineleterme
génériquefrançais«Magasins»àl’expressionanglaise«BestBuy».Cesrègles
s’appliquentàtoutedénominationsocialeettoutnomd’entreprise.Lenomd’une
sociétéconstituéeenvertudelaLoisurlessociétésparactionsduQuébecdoitse
conformeràcesexigences.LesautressociétésquifontaffaireauQuébec,comme
lessociétésconstituéesenvertudelaloifédérale,n’ontpasl’obligationdemodifier
leurnom,maisdoiventutiliseretenregistreruneversionfrançaisedeleurnomau
Québec,conformémentàlaLoisurlapublicitélégaledesentreprises
2.Exceptionrelativeauxmarquesdecommerce
L’unedesexceptionslesplusimportantesprévuesparleRèglementestl’exception
relativeauxmarquesdecommerce:unemarquedecommercereconnueausens
delaLoisurlesmarquesdecommercepeutêtreutiliséesurl’emballaged’un
produit,surdumatérielpublicitaireetdansl’affichagepublicauQuébecdansune
langueautrequelefrançais,àmoinsqu’uneversionfrançaiseaitétéenregistrée.
Ainsi,certainesentrepriseschoisissentdenepasenregistrerdeversionfrançaisede
leursmarquesdecommerceafindepouvoircontinueràemployerleursmarquesen
anglais.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
3
2.1Marquesdecommercenonenregistréesdansunelangueautrequele
français
Laquestiondesavoirsiunemarquedecommercenonenregistréeestune«marque
decommercereconnue»ausensduRèglementaétédébattue.L’Officequébécois
delalanguefrançaise(l’«OQLF»)adoptelapositionselonlaquelleunemarquede
commercedoitavoirétéenregistréeauBureaudesmarquesdecommercepourêtre
considéréecommeune«marquedecommercereconnue».Àl’inverse,lestribunaux
ontconstammentstatuéqu’unemarquedecommercenonenregistréepeutêtreune
«marquedecommercereconnue»,pourautantqu’elleaitétéemployéeàtitrede
marquedecommerce(etnonparexemple,seulementcommenomcommercialou
commetermedescriptif).Parsoucidecertitude,plusieursentreprisesfaisantaffaire
auQuébecontenregistréleursmarquesdecommercedansunelangueautrequele
français,principalementl’anglais(sansversionfrançaise).Cetteapprochepermet
évidemmentdesolidifiersapositionadvenantunecontestationdel’OQLF.
2.2Emploiàtitredemarquedecommerceoudenomcommercial
Unautreenjeuimportantquiarécemmentétédébattuestlaquestiondesavoirsi
l’affichagepublicd’un«nom»surladevantured’unmagasinconstituel’emploidu
nomàtitredemarquedecommerce(etdoncviséparl’exceptionrelativeaux
marquesdecommerce)ouplutôtàtitredenomcommercial(quineseraitpas
autoriséparl’exception).Eneffet,laCharteprévoitaussiquelenomd’une
entreprisedoitêtreenfrançaisauQuébec.Contrairementauxdispositions
concernantl’affichagepublicetlapublicitécommerciale,iln’yaaucuneexception
quipermetl’utilisationd’unnomd’entreprisedansunelangueautrequelefrançais.
Aucoursdesdernièresannées,l’OQLFaadoptéunepositionplusagressiveen
exigeantquelesentreprisescessentdeprésenterleursmarquesdecommercedans
unelangueautrequelefrançaissurl’affichagepublicintérieuretextérieur,invoquant
l’exigencerelativeauxnomscommerciaux.Àcetégard,plusieursentreprisesont
reçudesavisdelapartdel’OQLFexigeantqu’ellesajoutent,auminimum,unterme
génériqueenfrançaisauxnomsanglaisqu’ellesaffichent.
Ungroupedegrandesentreprisesacontestélapositiondel’OQLFetlaCour
d’appelduQuébecatranchéenleurfaveurenavril2015[Québec(Procureure
générale)c.MagasinsBestBuyltée,2015QCCA747(2015-04-28)],confirmantla
décisiondelaCoursupérieureselonlaquellelesentreprisespeuventafficherleurs
marquesdecommercereconnuessurladevanturedeleursmagasinssansdevoir
ajouteruntermegénériqueenfrançais.BienquelegouvernementduQuébecait
indiquéqu’iln’allaitpasfaireappeldecettedécision,ilaindiquéqu’ilcompte
restreindreparrèglementl’exceptionrelativeauxmarquesdecommerceafin
d’exigerquelesentreprisesajoutentuntermegénériqueenfrançaisàleurnom.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
4
3.Considérationsnonjuridiques
Outrelesconsidérationsjuridiquesassociéesàl’adoptiond’unemarquede
commerceoud’unedénominationsocialeenanglaisauQuébec,laperceptiond’une
marqueparleconsommateurestunaspectànepasnégliger.Laquestiondela
languefrançaiseauQuébecestdélicate,politiqueetfaitsouventl’objetd’une
couverturemédiatiqueimportante.Ainsi,l’adoptiond’unemarquedecommerceen
anglaissoulèvedesenjeuxquivontbienau-delàdesconsidérationsjuridiques.
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
5
Pourdesservicesdeconseilsdansledomainedelapropriété
intellectuelleetdestechnologiesdel’informationetdescommunications
(incluantlesservicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)
demêmequedesservicesjuridiques.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
oumarquestylisée«R»stylisé
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
6
ROBIC®/MD
oumarquestyliséeROBIC++++
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
oumarquestyliséeROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
MarquesdecommercedeROBIC,S.E.N.C.R.L.poursesservicesde
conseilsdansledomainedelapropriétéintellectuelleetdes
technologiesdel’informationetdescommunications(incluantles
servicesd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce)demême
quesesservicesjuridiques
************************************************************************************************
**
Forservicespertainingtointellectualproperty,technologyand
communicationlawandrelatedmatters(includingpatentandtrade-mark
agencyservices)aswellaslegalservices.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commercevouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriété
intellectuelledanstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèles
utilitaires;marquesdecommerce,marquesdecertificationetappellations
d’origine;droitsd’auteur,propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetde
l’artisteinterprète;informatique,logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,
pharmaceutiquesetobtentionsvégétales;secretsdecommerce,know-howet
concurrence;licences,franchisesettransfertsdetechnologies;commerce
électronique,distributionetdroitdesaffaires;marquage,publicitéet
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
7
étiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligenteetaudit.ROBIC,
agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicatedsince1892to
theprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:patents,
industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;
biotechnologies,pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-
how,competitionandanti-trust;licensing,franchisingandtechnology
transfers;e-commerce,distributionandbusinesslaw;marketing,publicityand
labelling;prosecutionlitigationandarbitration;duediligence.
®/MD
COPYRIGHTER
TM/MC
IDEASLIVEHERE
®/MD
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
®/MD
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
®/MD
LEGERROBICRICHARD
®/MD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
®/MD
PATENTER
®/MD
orstylizedR
®/MD
ROBIC®/
MD
orstylizedROBIC++++
®/MD
orstylizedROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
®/MD
orstylizedROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
®/MD
THETRADEMARKERGROUP
TM/MC
TRADEMARKER
TM/MC
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
®/MD
ROBIC,S.E.N.C.R.L.www.robic.ca
info@robic.com
MONTRÉAL1001,Square-Victoria-BlocE-8eétage
Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7
Tél.:+1514987-6242Téléc.:+1514845-7874QUÉBEC2828,boulevardLaurier,Tour1,bureau925
Québec(Québec)CanadaG1V0B9
Tél.:+1418653-1888Téléc.:+1418653-0006
8
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
®/MD
Trade-marksofROBIC,LLPforitsservicespertainingtointellectual
property,technologyandcommunicationlawandrelatedmatters
(includingpatentandtrade-markagencyservices)aswellaslegal
services