Cannabis : « cultiver » la propriété intellectuelle
Cannabis:«cultiver»
lapropriétéintellectuelle
JasonMoscovici
ROBIC,S.E.N.C.R.L.
Avocatetbiochimiste
Lejeudi13avril2017,legouvernementduCanadaadéposéleprojetdeloiC-45,la«Loi
surlecannabis»,quijettelesbasesdelaventecommercialeetdel’usagerécréatifdu
cannabisauCanada.C’estmaintenantletempsdeprendreunegranderespiration:oui,
lecannabissera«légal»pourlesadultescanadiens,ettantvotrevoisineSylvieque
grand-papaThomasontleuropinionsurlesujet,ainsiquesurlemomentetlamanière
dontlecannabisdevraitêtrecultivé,venduetconsommé.
Cependant,lepublicsembleoublierquelecannabisestdéjàvendulégalementaux
Canadiensdanslecadred’unrégimeréglementairequiprévoitlaproduction,lacultureet
l’usageducannabisàdesfinsmédicales.Onentendmaintenantbeaucoupparlerdecette
«ruéeversl’orvert»,carl’industrie«non-criminelle»ducannabisapratiquementété
crééedujouraulendemainenraisondel’établissementd’unrégimedanslecadreduquel
SantéCanadaaccordeunpermisauxdemandeursquilesautoriseàfairepousser,à
cultiveretàvendreducannabisàdesfinsmédicales.
Denombreusespersonnesontprésentéunedemandeafindedevenirunproducteur
autorisé,maispeuontreçulesceaud’approbationdeSantéCanadajusqu’àmaintenant.
Aumomentd’écrireceslignes,desmilliersdedemandesontétédéposées,descentaines
ontétérefuséesouretirées;etalorsquedescentainesdedemandesattendentencore
d’êtreexaminées,58permisontàcejourétéaccordéspourlacultureet/oulaventede
cannabisàdesfinsmédicalesauCanada.
LaLoisurlecannabisdoitsuivredifférentesétapesavantd’êtreadoptée;ettandisque
lesprovincesdiscutentdelafaçondontellesmettrontenœuvrelesdifférentsarticlesde
laLoiquientourentl’utilisationducannabisàdesfinsrécréatives,unefrénésies’est
emparéedesdifférentespartiesprenantes,quispéculentsurcedontmarchéaural’air
unefoisquelefeuvertauraétédonné(lesproducteursautorisésquivendentducannabis
surlemarchémédicalactuelbénéficierontd’uneclausededroitsacquispourlevolet
récréatif).Onnesaitpaspourl’instantdequellefaçonlesprovincesréglementerontla
venteaudétailducannabisauxconsommateurs.Est-cequelaventecontinueradese
faireparlaposte,commec’estlecasactuellement,ouyaura-t-ildespointsdeventeau
2
détailcontrôlésparl’État,commesemblevouloirlefairel’Ontario?Seull’avenirnousle
dira.
Néanmoins,quevousayezdéjàobtenuunpermis,quevousveniezdeprésentervotre
demandeàSantéCanadaousouhaitiezlefairebientôt,ousivousvoulezsimplement
fournirdesservicesaccessoires,SantéCanadareprésenteseulementunepartiedes
défisquevousdevrezaffronter.Vousdevrezégalementvousconcentrersurl’exploitation
devotreentreprise!Etc’esticiquenousavonsremarquéunetendancetroublante.Avec
toutelafrénésiequientourele«cannabusiness»,entraînantdanssonsillageles
opportunistesdetoutessortesquiveulentavoirleurpartdugâteau,ilestfaciledese
laisserdistraireetd’oublierquel’industrieducannabisestuneindustriecommelesautres.
Ainsi,certainsréflexesdoiventêtreaucentredevospréoccupations:commeparexemple
protégervotrepropriétéintellectuelle!
Ilsembleévidentpourunsecteurd’activitésfondésurlaventedumêmeproduit,quela
protectionetlerespectdesdroitsdepropriétéintellectuelledoiventêtreaucentredevos
préoccupationsafindevousdistinguerdevosconcurrents.Malheureusement,plusieurs
personnessesontdéjàfaitprendreaupiège,étanttellementoccupéesàdémarrerleur
entreprisequ’ellesoublientdeprendrelesprécautionsdebasequipourraientleuréviter
biendesmauxdetêteplustard.End’autresmots,lesgenssontimpatientsdebâtirleur
maison,maisoublientdebienverrouillerleursportes.
Voiciunguidederéférencerapidequivouspermettrad’évitercertainsdesécueilsles
pluscourantsdansl’industrieducannabis.Nousespéronsqu’ilvousaideraàdévelopper
desréflexesdebasepournavigueravecaisancedanscesecteurd’activités.
Propriétéintellectuelle-Mythes,erreurscourantesetprincipescommerciauxde
base
-Lesstratégiesdemarketingetlesstratégiesenmatièredepropriétéintellectuellesont
similaires.Faux.
Enfait,lesstratégiesdemarketingfontparfoisdutortàcertainsdroitsdelapropriété
intellectuelle,notammentlesmarquesdecommerce.Lemarketingapourbutdefaire
connaîtrevosproduitsetservices.Pourcertainsspécialistesdumarketing,lameilleure
marqueestdonccellequicommuniqueunmessageauconsommateursansavoirà
donneràcedernierdel’informationsurlanaturedel’offre.Celapeutentreren
contradictionaveclesnotionsdebasesurlaprotectiondesmarquesdecommerce,qui
donnentunavantageauxmarquesquisontdistinctivesmaisnondescriptives.Lorsqu’on
examinecertainesdesstratégiesinitialesdel’industrieducannabisenmatièred’image
demarque,ilsemblequetoutlemondefumaitlamêmechose.Nombreusesentreprises
ontadoptédesnomscommerciauxetdeslogosévoquantdesimagesetdesmotsfaisant
appelàunmotifde«feuille»etutilisantlesmots«mari»,«canna»,«weed»,lacouleur
verte,etc.Enoutre,plusieursontchoisidesnomsdeproduitsévocateursoucommunsà
l’industrie,rendantplusdifficilel’établissementd’unemarquedecommercedistinctive.Il
estpossiblequecespratiquesaientenquelquesortemenéàunecertaineuniformisation
dumarchéducannabis,enfacilitantleschosespourlesautresjoueursdumarchéqui
entendentutiliserdesmotifsetdesnomsdeproduitssimilaires.Unemarquede
3
commerceforteestunemarquedecommercequiestdistinctiveetnondescriptive.Ilsera
difficiled’alléguerquedesimagesounomenclaturescourantessontmaintenantdevenues
exclusivesàunesource,alorsqueplusieurspersonneslesontdéjàadoptées.
-Desrestrictionsréglementairesréduisentlavaleurinhérentedesdroitsdepropriété
intellectuelle,commelesmarquesdecommerce.-Faux.
C’estvrai,laLoisurlecannabisetlecadreréglementairemédicalactuellimitentlafaçon
dontlecannabispeutêtreemballé,publiciséetaffichéauprèsdupublic.Certains
«élémentsdemarque»sontégalementrestreintsouinterdits.Nombreuxensontvenus
àlaconclusionqu’ilestinutiled’entreprendredesinitiativesafind’enregistrerdesmarques
decommerce(quelestlebutd’enregistrerunemarquedecommercesijenepeuxpas
l’utiliser?)C’estfaux,biensûr.Cesrestrictionss’apparententauxrestrictionssimilaires
danslessecteursdel’alcool,dutabacetdesproduitspharmaceutiques.Fermez-vousles
yeuxetpensezàunemarquedecigarette,d’alcooloudeproduitpharmaceutique.
Chacundecestypesdeproduitsestassujettiàdesrestrictionsdemarketingetde
publicité;maisvousavezquandmêmeétéenmesuredenommeraumoinsunexemple
pourchaquetype.Familiarisez-vousaveclesdifférentesrestrictionsenmatièrede
publicitéetprotégezvosmarquesdecommercedistinctivesenlesenregistrant.
-Étantdonnélanaturedusujetquinousoccupe,iln’yapasdeplaceàl’innovationdans
cesecteurd’activités.Lecannabisestcultivé,utiliséetvendudepuisdescentaines
d’années;personnenepeutdoncréclamerlemonopoled’unaspectdecetteindustrie
Faux.
Onfaiticiallusionaufaitquelaprotectiondesbrevetsn’estpasuneressourcedisponible,
étantdonnéquelestechniquesutiliséessontdéjàconnues.C’estfaux,biensûr.Les
nouvellestechnologiesutiliséespourcultiver,produire,contrôler,purifieretentreposerle
cannabisdemanièreplusefficacesontaucentredesactivitésdenombreuxfournisseurs
deservicesaccessoires,etlaprotectiondesbrevetsesttrèspertinenteàcetégard.Alors
quelacultureducannabiscessed’êtreuneactivitéillicite(oùtouslesparticipants
devaientdoncpartagerl’informationparnécessité)ets’ouvreauxinitiativesprivées,la
capacitéd’identifieretdeprotégerlesinnovationsaumoyendel’enregistrementde
brevetsoudetouteautrefaçon(dessinsindustriels,secretscommerciaux)joueraunrôle
prépondérantdansdenombreusesstratégiescommercialesetconcurrentielles.
-Etqu’arrivera-t-ilsijesuisconfrontéàquelquechosede«nouveau»?
Àl’inverse,simplementparcequ’onvousprésentequelquechosede«nouveau»dans
ledomaineducannabis,celaneveutpasdirequecettechosen’existepasdéjàdansune
autreapplication.End’autrestermes,faitespreuvedediligence.Commepourlaruéevers
l’oretleboomdel’Internet,laruéeversl’orvertattiresonlotdecharlatans;ladernière
chosequevousvoulez,c’estd’êtrepoursuivienjusticeparcequ’onvousaprésentéun
dispositif,unetechnologieouune«formegénétiqueunique»commeétantquelquechose
d’exclusifoude«nouveau»qui,enfindecompte,nerespectepassespromesses.Cette
4
technologieprometteusequivousaideraàfairedesculturesdemeilleurequalitéest-elle
vraimentnouvelle?Est-cequeceproducteurdétientvraimentledroitdepropriétédes
variétésvégétalesqu’ilveutvousoctroyersousformedelicence?Leschosesse
compliquentencorepluslorsquelaquestionducommerceinternationalentreenjeu.C’est
excitant,c’estvrai,maisceladonneencoreplusdepoidsàvotreobligationdefairevos
devoirs.
-Detoutefaçon,onnepeutpasprotégerlesplantes.Vraietfaux.
Bienquelaprotectionparbrevetselimiteàlagénétiquedelaplante(unecelluledela
plantepeutêtreprotégée),laplantecommetellenepeutêtreprotégéeauxtermesdu
régimedebrevetscanadienactuel.Néanmoins,lesvariétésvégétalessontprotégéesaux
termesd’unrégimedistinctconnusouslenomde«protectiondesobtentions
végétales»auCanada.Lesproducteursquicroientavoirdéveloppéunenouvellevariété
viabledecannabisdevraientrechercherl’aided’unprofessionnelspécialiséenpropriété
intellectuellepourvoirsileprogrammedeprotectiondesobtentionsvégétalespourrait
s’appliqueràleursituation.
-Touteutilisationducannabisseralégale-Faux.
-Votremodèled’affairespeut-ilêtremisenapplication?
Étrangement,nousavonsvubeaucoupd’effortsconsacrésàlamiseenœuvred’activités
liéesaucannabisquienfreignentdetouteévidencelerégimederéglementationactuel.Il
existedenombreusesrestrictionssurlafaçondontlecannabispeutêtrevendu,les
formatsdeventeetlemodedeconsommation.Votreidéederestaurantoffrantdes
cocktailsdecannabisneseconcrétiserapasauxtermesduprogrammeactuel.Parlezà
unspécialistepourbiencomprendrelesrestrictionsréglementairesavantd’investiràlong
terme.
-Leçonsapprises:Relationstransfrontalières.
Iln’yaactuellementaucunerestrictionterritoriales’appliquantauxpersonnesquipeuvent
déteniretexploiteruneentreprisedecannabisauCanada.Cependant,celanesignifie
pasquevosnouveauxpartenairesinternationauxn’aurontpasmailleàpartiravecla
justicedansleurpropreterritoiredecompétence.Endépitdecesdifficultés,ilest
intéressantdenoterquelesplusgrandesressourcesquitraversentlafrontièrenesont
paslecannabiscommetel(l’importationetl’exportationducannabissontpermises
seulementpourlarechercheouàdesfinsmédicales),maisl’importationetl’exportation
dusavoir-faire,delatechnologieetdesmarques.Celanousramèneàl’obligationde
diligenceraisonnable;lorsquevousvousengagezdansdesdiscussionstransfrontalières
ayanttraitauxtransfertstechnologiques,aupartagedesconnaissances,auxservices-
conseilsouàtouteautrequestionsurl’octroidelicence,assurez-vousdesavoir
clairementquidétientlesdroitsdepropriétéintellectuelleavantd’allerdel’avant.Deplus,
lethèmede«l’exclusivité»devraitégalementêtretrèsprésentàvotreesprit.Ilesttrès
5
intéressantd’avoiraccèsàdusavoir-faire,maissicelui-ciestégalementvenduàvotre
concurrent,celapourraitmodifierlavaleurdelarelationcommerciale,commedanstout
autretyped’entreprise.
Conclusion
Leprésentarticlecontientdel’informationdebase;ilapourobjectifdesensibiliserles
lecteursdontlacuriositéaétépiquéeparl’industrieducannabisetlerôlequejouerala
propriétéintellectuelle,etdelesaideràdéveloppercertainsréflexes.Trèsbien,leplan
d’affairesdevotreentreprisedecannabisestétablietvousrecherchezdufinancement.
Bienquedenombreuxsegmentsdecetteindustrieprésententdesdéfisencorejamais
vus,ils’agitd’uneactivitécommercialecommelesautres.Identifiezetprotégezvosdroits
depropriétéintellectuelleetfamiliarisez-vousaveclesconceptsdemarquesde
commerce,debrevets,deconceptionsindustrielles,dedroitsd’auteuretdeprotection
desobtentionsvégétales.Endernierlieu,lorsquevousserezprêtàapprofondirla
question,parlezàunprofessionneldelapropriétéintellectuellequiestégalement
spécialisédanscedomaine.