Cahiers de propriété intellectuelle – Présentation Janvier 2018, vol 20 n.1
CAHIERSDEPROPRIÉTÉINTELLECTUELLE
PRÉSENTATION
Janvier2018,vol20no1
LAURENTCARRIÈRE*
ROBIC,S.E.N.C.R.L.
AVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE
Maisl’artc’estlecontraired’unedéfinition!
–AlexisDormaletDominiqueRoques,L’amourdel’art,
sériePicoBogue(Paris,Dargaud,2017)lap61.
J’aitoujourscruquechaqueversiond’unconteest
meilleurequelaprécédente.Commentsavoiralorsquelle
doitêtreladernière?C’estunsecretdumétierquin’obéit
pasauxloisdel’intelligencemaisàlamagiedel’intuition,
pareilleàlacuisinièrequisaitquandlasoupeestprête.De
toutefaçon,etpourpareràtouteéventualité,jeneles
reliraipas,demêmequejen’aijamaisreluaucundemes
livresparcraintedemerepentirdelesavoirécrits.
–GabrielGarciaMarquez,Douzecontesvagabonds(Paris,
Grasset/Livredepoche,1993),prologueàlap11.
Un89enuméroetledébutd’une30eannéedeparution2!
©CIPS,2018.*RédacteurenchefdesCPI,avocatetagentdemarquesdecommerce,LaurentCarrièreestl’undes
associésprincipauxdeROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired'avocatsd’agentsdebrevets
etdemarques.Publiéà(2018),30:1Cahiersdepropriétéintellectuelle.Publication276.108.1Et,pourrépondreaulecteurquinoteunnombretropélevéderéférencesàlabandedessinéedans
unerevuejuridique,cettecitation:«Sourirepolietchevalindemavoisinededroite.Maislediscret
retroussisdelanarinem’indiqueaveccertitudequ’elleporteàcetteactivité(?)[labandedessinée]
autantd’estimequ’elleenauraitpouruntrayeurdechèvresdansunkolkhozedeBiélorussieorientale.»
JeanVanHamme,«Enguisedepostface:lestextesdanslespetitsballons,onlesécritavantouaprès
ledessin?»,dansS.O.S.Bonheur3,collAirelibre(Marcinelle,Dupuis,1989)àlap62.2Toujoursenformatpapiermaisaveclestextesdisponiblesenformatélectroniqueà
2
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
Lesarticlesretenus3
Onretrouvedanscenumérotroisarticlesdefond,touchantàdiversniveauxledroit
desmarques:
•lesdatespertinentesenmatièred’opposition4;
•l’effetdesmodificationsàl’article20delaLoisurlesmarquesdecommerce
surlalutteanti-contrefaçon5;
•l’impactdelaLoisurl’emballageetl’étiquetagedesproduitsdeconsommation,
delaLoisurlesalimentsetdrogues,delaChartedelalanguefrançaiseetdes
indicationsgéographiquessurl’exploitationd’unemarquedecommercedans
ledomainealimentaire6.
Capsules
Pluséclectique,unesélectiondecapsulesquicouvrentcontrat(licenceetfranchise),
procédure,preuve,droitd’auteur,droitdesbrevetsetsecretsdecommerce:
•uncommentaire7del’arrêtUniprix8etducontrat9àduréeperpétuelle10;
3C’est-à-direceuxquiontpassélecapducomitédelectureetceluidel’évaluationexterne.Re-note
delarédaction:touslesarticlesettouteslescapsulesdesCPIsontsoumisàuneévaluationàdouble
anonymat.4LaurentCarrière,avocatetagentdemarquesdecommerce,associéchezROBIC,S.E.N.C.R.L.,un
cabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce,parailleurs
membrerédacteurenchefdesCPI,cequinerendpastoujoursfacilel’évaluationàdoubleanonymat…
surtoutlorsquel’articleprendlaformeinusitéed’unvademecum.[Carrière]5GuillaumeLavoieSte-MarieetOlivierJean-Lévesque,respectivementavocatetstagiairechezSmart
&Biggar/Fetherstonaugh.6SimonLemayetGenevièveHallé-Désilets,tousdeuxavocatschezROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinet
multidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce.7OliviaBélanger-Mathieu,avocatechezCorporationd’avocatsMathieuinc.8UniprixInccGestionGosselinetBérubéInc,2017CSC43(2017-07-28),lesjugesWagneretGascon
pourlamajorité.9«Asaresultlegalagreementsbecomeclutteredupwithcatchphrasesandlistsofalternativesuntil
theymeannothingtotheuninitiatedandfromtheinitiateddemandintenseconcentration,asupplyof
wettowelsandaremoteandsecludedspotforundisturbedstudy.»EricWalterEustacheMicklethwait,
«ClarityandBrevityinLegalDocuments»,(1941-42)50TheCharteredInstituteofPatentAgents-
Transactions220àlap22010«Lapropriétéindustriellenecomprendpasseulementlamatièredesinventions,brevetablesounon,
desdessinsoumodèlesdefabrique,etc.;ellecomprendaussilesrestrictionsconventionnellesàla
libertéducommerceetdel’industrie.»Répertoiregénéralalphabétiquedudroitfrançais(Paris,Librairie
delaSociétéduRecueilgénéraldesloisetdesarrêts,1903),tome31,subverbo«Propriété
industrielle»au§2.
3
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
•uneréflexion11surladifférence,dansledomainedudroitd’auteur,entrele
consentementetlalicenceimplicite12àpartirdel’affaireÉditionsQuébec
Amérique13;
•uneanalyse14dudroitd’auteurdansuneœuvrearchitecturaleetdecequien
constitueviolation15;
•uneprésentation16dunouveausystèmedecertificatsdeprotection
supplémentaire(CPS)enmatièredebrevets17;
•unediscussion18surl’équilibre19entrel’applicationefficacedesloisnationales
surInternetetlerespectàaccorderauxjuridictionsétrangèresetàlalibre
circulationdel’informationselonl’arrêtGoogle20;
•uneintroduction21àlaDirectiveeuropéennesurlessecretsdecommerce22.
Index
11ViviannedeKinder,avocateetmembreduconseild’administrationdesCPI.12«Havingregardtothevariousderivativerightswhichflowfromownershipofcopyrightanassignee
[sic]ofcopyrightshouldalwaystakecarethattheassignmentisdrawninsuchawayasnottocarry
rightsinexcessofthoseintendedtobeassigned.»JamesMarshallEaston,Copinger’sTheLawof
Copyrightinworksofliterature,Art,Architecture,photography,Music,andtheDrama,5eéd(London,
StevensandHaynes,1915),àlap127.13ÉditionsQuébecAmériqueinccDruideinformatiqueinc,2017QCCS4092(2017-09-14)lajuge
Poisson[permissiond’appeleraccordée2017QCCA2067(2017-12-21)].14DanielS.Drapeau,avocatetagentdemarquesdecommercechezDrapeaulex,membreduconseil
d’administrationdesCPI.15LaincoInccCommissionscolairedesBois-Francs2017CF825(2017-09-12),lejugeLeBlanc(en
appel).16MartinGauthier,avocatchezROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agents
debrevetsetdemarquesdecommerce.17Loidemiseenœuvredel’AccordéconomiqueetcommercialglobalentreleCanadaetl’Union
européenne,LC2017,c6,art47etRèglementsurlescertificatsdeprotectionsupplémentaire,
DORS/2017-165,entrésenvigueurle21septembre2017.18EloïseGrattonetJulienBoudreault,avocatschezBordenLadnerGervais.19EncettepériodedenouvellerévisiondelaLoisurledroitd’auteur,iln’estsansdoutepasinutilede
rappelerlesmotsdeAuguste-CharlesRenouard,Traitédesdroitsd’auteursdanslalittérature,les
sciencesetlesbeaux-arts(Paris,JulesRenouardetCie,1838),tomepremieràlap437:«Uneloisur
cettematièrenesauraitêtrebonnequ’àladoubleconditiondenesacrifierniledroitdesauteursàcelui
dupublic,niledroitdupublicàceluidesauteurs.»20GoogleInccEquustekSolutionsInc,2017CSC34(2017-06-28)lajugeMcLachlinpourlamajorité.21ÉmilieGuiraud,étudianteàlaFacultédedroitdel’UniversitéLaval.22Directive(UE)2016/943duParlementeuropéenetduConseildu8juin2016surlaprotectiondes
savoir-faireetdesinformationscommercialesnondivulgués(secretsd’affaires)contrel’obtention,
l’utilisationetladivulgationillicites.
4
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
Et,pourcompléter,deuxlistesetunindexreprenantdepuislepremiernuméro23,
auteurs24,titres25etsujets26desarticles,capsulesetcomptesrenduspubliésdansles
Cahiers.
Perlier
«Tudisvrai?»lançait-il,l’airdéconfit.«Jedisfaux
ennementantqu’àdemi»,concluais-je.
–Marie-ChristineArbour,«Lalogicienne»,(2015)
147Moebius(Véritéetmensonge)49àlap52.
Lu27cedernierquadrimestredansmémoires,procédures,jugementsettranscriptions.
•ThePlaintiffisentitledtoitscosts/Ledemandeuradroitàsesdépenses,plutôt
que«dépens»28;
•Theplaintiffinthispatentinfringementactionmadeaninformalmotiontothe
Court,withtheconsentofthedefendantandthethirdparty,fortheissuanceof
aprotectiveorder./Lademanderessedanslaprésentepoursuitepourviolation
dedroitsd’auteuradéposé,avecleconsentementdeladéfenderesseetdu
tiers,unerequêteofficieusedevantlaCourafinqu’ellerendeuneordonnance
conservatoire29;
•TheNewEvidenceis,accordingtothePlaintiff,furtherandconfirmatory
evidencethattheSeussDefendantsandDefendantJoeMathieuhave
conspiredtosteelhiscopyrightworkandindoingso,“haveclearlyexposed
themselvestoblatantcopyrightinfringement30
23Celuid’octobre1988,incluantlenumérohors-sérieVictorNabhan.24Carrière,supranote4.25Ibid.26LucieGuibault,professeureàlaSchulichSchoolofLaw,Law&TechnologyInstitutedeDalhousie
University,membreduconseild’administrationdesCPI.27Ennes’arrêtantcettefois,pourfairecourt,quesurquelquesperlesdetraduction.«Traduiresignifie
toujours«raboter»quelques-unesdesconséquencesqueletermeoriginalimpliquait.Encesens,en
traduisant,onneditjamaislamêmechose.»UmbertoECO,Direlamêmechose(Paris,Grasset,
2003),àlap116.28UnitedAirlines,InccCooperstock,2017CF617(CF;2017-06-23)lejugePhelanaupara3[appelA-
262-17][traductionfrançaiseparuntraducteurnonidentifié].29LiveFaceonWeb,LLCcSoldanFenceandMetals(2009)Ltd,2017CF858(CF;2017-09-25)la
protonotaireTabibaupara2[traductionfrançaiseparuntraducteurnonidentifié].30SteenvDr.SeussEnterprises,LP,2017FC172(FC;2017-12-10)lejugeLeBlancaupara21.Erreur
quipourraits’expliquerparunedéfaillanced’uncorrecteurautomatiquemaisdontlemaintiendansla
versionenlignesurlesitedelaCourfédéraledemeuresurprenant,latraductionfrançaisesubséquente
faisant,elle,correctementmentionde«voler».
5
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
•[…]thatitispossibletofileanapplicationfortheappearanceofatablet/[…]
qu’ilestimpossibledeproduireunedemandepourlaprésentationd’un
comprimé31;
•withgreatabilityandpersuasiveflaironbothsides,/avec,l’unecommel’autre,
unegrandehabiletéetunflairconvaincant32,
Eten(re)lisantlajurisprudence
LifestyleGroupDistributionInccHimo,2017QCCS5235(2017-10-12)lajugeDallaire
aupara141n26
[141]Àlalumièredelajurisprudencerécentesurlesujet,vulanaturedela
documentationrequise,laconfidentialitéalléguéen’estpasdelanaturede
cellejustifiantlemaintiendel’objectionformulée[26].
_____________________
[26]Jurisprudence33.
RvDuncan,2013ONCJ160(2013-03-26)lejugeO’Donnellaupara8:
Ithasbeensaidthat,givenenoughtime,tenthousandmonkeyswith
typewriterswouldprobablyeventuallyreplicatethecollectedworksof
WilliamShakespeare.Sadly,whenhumanbeingsareletloosewith
computersandinternetaccess,theirworkproductdoesnot
necessarilycomparefavourablytotheaforementionedmonkeyswith
typewriters34.
LarosecEmanuel,[1990]RJQ2074,1990CanLII3082(QCCA;1990-07-06),lejuge
Monetàlap2076:
Lesrèglesdeprocédureontpourbutlabonneadministrationdela
justice.EllesupposelerespectdestraditionsduBarreauparses
membres.Laparoledonnée,manifestationdusensdel’honneur,est
unechoseconsacréeauBarreau.Malheureusement,ilyadesgens
quiobserventlesrèglesdel’honneur,commeonobservelesétoiles,
deloin,pourprendreàmoncompteunproposd’unécrivaincélèbre[35].
31AssociationcanadiennedumédicamentcPfizerProductsInc,2013COMC27(Commopp2013-01-
23)N.dePaulsenaupara49[tradN.Côté][confirmé2015CF493(CF;2015-04-20)].32AssociationcanadiennedumédicamentcPfizerProductsInc,2015CF493(CF;2015-04-20)]lejuge
Russelaupara78[traductioncertifiéeparuntraducteurnonidentifié][confirmant2013COMC27
(Commopp;2013-01-23)]33«Jurisprudence»estuneauteuretrèscitée…34Lerestedujugement,notammentlesquatrenotesinfrapaginalesomise,n’estpasmalnonplus.35L’écrivaincélèbre,mefait-onremarquer,c’estVictorHugo,Lesmisérables–TomeV(1862)(Saint
JulienenGenevois(France),Arvensa,2014)àlap1382,oùlepersonnagedeCombeferrerépondavec
ungravesourire«Ilyadesgensquiobserventlesrèglesdel’honneurcommeonobservelesétoiles,
detrèsloin.»[Cettenoten’étaitpasdansl’extraitdujugement.]
6
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
Aujourd’hui,commehieretdemain,l’avocatdoitagiraveccorrection,
loyautéetdiligencevis-à-vissoncontradicteur.
[Nouveau]départ/Changementdegarde
Lesmotsserontdeneige,imaginésdansl’urgencedu
départ.
‒EmmanuelKattan,«Confession»,(2014)140Les
écrits11§1.1.2.
Celadit,aprèsplusdevingtans36àlarédactiondesCahiersdepropriétéintellectuelle,
cenuméroestledernier37dontj’assumeladirectioncommerédacteurenchef38.
Jeprofitedoncdel’occasionpourremercierdeleurparticipation39lesmembresdu
conseild’administration40,ceuxducomitéderédactionetceuxducomitéinternational
demêmequelesnombreux–etanonymes–relecteursetévaluateursexternes41.
UnmercitoutspécialauxÉditionsYvonBlaisIncetàJohanneForget42quiasu
maintenirlacadencedeparutionmalgrédestextesparfoisremishorsdélaiou
certainescorrectionsd’épreuvequiéquivalaitàuneré-écritureimportanted’untexte
déjàformaté43.RemerciementségalementàmesassociésducabinetROBIC44pour
36Etquelquescentainesd’articlesquej’aitoujoursprisplaisiràlire.37«Lesmonumentstraversentlessiècles.Leshommesnedemeurentdansleurombrequ’uncourt
instant.»DidierConvardetal,Latroisièmemortdel’empereur,sérieHertz–Letrianglesecret
(Grenoble,Glénat,2015)àlap21.38Mondépartaétéannoncéauconseild’administrationilymaintenantplusdedeuxans.Lenomde
monsuccesseurdevraitêtredévoilédanslesprochainsmois.JenequittepaspourautantlesCPI,
demeurantmembreduconseild’administrationetayantdéjàremismonarticlepourlenumérodemai
2018!Le·lanouveau·vellerédacteur·triceenchefdevraitcommenceravecdesnumérosdemai2018
etoctobre2018pasmalbouclés…39«Dansunecréationcollective,c’estleGROUPEquicrée.L’individunecomptepas.Legroupeest
unêtrevivantàpartentière,c’estunorganismevivant…Ceseraluil’auteurdel’oeuvre,pasnous.»
SimonLabelle,Lesuicidedeladéesse(Montréal,Les400coups/Mécaniquegénérale,2010)àlap13.40Etplusparticulièrementdesprésidentssousquij’aiservi:JacquesA.Léger,GhislainRoussel,
MistraleGoudreauetGeorgesAzzaria.41Garantsd’uncertaindétachementmaisaussid’uneexpertisecertaine.Leuranonymatnem’empêche
toutefoispasdelesremercierdeleurdévouement.Nesuitorultracrepidamquel’onpourraittraduire,
par«Quelecordonniernejugepasau-delàdelachaussure».42Avocate,représentantedel’éditeur.43Jesuisundescoupables,mestextesdeprésentationétantsouventtransmisenmêmetempsque
lesépreuvescorrigéesdesautresauteurs…cequiexpliquesansdoutequepourfaciliterlapagination
lesprésentationssontenchiffresromains!44ROBIC,S.E.N.C.R.L.,uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesde
commerce.
7
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
avoirpermismaparticipationcommerédacteurenchefdemêmequepouravoir
encouragélesmembresducabinetàcontribuer45auxCahiers.
J’auraivoulureproduireici,enguisederemerciementlenomdetouslesauteursqui
ontcontribuéàl’essordesCPI:toutefois,cemurauraitfaitdoubleemploiavecles
indexetauraitrendulaviedifficileàl’imprimeur46.
Etunmercitrèsparticulieràcelles·ceux47quim’ontfourniencommentairesetperles.
Leperlierad’ailleursétéunebonnesoupapepourcompensermonaversion48aux
présentationsdenumérosdontlesommairem’apparaissaitsuffisant;ilm’aégalement
valuquelqueséchangesrieurssurlaprofession,lemaintiend’unecertainerectitude
«politique»,uneangoisseréellequoiquepassagèred’êtremoi-mêmeungénérateur
dematièreàostréiculture49,etquelquesillustrations50,dont:
45Ignorantaussiàbondroitle«Voussemblezignorerquelemétierd’écrivainestuneprofession
protégée,monjeuneami.Pourl’exercer,ilfautêtreagrééauprèsduministèredesArts&Lettres.»
JeanVanHammeetWernerGoelen,ditGriffo,S.O.S.Bonheur2,collAirelibre(Marcinelle,Dupuis,
1989)àlap52.46Quienatoutefoisvud’autresavecmeslonguesnotesdebasdepage.47L’inversiondegenredecespronomsdémonstratifsestvouluetoutcommeleurséparationparun
pointmédian«inclusif»quoiquelalogiqueauraitsansdoutepréféréun«et».Surlapolémique,
compareMargauxLacroux«Ptêt·e·sàutiliserl’écritureinclusive?»[2017-09-2711h06]Libération
Rey,:«L’écritureinclusiveestvouéeàl’échec»et«L’affairedel’écritureinclusiveestunetempête
dansunverred’eau.Danssixmois,pluspersonnen’enparlera»propostenusdansuneentrevue
d’AliceDeveley[2017-11-2314h47]LeFigaro,enligne:
depuisprèsdevingtans.»LaurenceBich-Carrière,Lesperlesd’Hermèsoulejoyeuxdel’humour
involontaire(inédit,2016)àlapi[LBC].49L’OrtolangduCentrenationalderessourcestextuellesetlexicales(CNRTL)définit«perle»,par
antiphrase,comme«Mot,phrase,écritdontlacocasserieetleridicule,souventinvolontaires,suscitent
lamoquerie.»50LBC,supra¸note48auxpp1,28,47et68.
8
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
(2016)28:3CPIXI(2016)28:2CPIXII
(2015)27:1CPIXIII(2014)26:1CPIXVIII
Jenepeuxpassersoussilenceletravail«hénaurme»51et«épormyable»52de
madameLucilleStArnaudqui,patiemment–depuisvingtans,elleaussi–,arelula
51GustaveFlaubert,«LettreàJulesDuplan»(versle20octobre1857),dansGustaveFlaubert–
Correspondance(SaintJulienenGenevois(France),Arvensa,2014)àlap872.52ClaudeGauvreau,Lachargedel’orignalépormyable(1956)(Montréal,Hexagone,1992).
9
ROBIC,S.E.N.C.R.L.MONTRÉALQUÉBECAVOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCE1001Square-Victoria,BlocE–8eétage2875boulevardLaurier,Delta-3–Bureau700Montréal(Québec)CanadaH2Z2B7Québec(Québec)CanadaG1V2M2ROBIC.COMTél:514987-6242Tél:418653-1888INFO@ROBIC.COM
plupart53destextes,traquantfautesdegrammaireoudesyntaxe54,anglicismeset
contresens55,vérifiantaussilesnotesinfrapaginalesetlesremettantenforme56selon
leguidedecitationdumoment.
Jen’aiplusqu’àsouhaiterunebonnecontinuationauxCahiersdepropriété
intellectuelle,qui57estdevenueetdemeurelarevuejuridiquefrancophone58nord-
américaineenpropriétéintellectuelleetdroitdel’information.
Surce,bonnelecture59!
LaurentCarrière
Rédacteurenchef60
53Enfait,ceuxqu’ellen’apasrelus,cesontsouventceuxoùdesfautessubsistent.54«D’uneutilisationimprécise,touslesmotsontperduleurtranchant.»ErnestHemingway,Mortdans
l’après-midi(Paris,Gallimard,1938)[tradR.Daumat]auch7,citationtronquéede«Madame,allour
wordsfromlooseusinghavelosttheiredgebutyourinherentconceptsaremostsound.»Ernest
HemingwayDeathintheafternoon(NewYork,P.F.Collier&Son,1932)àlap71.55«Pouréviterlaguerre,ilfautcommenceràdéfinirlesensdesmots.»Confucius(552-479),citépar
AiméReynard,Tarabesques,ou,Voyagesautourd’unmot(Fontainebleau,A.Reynard,1979)àlap7
ou,auchoix,parJean-MarcSamson,«Problématiquedelasexualitéetdesonéducation»,dans
ClaudeCrépeaultetal,réd,Sexologiecontemporaine(Ottawa,Pressesdel’UniversitéduQuébec,
1981)àlap379.56Certainstextesontétéainsigrandementaméliorésquantàlafluiditédutexte,sansprotestationdes
auteurs.57Sanssubventionousoutieninstitutionnel.58Méditonsdenouveau(voirmaprésentationduvol27no2pXVII,n50)sur«Occuperleterritoire
c’estlenommer,lechanter.»RaôulDuguay,«Occuperleterritoire»,(2014)143Moebius107
ThématiqueTerritoires,àlap111.59«Untexteestunemachineparesseusequiexigedeseslecteursqu’ilsfassentunepartiedutravail;
autrementdit,undispositifconçupoursusciterlesinterprétations[…]»UmbertoEco,Confessionsd’un
jeuneromancier(Paris,Grasset&Fasquelle,2013)[traductionFrançoisRosso]àlap41.600.Lelecteurattentif–quejeremercieégalementdesessoutienetassiduité–auraremarquéque
danslesdernièresprésentations,unenoteinfrapaginalefinaleannonçaitlenombredenumérosqu’il
merestaitàdiriger.