A qui appartiennent vos photos? Les réseaux sociaux et la copie non autorisée
ÀQUIAPPARTIENNENTVOSPHOTOS?LESRÉSEAUXSOCIAUX
ETLA
COPIENONAUTORISÉE
JASONMOSCOVICI*
ROBIC,
SENCRL
A
VOCATS,AGENTSDEBREVETSETDEMARQUESDECOMMERCEQuandilestquestiondudroit
d’auteuretd’Internet,deuxobjectifss’opposentdiamétralement:rendrel’oeuvre
accessibleetreconnaîtrelacontributiondel’auteur.Cesdeuxconceptsopposés
reflètentlanaturemêmeducadrejuridiqueassociéàl’avènementdesréseaux
sociaux(enfait,àcestade,celapourraitmêmeêtreconsidérécommeriendeneuf).
Ilestcependantimportantdegarderàl’espritquevosdroitspeuventtrèsbienvarier
d’undomained’activitéàunautre,surtoutlorsquecesdroitsdécoulentdevos
activitésenligne.
Laplupartdessitesderéseauxsociaux,quecesoitFacebook,Twitteroula
prochainenouveauté(Twitface?),onétablitdesconditionsd’utilisationquirequièrent
quelesutilisateurscliquentetacceptentdesclausescontractuellesrédigéesdans
destermesvisantàrestreindredemanièrelégalel’usageducontenuqu’ilssonten
traindepartager.End’autrestermes,chaqueréseauestaccompagnédesapropre
sériedeconditionsquelesutilisateursdoiventaccepterafindepouvoiryaccéder.
Cescontratsd’utilisationpeuventparfoisêtreendésaccordavecdesapplications
pratiquesdu«monderéel»quiportentsurlesdroitsdesutilisateurs.Àtitre
d’exemple,laplupartdescontratsd’utilisationderéseauxsociauxsetarguentque
leursutilisateursconserventtousleursdroitsdepropriétésurlecontenuqu’ils
génèrent.Cependant,enlisantcescontratsplussoigneusement,onréaliseraque,
dansl’ensemble,unutilisateurestenréalitéentraind’accepterdefourniràcessites
(demêmequelessitesapparentésetpartenaires)unelicencenonexclusive,
gratuiteetdéfinitivedeleurscontenus,cequiinclutledroitdeconcéderdessous-
licencesàautrui.Ainsi,dansuneperspectivepratique,mêmesilesutilisateurs
conserventlapropriétéducontenuqu’ilspublient,l’entitéquifournitleréseausocial
sevoitaccorderunelicencenonexclusivepourlibrementutiliseretdistribuerledit
contenu,dévaluantalorslanotiondepropriété.Ceciétaitaucoeurd’unrécentlitige
américain,soitAgenceFrancePressev.Morel-F.Supp.2d—-,2011WL147718
(S.D.N.Y.Jan14,2011)(NO.10CIV2730WHP).
Danscecas,l’AgenceFrancePresse(AFP)avaitdemandéàlaCourdeconstater
qu’ellen’avaitpasviolélesdroitsd’auteurrattachésauxphotographiesprisesparM.
Morellorsdutremblementdeterrede2010enHaïti.Cephotographeavait
téléchargésesphotossurleservicederéseausocialTwitter/Twitpic.L’AFPavait
©CIPS,2011.*DeROBIC,S.E.N.C.R.L..uncabinetmultidisciplinaired’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarques
decommerce.PubliédansleBulletinPrintemps2011(vol.15no1)ducabinet.Publication068.131F
2
alorsobtenucesphotossansdemanderl’autorisationpréalabledeM.Moreletles
avaitensuitevendues,parlebiaisd’unintermédiaire,àCNNetCBSàdesfinsde
diffusion.L’AFPfaisaitvaloirquepuisqueM.Morelavaittéléchargéetpartagéles
photosviasoninterfaceTwitter,illesavaitrenduesaccessiblesauxautres
utilisateursdeTwitter.Ainsi,ildonnaitunelicenceimplicitedepartageroude
republiersesphotos.End’autrestermes,Twitteralléguaitqu’iln’yavaitpasde
risquedecontrefaçonpuisqueM.Morelavaitdonnéunepermissiongénérale
d’utilisersesphotos,comptetenuquelanaturemêmedeTwitterrequiertquele
contenusoitpublié,partagéetpubliéànouveauparautrui.
Cetteaffaireestintéressanted’unpointdevuedelicencecarl’accèsauservice
Twitterdépenddel’acceptationpréalabledesclausescontractuellesdiscutéesci-
dessus.CesclausesdonnentexplicitementàTwitteretsesapparentésunelicence
nonexclusived’utiliseretdedistribuern’importequelcontenuprotégéparledroit
d’auteur.Lestribunauxaméricainsontdécidéque,enraisondecelibelléexplicite,
lalicencenepeutpass’étendreàladistributiondeladiteœuvreendehorsdela
«sphèreTwitter».ComptetenudecetaccorddelicencespécifiqueàTwitter,toute
publicationouutilisationdansle«monderéel»estencoreassujettiauxloissurle
droitd’auteurdu«monderéel»etnoncouvertparcettelicenceconformémentaux
conditionsd’utilisation.Onnepeutprésumerque,mêmesiuncertaincontenuaété
publiquementpartagéenligne(souscertainesconditions),unaccorddelicence«
implicite»endécoulepermettantladistributionetl’utilisationdecemêmecontenu
endehorsduréseausocialdanslequelilaétédistribué.
Bienqu’iln’yaitpasbeaucoupdeprocéduresjudiciaireseninstanceauCanadaou
auxÉtats-Unisquiétudientactuellementlaquestiondesaccordsdelicenceexplicite
versuslesaccordsdelicenceimpliciteconcernantlesréseauxsociauxetlepartage
publicd’œuvresprotégésparledroitd’auteur,leseffetsréelsdecettedualitésefont
assurémentressentir.
Parconséquent,ilfautêtreméfiantquantàladistributiondesœuvresprotégéespar
ledroitd’auteurobtenuesparlicence.Parexemple,siunelicenceexclusived’une
photoaétéoctroyéeàunjournalpourêtrepubliéeetquelejournalpublieet
partageensuitecettephotosursapageTwitter,cetacteconfèreraitunelicencenon
exclusiveàTwitter(demêmequ’àsessitesapparentésetpartenaires)dedistribuer
etdeconcéderdessous-licencesdelaphoto.Ainsi,celairaitàl’encontredes
termesetconditionsdelalicenceexclusivedéjàenvigueurentrelespartiesinitiales.
Inversement,siunphotographepubliesurTwitter,etensuite,laBBC(parexemple)
décidedeliercettephotoàsonfilTwittersansleconsentementdesonauteur,iln’y
auraitpasderisquedeviolationpotentielleenraisondelalicencenonexclusiveque
possèdeTwitter.Toutefois,silaBBCaprislaphototellequepubliéesurTwitteret,
qu’aulieudelalierdirectementaufilTwitterduphotographe,ellelacopieetla
publiedirectementsursapageweb,ilyauraitàcemomentlàunrisquedeviolation
dedroitd’auteurpuisquelecontenuseraitperçucommeétantsortidela«sphère
3
Twitter».Dupointdevuedestitulairesdedroits,cecireprésenteunterrainglissant
etilsdevraientêtreconscientsquedestermesspécifiquesdelicencedevraientêtre
misenplacedanscesnouveauxcontratspourtenircomptedecessphèresde
concessiondelicencenouvellesetconvergentes.
Bienquelestribunauxcanadiensn’aientpasencoreétéinvitésàentendreune
causesimilaire,noussommesd’avisqu’ilsprivilégieraientlamêmepositionqueleur
équivalentaméricainenraisondesdroitspécuniairesreconnusparlaLoisurledroit
d’auteurauCanada.Toutefois,onnepeutquespéculersurleurpointdevuequant
àl’existencedudroitmoralsurunephotoprotégéepardroitd’auteurdistribuéeau
moyendesréseauxsociaux.Eneffet,cesdroitssontdistinctsdesdroitspécuniaires
auCanada,etceseraitlàlesujetd’untoutautrearticle.
ROBIC,ungrouped’avocatsetd’agentsdebrevetsetdemarquesdecommerce
vouédepuis1892àlaprotectionetàlavalorisationdelapropriétéintellectuelle
danstouslesdomaines:brevets,dessinsindustrielsetmodèlesutilitaires;marques
decommerce,marquesdecertificationetappellationsd’origine;droitsd’auteur,
propriétélittéraireetartistique,droitsvoisinsetdel’artisteinterprète;informatique,
logicielsetcircuitsintégrés;biotechnologies,pharmaceutiquesetobtentions
végétales;secretsdecommerce,know-howetconcurrence;licences,franchiseset
transfertsdetechnologies;commerceélectronique,distributionetdroitdesaffaires;
marquage,publicitéetétiquetage;poursuite,litigeetarbitrage;vérificationdiligente
etaudit.ROBIC,agroupoflawyersandofpatentandtrademarkagentsdedicated
since1892totheprotectionandthevalorizationofallfieldsofintellectualproperty:
patents,industrialdesignsandutilitypatents;trademarks,certificationmarksand
indicationsoforigin;copyrightandentertainmentlaw,artistsandperformers,
neighbouringrights;computer,softwareandintegratedcircuits;biotechnologies,
pharmaceuticalsandplantbreeders;tradesecrets,know-how,competitionandanti-
trust;licensing,franchisingandtechnologytransfers;e-commerce,distributionand
businesslaw;marketing,publicityandlabelling;prosecutionlitigationandarbitration;
duediligence.
COPYRIGHTER
IDEASLIVEHERE
ILATOUTDEMÊMEFALLUL’INVENTER!
LAMAÎTRISEDESINTANGIBLES
LEGERROBICRICHARD
NOSFENÊTRESGRANDESOUVERTESSURLEMONDEDESAFFAIRES
PATENTER
R
4
ROBIC
ROBIC+DROIT+AFFAIRES+SCIENCES+ARTS
ROBIC++++
ROBIC+LAW+BUSINESS+SCIENCE+ART
THETRADEMARKERGROUP
TRADEMARKER
VOSIDÉESÀLAPORTÉEDUMONDE,DESAFFAIRESÀLAGRANDEURDE
LAPLANÈTE
YOURBUSINESSISTHEWORLDOFIDEAS;OURBUSINESSBRINGSYOUR
IDEASTOTHEWORLD
MarquesdecommercedeROBIC,
SENCRL(«ROBIC»)