La protection par dessin au Canada et aux Etats-Unis (2005)
Vol.17,no2
Laprotectionpardessinau
CanadaetauxÉtats-Unis
MarcGagnon*
1.Introduction……………………..237
2.LesloisapplicablesauCanadaetauxÉtats-Unis…..237
3.Lanatured’undessin…………………238
3.1Définitiond’undessin………………238
3.2Caractèreornementald’undessin………..239
3.3Visibilitéduproduitviséparledessin………241
4.Lademanded’enregistrementpourundessin…….242
4.1L’usagedestraitspointillésauniveaudesfigures..243
4.2Titredelademande……………….245
235
©MarcGagnon,2005.
*AvocatetagentdebrevetsetdemarquesdecommerceducabinetSMART&
BIGGAR.L’auteurtientàremercierM
eHarveyAuerback,dumêmecabinet,
pourlarecherchejurisprudentielle.
4.3Ladescriptiondudessin…………….247
4.4Larevendication………………..253
4.5Lesvariantespouvantfairel’objetd’uneseule
demande…………………….253
5.Originalitédudessin…………………255
6.Contrefaçond’undessin……………….256
7.Marquageduproduitviséparundessin……….260
8.Conclusion………………………260
236LesCahiersdepropriétéintellectuelle
1.Introduction
Bienquelapréparationd’unedemanded’enregistrement
pourundessin
1soitbeaucoupplussimplequepourunedemande
debrevet,quoiquelescoûtspourobtenirl’enregistrementd’undes
–
sinsoientmoinsélevésqueceuxpourobtenirunbrevet,etbien
quelaprotectionpardessinpuisses’avérerutilepourlesperson
–
nesetlessociétésdésireusesdeprotégerl’apparencedeleurspro
–
duits,ilappertquelaprotectionpardessinestsouventignorée
lorsqu’ils’agitdeprotégerunnouveauproduit.Or,undessinpeut
offriruneprotectionadditionnelleàcelleconféréeparbrevet,ou
encorelaseuleprotectionpossiblelorsquel’aspectfonctionneld’un
produitnepeutêtreprotégéparbrevet,etunagentouunavocatdoit
considérerlaprotectionpardessinlorsqu’ilrencontreunclientquia
développéunnouveauproduitafind’êtreenmesuredebienvaloriser
lesactifsdepropriétéintellectuelledececlient.
Nousproposonsdoncd’examinerlesconditionsdeformeet
defondpourprotégerunproduitpardessinauCanadaetauxÉtats-
Unisennousattardantsurtoutauniveaudessimilitudesetdesdis-
tinctionsquiexistententreleCanadaetlesÉtats-Unis.
2.LesloisapplicablesauCanadaetauxÉtats-Unis
AuCanada,laprotectionpardessinestrégieparlaLoisurles
dessinsindustriels
2etleRèglementsurlesdessinsindustriels3,alors
qu’iln’existepasdeloidistinctepourlaprotectionpardessinaux
États-Unis,oùc’estlaloiaméricainesurlesbrevets
4quiviseautant
lebrevetqueledessin.
1.Pourlesfinsdecetarticle,nousutiliseronslemot«dessin»pourdésigner
sansdistinctionundessinindustriel,unenregistrement,undesignetundesign
patent.
2.L.R.C.(1985),c.I-9,ci-aprèsdésignéela«Loi».
3.Ibid.,ci-aprèsdésignéle«Règlement».
4.35U.S.Code.Notonségalementlesarticles1.152à1.155du37CodeofFederal
Regulationsquis’appliquentuniquementaudessin.
237
UnedemandededessinestdonctraitéeauxÉtats-Uniscomme
unedemandedebrevetbienqu’ilexistetoutdemêmecertainesdis
–
tinctionsimportantesentreunbrevetetundessin,dontnotamment
lessuivantes:
i)alorsquelebrevetviseàprotégerl’aspectfonctionneld’un
produit,ledessinviseàprotégerl’aspectvisueletesthétiquede
ceproduit
5;
ii)alorsqu’unbrevetpossèdeuneduréede20ansàcompterdesa
dateeffectivededépôtauxÉtats-Unis,undessinpossèdeune
duréede14ansàcompterdesadatededélivrance
6;
iii)aucunetaxedemaintienn’estrequisepourundessin
7alorsque
troistaxesdemaintiensontrequisespourunbrevet;
iv)pourundessin,afinderevendiquerlaprioritéconventionnelle,
lesdemandessubséquentesdoiventêtredéposéesdansundélai
desixmoissuiteaupremierdépôtalorsquecedélaiestd’unan
pourunbrevet
8;
v)contrairementaubrevet,iln’estpaspossiblededéposerune
demanded’examencontinu(RequestforContinuedExamina-
tion)pourundessinetledemandeurdoitdéposerunedemande
detypecontinuation(ContinuedProsecutionApplication)lors-
qu’ilveutpoursuivrel’examendesademanded’enregistrement
pourundessin;
vi)contrairementauxdemandesdebrevetquisontmaintenant
engénéralpubliées,unedemanded’enregistrementpourun
dessinn’estpaspubliéetantetaussilongtempsqueledessin
n’estpasenregistré
9.
3.Lanatured’undessin
3.1Définitiond’undessin
AuCanada,undessinestdéfiniparlaLoicommeétant:
238LesCahiersdepropriétéintellectuelle
5.Ceprincipes’appliqueégalementauCanada.
6.Laduréed’undessinestdedixansseulementauCanada.
7.AuCanada,undessindoitêtrerenouveléavantsoncinquièmeanniversaire.
8.MêmechoseauCanada.
9.Lesdemandesd’enregistrementnesontégalementpaspubliéesauCanada.
Caractéristiquesoucombinaisondecaractéristiquesvisuelles
d’unobjetfini,encequitouchelaconfiguration,lemotifoules
élémentsdécoratifs.
Featuresofshape,configuration,patternorornamentandany
combinationofthosefeaturesthat,inafinishedarticle,appeal
toandarejudgedsolelybytheeye.
Ledessinvisedoncàprotégerl’aspectvisueletesthétiqued’un
produit,etce,quantàsaforme,saconfiguration,sonmotif,ses
élémentsdécoratifsouunecombinaisondeceux-ci.
AuxÉtats-Unis,undessinviselescaractéristiquesvisuelles
ornementalesprésentesdansunproduit(articleofmanufacture)ou
appliquéessurceproduit.Undessinpeutdoncviserlaconfiguration
oulaformed’unproduit,lemotifappliquésurunproduit,ouune
combinaisondeconfigurationsetdemotifs.
3.2Caractèreornementald’undessin
Pourêtreenregistrable,ledessindoitprésenterdescaracté-
ristiquesornementalesetilnepeutpasviserdescaractéristiques
uniquementfonctionnelles.
AuCanada,l’article5.1delaLoiprévoitspécifiquementque:
Lescaractéristiquesrésultantuniquementdelafonctionuti-
litaired’unobjetutilitaire[…]nepeuventbénéficierdela
protectionprévueparlaprésenteloi.
Dansl’affaireReIndustrialDesignApplication1998-2446
10,la
Commissiond’appeldesbrevetsadéterminéquecesonttoutesles
caractéristiquesd’undessinquidoiventêtrefonctionnellesafinde
refusersonenregistrementenvertudel’article5.1delaLoi:
Theterm«dictatedsolelybyfunction»inthecontextofan
industrialdesignwasconsideredbytheHouseofLordsinAmp
Inc.v.UtiluxPtyLtd.,[1972]R.P.C.103,andbytheJudicial
CommitteeofthePrivyCouncilinInterlegoAGv.TycoInterna-
tional,[1988]R.P.C.343,onanappealfromtheHongKong
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis239
10.(2003)25C.P.R.(4th)256,260-261.
courts.InInterlegoatpp.353-55,thePrivyCouncilclarified
andexplainedthespeechesmadeintheAmpcaseandthecon
–
clusioniscapturedbytheheadnoteatp.345asfollows:
(4)Theexclusionoffeaturesdictatedsolelybyfunction
wastobeconstruedastreatingthewholeshapeorconfi
–
gurationasregistrable(assumingthatithadeye-appeal)
unlesseveryfeaturewasdictatedsolelybyfunctional
considerations,inwhichcasetheexclusionoperated
eventhoughthearticlemightalsohaveeye-appeal,but
anyfeaturewhichwentbeyondthosedictatedsolelyby
functionwouldentitletheshapeasawholetoprotection.
Itfollowsthatonemustexamineeverylastfeatureinthedesign
toassesswhetheritisdictatedsolelybyfunctionsuchthatthe
exceptionins.5.1couldapply.(Nositaliques)
AuxÉtats-Unis,afind’êtreenregistrable,ledessindoitêtre
essentiellementornemental,etnonessentiellementfonctionnel.Un
dessinquiestuniquementdictépardesconsidérationsfonctionnel-
lesnepeutêtreessentiellementornementaletilnepeutainsiêtre
enregistrable.
Dansl’affaireBerrySterlingCorp.c.PescorPlasticsInc.
11,le
tribunalaindiquéplusieurscritèresquipeuventêtreutilespour
déterminersiledessinestounonessentiellementornemental:
[t]hedeterminationofwhetherthepatenteddesignisdictated
bythefunctionofthearticleofmanufacturemustultimately
restonananalysisofitsoverallappearance.
Thepresenceofalternativedesigns,ifpresent,isauseful
toolthatmayallowacourttoconcludethatachallengeddesign
isnotinvalidforfunctionality.Assuch,alternativedesigns
jointhelistofotherappropriateconsiderationsforassessing
whetherthepatenteddesignasawhole–itsoverallappea-
rance–wasdictatedbyfunctionalconsideration.
Otherappropriateconsiderationsmightinclude:whetherthe
protecteddesignrepresentsthebestdesign;whetheralterna-
tivedesignswouldadverselyaffecttheutilityofthespecified
240LesCahiersdepropriétéintellectuelle
11.43USPQ2d1953,1956(Fed.Cir.1997).
article;whetherthereareanyconcomitantutilitypatents;
whethertheadvertisingtoutsparticularfeaturesofthedesign
ashavingspecificutility;andwhetherthereareelementsin
thedesignoranoverallappearanceclearlynotdictatedby
function.
3.3Visibilitéduproduitviséparledessin
Bienqu’iln’existepasànotreconnaissanceauCanadaune
décisionseprononçantdefaçonspécifiquesurcepoint,iln’est
probablementpaspossibledeprotégerpardessinunproduitqui
n’estpasvisiblepuisqu’undessindoitprésenterunattraitvisuel
afind’êtreenregistré.IldevraitêtretoutefoispossibleauCanada
deprotégerpardessinunproduitquiestvisibleàunmoment
quelconquedesacommercialisation.
AuxÉtats-Unis,dansl’affaireInreWebb
12,laCouradéter-
minéqu’ilétaitpossibledeprotégerpardessinindustrielune
prothèsepourunehanche
13carcelle-ciétaitvisibleàunecertaine
étapedesacommercialisation:
Althoughweagreethat«normalandintendeduse»excludes
thetimeduringwhichthearticleismanufacturedorassem-
bled,itdoesnotfollowthatevidencethatanarticleisvisibleat
othertimesislegallyirrelevanttoascertainingwhetherthe
articleisornamentalforpurposesof§171.
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis241
12.16USPQ2d1433,1434-1435(Fed.Cir.1990).
13.VoirledessinD364,926délivréle5décembre1995.
[…]
Inshort,weconstruethe«normalandintendeduse»ofanarticle
tobeaperiodinthearticle’slife,beginningaftercompletionof
manufactureorassemblyandendingwiththeultimatedestruc
–
tion,loss,ordisappearanceofthearticle.Althoughtheperiod
includesallcommercialusesofthearticlepriortoitsultimate
destination,onlythefactsofspecificcaseswillestablishwhether
duringthatperiodthearticle’sdesigncanbeobservedinsucha
mannerastodemonstrateitsornamentality.
[…]
Manycommercialitems,suchascolorfulandrepresentational
vitamintablets,orcaskets,havedesignsclearlyintendedtobe
noticedduringtheprocessofsaleandequallyclearlyintended
tobecompletelyhiddenfromviewinthefinaluse.Here,for
example,therewasampleevidencethatthefeaturesofthe
deviceweredisplayedinadvertisementsandindisplaysat
tradeshows.(Nositaliques)
Ainsi,afindedéterminersiunproduitpeutêtreprotégépar
dessinauxÉtats-Unis,ilfautvoirsiceproduitestvisibleàuneétape
quelconquedesacommercialisation.Lemêmeexamendevraitêtre
effectuéauCanadapourdéterminersiunproduitpeutêtreprotégé
pardessin.
4.Lademanded’enregistrementpourundessin
AuCanada,lademandecomprenduntitre,desfigures(esquis-
sesouphotographiesennoiretblanc)représentantleproduitvisé
parledessin,unedescriptiondesfiguresetunedescriptiondudessin
quisoulignelescaractéristiquesimportantesetnouvellesdudessin.
AuxÉtats-Unis,lademandecomprenduntitre,desfigures
(esquissesouphotographiesennoiretblanc)
14représentantlepro-
duitviséparledessin,unedescriptiondesfiguresetunerevendica-
tion
15.
242LesCahiersdepropriétéintellectuelle
14.Ilestpossiblededéposerdesdessinsoudesphotographiesencouleursmaisil
fautalorsobteniruneautorisationduBureauaméricaindesbrevetsetdes
marques.
15.Iclaimtheornamentaldesignforaskatebootasshownanddescribed.
Nousproposonsicid’examinerlecontenud’unedemandeafin
defaireressortircertainesdistinctionsetsimilitudesquiexistent
entreleCanadaetlesÉtats-Unis.
4.1L’usagedestraitspointillésauniveaudesfigures
Lademandepeutcomprendredesfiguresoùdespartiesdu
produitsontillustréesentraitspleins,alorsqued’autresparties
sontillustréesentraitspointillés.Lademandecomportealorsune
mentionqueleslignespointilléesillustrentdespartiesduproduit
quinesontpasviséesparledessinetquisontàtitreillustratifseule
–
ment
16.
AuxÉtats-Unis,dansladécisionInreZahn
17,laCourdevait
seprononcersurl’usagedetraitspleinsetdetraitspointillés
pourprotégerlatêted’unemèche
18:
LaCouradéterminéqu’ilestpossibledeprotégerunepartie
d’unproduitenillustrantcettepartieentraitspleinstouten
illustrantleresteduproduitentraitspointillés:
Section171authorizespatentsonornamentaldesignsfor
articlesofmanufacture.Whilethedesignmustbeembodiedin
somearticle,thestatuteisnotlimitedtodesignsforcomplete
articles,or«discrete»articles,andcertainlynottoarticles
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis243
16.ThebrokenlinesshownintheFiguresareforillustrativepurposesonlyand
formnopartofthe(claimed)design.
17.204USPQ988,995-996(CCPA1980).
18.VoirledessinD257,511délivréle11novembre1980.
separatelysold,asimpliedintheNorthupboardopinion.No
soundauthorityhasbeencitedforanylimitationonhowa
designistobeembodiedinanarticleofmanufacture.Herethe
designisembodiedintheshankportionofadrillandadrillis
unquestionablyanarticleofmanufacture.Itisthusapplied
designasdistinguishedfromabstractdesign.
[…]
Wecriticized[dansladécisionBlum]theuseofdottedlinesto
showanypartofthedesignsoughttobepatentedandtheuseof
«dominantfeature»statementsinconjunctionwithadotted
lineshowingofpartofthedesign,asdistinguishedfromits
environment.
[…]
Wetrusttheforegoingwillclarifytheimportofour1967opi-
nioninBlum,especiallythedistinctiontheremadebetweena
designforanarticleandthearticleinwhichthedesignisembo-
diedasaconfigurationortowhichitisapplied.
AuCanada,iln’existepasànotreconnaissancededécisionqui
sesoitprononcéedefaçonspécifiquesurl’utilisationdestraitspoin-
tillésdanslesfigures.IlexisteparcontreunedécisiondelaCommis-
siond’appeldesbrevetsquisuggèrequelestraitspointilléspuissent
êtreutiliséssiledessinviseuniquementuneportiond’unproduit(la
poignéed’unecarafeparexemple):
Itfollowsthatanapplicationforregistrationmustidentifythe
finishedarticle,itmustrelatetoonedesignonly,theremustbe
adrawingorphotographandtheremustbeadescriptionofthe
design.
Whenthisisappliedinpractice,itisoftenthecasethata
designresidesinoneportionofafinishedarticle,e.g.thedesign
couldresideinahandleofajug.Insuchacasethefinished
articleisidentifiedasajug.Thedrawingwouldshowthe
completejugbutcouldhighlightthehandlebyshowingitin
solidlinewiththerestofthejugportioninstippledline.The
purposeofthedescriptionistoindicatewherethedesign
resides,inthisexample,thedescriptionwouldidentifythe
handleastherelevantportion.
19(Nositaliques)
244LesCahiersdepropriétéintellectuelle
19.ReIndustrialDesignApplicationNo.1997-1768,[1999]3C.P.R.(4th)254,257
(Commissiond’appeldesbrevets).
Auniveaudesexigencesapplicablesauxesquisses,l’article
6.5.2a)desPratiquesadministrativesdel’Officedelapropriété
intellectuelleduCanadaprévoitque:
Ledemandeurpeutillustrerl’objetdedeuxmanières:
1.montrerl’objetenentieràl’aided’untraitcontinu;
2.montrerlapartiedel’objetviséeparledessinàl’aidede
traitscontinusetlesautrespartiesàl’aidedetraitspointil
–
lés.(Nositaliques)
IlestdoncpossibleauxÉtats-Unisd’utiliserlestraitspointillés
pourillustrerdescaractéristiquesd’unproduitpourlesquelles
aucuneprotectionn’estrevendiquée.AuCanada,ilsembleque
l’usagedetraitspointilléssoitégalementpermispourillustrerdes
caractéristiquesquinesontpasviséesparledessin.
4.2Titredelademande
LetitredelademandeauCanadadoitportersurleproduitvisé
parledessinalorsqueletitredelademandeauxÉtats-Unispeut
portersurunecomposanteduproduitviséparledessin
20.Par
exemple,ledessinsuivantdoitêtreintituléSkateBootauCanada
alorsqu’ilpeutêtreintituléOutsoleofaSkateBootauxÉtats-Unis:
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis245
20.AuxÉtats-Unis,letitredelademandepeutmêmedésignerunepartiedupro-
duitquiestillustréeentraitspleinsalorsqueleresteduproduitestillustréen
traitspointillésetce,mêmesicettepartieduproduitillustréeentraitspleins
n’estpasvendueséparément.
Ànotericiqu’ilauraitétépossibledeseulementillustrerla
semelleenajoutantunedernièrefigureoùcettesemelleaurait
étéillustréeavecsonenvironnement(lepatin)entraitspointillés.
LetitreauCanadaauraitpualorsêtreidentiqueàceluiauxÉtats-
Unis.Enprocédantdecettefaçon,ilauraitparcontreéténécessaire
d’illustrerdespartiesduproduitquinesontpasvisibleslorsque
celui-ciestcommercialisé.
Parexemple,enillustrantuniquementlasemelle,ilauraitété
nécessairedemontrerlesbandessurl’ensembledelasurfaceinfé
–
rieuredelasemellealorsquecesbandesnesontpasentièrement
visibleslorsquelasemelleestmontéesurlepatin:
Deplus,ilauraitéténécessairedemontrerlasurfacesupé-
rieuredelasemellealorsquecettesurfacen’esttoutsimplementpas
visiblelorsquelasemelleestmontéesurlepatin:
246LesCahiersdepropriétéintellectuelle
Auniveaudelacontrefaçon,ilestengénéralplusfacileetinté
–
ressantdepoursuivrelasociétéquicommercialiseunproduitfini
qu’unecomposantedeceproduit.
Noussommesdoncd’avisquel’Officedelapropriétéintellec
–
tuelleduCanadadevraitpermettreàundemandeurdedésigner
unecomposanted’unproduitauniveaudutitreafind’offrirplusde
flexibilitéquantàl’illustrationetlaprotectiondecettecomposante.
Ledemandeurpourraitainsiavoirlapossibilitédedésignerune
composanted’unproduitetdel’illustrerselonl’unedesdeuxfaçons
suivantes:i)enl’illustrantavantsonincorporationauproduitavec
leresteduproduitentraitspointilléssurladernièrefigure
seulement;ouii)enl’illustrantunefoisincorporéeauproduitavecle
resteduproduitentraitspointilléssurtouteslesfigures.
Ainsi,danslamesureoùunecomposanted’unproduitpeutêtre
vendueséparément,l’Officedevraitautantpermettreaudemandeur
dedésignerauniveaudutitreleproduitquiincorporecettecompo-
santequelacomposanteelle-même.
4.3Ladescriptiondudessin
Contrairementàcequiexistedansplusieursautrespays,
unedemanded’enregistrementpourundessinindustrieldoit
comprendreauCanadaunedescriptiondudessin.L’alinéa4(1)a)de
laLoiprévoitquelademandedoitcomprendreuneesquisseouune
photographie
21dudessinetunedescriptiondecelui-cietl’alinéa
9(2)c)duRèglementprévoitquecettedescriptiondoitidentifierles
caractéristiquesdudessin.
Lorsdel’examendelademande,l’examinateurdoitlirela
descriptiondudessinàlalumièredesfiguresafindedéterminersice
dessinsedistinguedesdessinsantérieurs:
Apersonseekingtoregisteranindustrialdesignmustapply
bypayingthefeeandfilinganapplicationwhichincludesa
drawingorphotographofthedesigntogetherwithadescrip-
tionofthedesign.[…]Itfollowsthatwhatistobeexaminedis
thedrawinginconjunctionwiththedescriptionofthedesign
providedbytheapplicant.
22(Nositaliques)
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis247
21.Pourfaciliterlalecture,nousutiliseronsdorénavantlemot«figure».
22.ReIndustrialDesignApplicationNo.1998-2446,(2003)25C.P.R.(4th)256,
262(Commissiond’appeldesbrevets).
Deplus,lestribunauxcanadiensconsidèrentladescriptiondu
dessinetlesfiguresafindedéterminersiledessinestvalideet
(ou)violé.Lorsqueletribunalcompareledessinenregistréavecle
produitdudéfendeur,ildoitdonctenircomptedeladescriptiondu
dessinetdesfiguresafindedéterminerlanaturedudessin,s’ilest
ounonoriginalets’ilestounonvioléparleproduitdudéfendeur.
Parexemple,dansl’affaireBataIndustriesLtd.c.Warrington
Inc.
23,laCourfédéraleduCanadaaexaminéladescriptionetles
figuresavantdeconclurequeledessinétaitinvalide:
Theregistereddesigndescribesfouraspectswhicharecharac
–
teristicofthedesign:aflatsole,theheelsectionofwhichrises
fromthefrontpartofthesole(«A»below);amudguardwhich
stretchesaroundtheshoe,andwhichoverlapstheupperpartof
theshoe(«B»below);acounter(«C»below)whichhasthecon-
figurationshownandwhichisstitchedtotheoutsideofthe
shoe;aneyeletpanel(«D»below)havingtheconfiguration
shown.
[…]
Thedrawingsdiscloseadditionalaspects:theeyeletpanelhas
acentreseamandisfoldedoveralongtheedgeofitsopening
(«E»above);theshoehasaribbedsole(«F»above).Itis
aquestionofsemanticsastowhatonelabelsasadistinctele-
mentofthedesign(i.e.,whethertheshapeandsizeofthecoun-
teraretwoelementsratherthanone;whethertheeyeletpanel
asawholeisoneelementorfive).
[…]
Itistheornamentation,pattern,design,shapeandconfigura-
tionassetoutinthedrawingsanddescriptionoftheregistered
designwhichmustbecomparedwiththatofpre-existingshoe
designs.
Thereisnodoubtthateachofthemainelementsoftheregis-
tereddesigncanbefoundindesignsexistinginthetradeatand
priortothedateofregistration.(Nositaliques)
248LesCahiersdepropriétéintellectuelle
23.(1985)5C.P.R.(3d)339,341-342et345.
Etdansl’affaireGlobalUpholsteryc.GalaxyOfficeFurniture24,
laCourfédéraleduCanadaareconnuqu’ilfautconsidérerlades
–
criptionpourdéterminers’ilyaounoncontrefaçon:
He[l’avocatdudéfendeur]submittedthatthetestforinfringe
–
mentistocomparethedefendant’sproductwiththeregistered
design,which,asIunderstandhissubmission,hereistobe
identifiedsolelybythedrawinginthecertificate.Hesubmitted
thatthedescriptionisirrelevantandshouldbedisregarded.
HereferredtoCimonLtd.andTiengov.BenchMadeFurniture
Corp.etal.,supra.
Ofcourse,thedrawingsarenottobeignored.Nevertheless,I
thinkthewordinginthewrittendescriptionhereisadequateto
indicatethatofwhichthedesignconsistsandthedrawingdoes
notinanywaydetractfromtheclarityofthedescription.Itis
myview,thatlookingatboththewrittendescriptionandthe
drawing,theelementsofthedesignareaccuratelysetoutinthe
description.
AsIreadCimon,thereisnothinginitwhichpreventssucha
conclusionandnothingwhichcanbeconstruedasmeaning
thatthedescriptionisirrelevantandshouldbedisregarded.
(Nositaliques)
Ainsi,alorsqueledessindoitprésenterunattraitvisueletêtre
évaluéàtraverslesyeuxd’unepersonneverséedansl’art,ladescrip-
tionsertàporteruneattentionplusparticulièresurlescaractéristi-
quesdudessinquiysontprécisées.L’importancedeladescriptionet
desfigurespeutvarierd’uncasàl’autreenfonctiondelanaturedu
produitviséparledessin.
Ànoterqu’unedescriptiongénéralecomme«Ledessinvise
laformeduproduitillustrésurlesfigures»
25peutindûment
restreindrelaportéeduchampdeprotectiondudessin.Eneffet,
n’ayantpasd’assistancepourdéterminerlescaractéristiquesdu
dessinquisontimportantesetcellesquisontsecondaires,letribunal
peutalorsexigerquetouteslescaractéristiquesquisontillustrées
surlesfiguresseretrouventsurleproduitdudéfendeurpour
conclurequ’ilyacontrefaçon.End’autrestermes,s’iln’existe
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis249
24.(1976)29C.P.R.(2d)145,165-166.
25.ThedesignistheshapeoftheproductshownintheFigures.
aucuneréférenceàdescaractéristiquesplusimportantesdudessin,
letribunaln’auraalorsd’autrechoixqued’examinerleproduit
dudéfendeuràlalumièredetouteslescaractéristiquesillustrées
surlesfiguresetconclurequ’ilyacontrefaçonseulementsilepro
–
duitdudéfendeurreprendtoutescescaractéristiques.Ainsi,malgré
laprésencedeplusieurscaractéristiquesdudessinsurleproduitdu
défendeur,desdifférencesdansl’apparencegénéraledeceproduit
pourraientsuffireàéviterlacontrefaçon.
Àl’appuidecequiprécède,notonsladécisiondelaCommission
d’appeldesbrevetsdansl’affaireReAnApplicationforanIndustrial
DesignRegistrationforaToyLoader
26,oùlaCommissioncitenotam
–
mentunauteuranglaisquiprécisequeleproduitdudéfendeur
doitpresqueêtreidentiqueaudessinsicederniercomprendunedes
–
criptiongénérale:
Clearlythedrawingisavitalelementindefiningtheformofa
design,andwithoutfurtherconsiderationitmightevenappear
thatbyitselfthedrawingshouldsuffice.Simplisticallyit
wouldseemahappyeventifonecouldrelysolelyuponthedraw-
ingtoassessboththeoriginalityofadesign,andwhether
infringementhasoccurred.Asindicatedintheprecedingquota-
tion,however,thiswouldrequirethatprotectionberestricted
tothe«entirethingandtheentirethingonly»showninthe
drawing.Thatapproach,inourview,woulddestroyflexibility
intheprotectionaffordedregistrants,andtheadvantagesuch
flexibilityaffords.Wheredesignsaresimilartothosethatwent
before–aswilldoubtlessoccurmorefrequentlyastheRegister
becomesmorecrowded–thepublicwouldbedeprivedofthe
assistancethedescriptionaffordsindeterminingwhereorigi-
nalityresides.TheActitselfspecifiesthatthereistobea
description,andifitistoexerciseanyfunctionwethinkit
shouldbetoassistinunderstandingwhatthedesignis.Thisit
candointwoways–bypointingtothosepartsofthedesign
whicharenovel,andbygivingaword-description,albeitingen-
eralterms,ofthedesignitself.Thepurposeofthedescription
hasbeenaptlyputbyBlancoWhiteinPatentsforInvention
andtheProtectionofIndustrialDesigns,Stevens&Sons,Lon-
don:1974,atp.328:
250LesCahiersdepropriétéintellectuelle
26.(1975)36C.P.R.(2d)234,241.
Theeffectofthe«statementofthefeaturesofthedesignfor
whichnoveltyisclaimed»,requiredtobefurnishedwiththe
applicationforregistration,isbothtodefinemoreclosely
andtobroadenthescopeoftheregistration,sothatthe
essentialfeaturesofthedesignbecomethosesetoutinthe
statement,andtherepresentationbecomesamereillustra
–
tionofthedesign.Itisstillnecessarytocomparetheregis
–
tereddesign,byeye,withtheallegedinfringement–that
thewordsofthestatementofnoveltyreadontothedefen
–
dant’sdesignisnotenoughtoestablishinfringement–but
thestatementconcentratesattentiononthepartsofthe
designwhichintroducethenovelty.Thustheformofthis
statementisofvitalimportancewhenitcomestoenforcing
themonopolyinthedesign:forifthestatementisamere
generality(suchas«noveltyisclaimedinthefeaturesof
shapeandconfigurationshownintheattachedrepresenta-
tions»)thecourthasnoassistanceindecidingwhichfea-
turesofthedesignareessentialandwhichtrivial,andmay
feelcompelledtoholdthatthereisnoinfringementunless
thetwodesignsarealmostidentical.(Nositaliques)
Demême,unedescriptiondudessinquiprécisetoutesles
caractéristiquesdudessindanslesmoindresdétails,incluantles
caractéristiquesquisontpeuimportantesetdéjàprésentesdansdes
dessinsantérieurs,peutindûmentrestreindrelaportéeduchampde
protectiondudessin.
Afind’obtenirlameilleureprotectionpossible,ladescriptiondu
dessindoituniquementfaireréférenceàdescaractéristiquesnouvel-
lesetimportantesdudessin,sansréférencesauxautrescaractéristi-
quesquisontillustréesdanslesfigures.Deplus,telqu’indiqué
précédemment,l’emploidetraitspointillésdanslesfigurespeutêtre
utileafind’illustrerdescaractéristiquesdudessinquinesontpas
nouvellesetimportantesetquisontàtitreillustratifseulement.
Àtitred’exemple,examinonslalamepourpatinillustrée
ci-après:
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis251
Afindeprotégerlesouvertures,ilestpossibledeprévoirune
descriptionquiprécisequeledessinviseunelamepourpatinavec
plusieursouvertures,chaqueouverturemontrantunbordsupérieur
horizontaletunbordinférieurconvexe.
Ilestégalementpossibled’illustreruniquementcesouvertures
entraitspleinsenutilisantounonlamêmedescriptionetoùlades
–
criptionpréciseraquelestraitspointillésnefontpaspartiedudessin
etsontàtitreillustratifseulement:
Ainsi,peuimportelaformedelalamed’uncontrefacteurpoten-
tiel,cettelamevioleracedessinsiellereprendlesouvertures.
S’iln’estpaspossibleaumomentdudépôtdelademande
d’enregistrementauCanadad’yinclureunedescriptiondudessin,
noussuggéronsalorsd’inclureunedescriptiontrèsgénérale
27qui
feral’objetd’uneobjectiondelapartdel’Officedelapropriétéintel-
lectuelleetquipourraparlasuiteêtreamendéelorsquel’agent
connaîtralescaractéristiquesimportantesetnouvellesdudessin.
Ànoterégalementqu’ilseranécessairededéposerune
demandedivisionnairesiladescriptionvisaitaudépartunepartie
spécifiqueduproduit(lesbrasd’unechaiseparexemple)etsile
demandeurveutparlasuiteprotégeruneautrepartiedeceproduit
(ledossierdelachaiseparexemple).Parcontre,siladescription
visaitaudépartl’ensembleduproduit,ledemandeurpeutensuite
amendercettedescriptionpourpréciserlescaractéristiquesd’uneou
plusieurspartiesdecettechaisesansdevoirdéposerunedemande
divisionnaireetce,danslamesureoùcetteoucespartiesétaientà
l’origineillustréesentraitspleins.
252LesCahiersdepropriétéintellectuelle
27.Ledessinviselaforme,laconfiguration,lemotifoulesélémentsdécoratifsdu
produitmontréssurlesfiguresettoutecombinaisondeceux-ci.
AuxÉtats-Unis,aucunedescriptiondudessinn’estrequise,
maisilesttoutdemêmepossibled’ajouterunedescriptionafinde
préciserque:
i)leslignespointilléesnesontpasviséesparledessinetelles
sontàtitreillustratifseulement;
ii)leslignespointilléesillustrentl’environnementduproduitet
ellesnesontpasviséesparledessin;
iii)leslignespointilléesillustrentlafrontièredudessin;
iv)l’unedescaractéristiquesimportantesdudessinest[enpréci
–
santlaoulescaractéristiquesparticulièresquifontensorte
queledessinsedistinguedesdessinsantérieurs].
4.4Larevendication
AuxÉtats-Unis,lademandesetermineparuneseuleetunique
revendicationalorsqu’unedemandeauCanadanecontientpas
derevendication.Soulignonsparcontrequeladescriptionquiest
requiseauCanadapeutenfaitserviràrevendiquercertainescarac-
téristiquesprécisesdudessinqueledemandeurconsidèrecomme
étantimportantesounouvelles.
4.5Lesvariantespouvantfairel’objetd’uneseuledemande
AuCanada,unedemanded’enregistrementpeutcomprendre
plusieursvariantesdudessindanslamesureoùiln’existepasde
différencesimportantesentrecesvariantes.Sil’examinateurest
d’avisquelademandeviseplusd’undessin,ilsoulèverauneobjec-
tionetinviteraledemandeuràlimitersademandeàunseuldessin
etàdéposeruneoudesdemandesdivisionnairess’illedésire.
AuxÉtats-Unis,unedemanded’enregistrementpeutégale-
mentcomprendreplusieursvariantes
28dudessindanslamesure
oùcesvariantesnesontpasindépendammentbrevetablesl’une
parrapportàl’autre
29.Sil’examinateurestparcontred’avisque
cesvariantesconstituentdesvariantesquisontindépendamment
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis253
28.Embodiments.
29.C’est-à-direquelesvariantesconstituentdesvariantesquiauraientétéévi-
dentesl’uneparrapportàl’autrepourunepersonneverséedansl’art.
brevetables,ilexigeraalorsdudemandeurdelimitersademandeà
uneseulevariante30.ToutcommeauCanada,ledemandeurpourra
parlasuitedéposeruneoudesdemandesdivisionnairess’illedésire.
IlfauticinoteruneparticularitéquiexisteauCanadaàl’égard
desdemandesdivisionnaires.Lorsdudépôtd’unedemandedivi
–
sionnaire,l’Officedelapropriétéintellectuellesuggèrededemander
queledessindecettedemandedivisionnaireetceluidelademande
principalesoientenregistrésenmêmetempsafind’éviteruneéven
–
tuelleobjectionsil’undesdessinsestenregistréavantl’autre
31.
Bienqueleparagraphe6(1)delaLoiprévoiequ’undessin
peutêtreenregistrés’iln’estpasidentiqueàunautredessindéjà
enregistréouqu’iln’yressemblepasaupointqu’ilpuisseyavoir
confusion,ilfautégalementlirel’alinéa4(1)b)delaLoi,quiprévoit
queledemandeurdoitindiqueraumomentdudépôtdelademande
d’enregistrementquepersonned’autrequeluin’employaitledessin
lorsqu’ilenafaitlechoix.Notonségalementl’affaireBataIndustries
Ltd.
32,oùlaCourfédéraleduCanadaaindiquéquel’originalité
doitêtreexaminéeaumomentdelacréationdudessin,etnonpas
aumomentdesonenregistrement.
Ilfautdonc,ànotreavis,sesitueràladatededépôtdela
demandeprincipale,ouàsadatedepriorité,pourévaluerl’origi-
nalitédudessinviséparlademandeprincipaleettoutedemande
divisionnairequipeutendécouler.Ainsi,pourtoutesdemandes
revendiquantlamêmedatededépôtoudepriorité,l’enregistre-
mentd’undessinavantl’autrenedevraitpasêtrecitéàl’égard
d’unedemandequiseraittoujourseninstancepuisqu’ilfautéva-
luerl’originalitédudessinviséparcettedemandeeninstance,
nonpasàladatedel’examen,maisbienàcettedatededépôtoude
priorité.
254LesCahiersdepropriétéintellectuelle
30.RestrictionRequirement.
31.L’article6.7.1desPratiquesadministrativesprévoitcequisuit:Lademande
principaleettoutedemandecomplémentaire[divisionnaire]peuventêtreenre-
gistréesenmêmetempssiledemandeurleprécise.Silescaractéristiquesd’un
desdessinsfontpartied’unautredessin,l’examinateurpeutaussijugerqu’il
estnécessairedelesenregistrerensembleafind’éviteruneéventuelleobjec-
tion.Sinon,l’undesdessinsrisqued’êtreenregistréavantlesautresetd’être
opposéàlademandeeninstance.
32.Précitée,note23,p.342.
5.Originalitédudessin
AuCanada,leparagraphe6(1)delaLoiprévoitqueleministre
enregistreundessins’iltrouvequ’iln’estpasidentiqueàundessin
déjàenregistré,ouqu’iln’yressemblepasaupointqu’ilpuissey
avoirconfusion.LaLoiprévoitégalementquel’enregistrementd’un
dessinconstitueuneattestationsuffisantedesonoriginalité
33.Un
dessindoitdoncêtreoriginalpourêtreenregistrableauCanada.
Dansl’affaireClatworthy&Sonc.DaleDisplay
34,laCour
suprêmeduCanadaadéterminéqu’ildoitexisterdesdifférences
substantiellesentreledessinviséetlesdessinsantérieurspourque
cedessinsoitenregistrable.Nousconsidéronsqu’ilfauttoutde
mêmetenircomptedunombrededessinsantérieursetdelanature
duproduitafindedéterminersilesdifférencessontsuffisamment
importantes.Ainsi,lorsqueleproduitn’estpasdenatureàpermet-
trebeaucoupdecréativité,oulorsqu’ilexistetrèspeudedessins
antérieurs,quelquesvariationspeuventsuffireàfaireensortequ’un
dessinsoitoriginal.
AuxÉtats-Unis,ledessindoitêtrenouveauetnonévident.
Pourêtrenouveau,ledessinvisédoitêtreperçucommeétantundes-
sindifférentetnonpascommeunemodificationdedessinsanté-
rieurs:
Thedegreeofdifferencerequiredtoestablishnoveltyoccurs
whentheaverageobservertakesthenewdesignforadifferent
design,andnotamodified,alreadyexistingdesign.
35
Afindedéterminersiundessinestounonévident,ilest
possibled’examinerlescritèresénoncésparlaCoursuprêmedes
États-Unisdansl’affaireGrahamc.JohnDeereCo.
36:i)déterminer
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis255
33.Par.7(2)delaLoi.
34.[1929]R.C.S.427,433.VoirégalementlesdécisionsDoverLtd.c.Nurnberger
CelluloidwarenFabrikGebruderWolff,(1910)27R.P.C.175(C.A.d’Angle-
terre)etBataIndustriesLtd.précitéepourlecritèredel’originalité.
35.HygienicSpecialtiesCo.c.H.G.SalzmanInc.,133USPQ96,100(C.A.2d.Cir.
1962).
36.148USPQ459,467(1966):«Whiletheultimatequestionofpatentvalidityis
oneoflaw,A.&P.TeaCo.v.SupermarketCorp.,supra,at155,the§103condi-
tion,whichisbutoneofthreeconditions,eachofwhichmustbesatisfied,lends
itselftoseveralbasicfactualinquiries.Under§103,thescopeandcontent
ofthepriorartaretobedetermined;differencesbetweenthepriorartand
theclaimsatissuearetobeascertained;andthelevelofordinaryskillinthe
l’étendueetlanaturedesdessinsantérieurs;ii)déterminerles
différencesquiexistententreledessinviséetlesdessinsantérieurs;
iii)déterminerleniveaudecréativitédelapersonneverséedans
l’art;etiv)tenircomptedesconsidérationssecondairesquipour
–
raientdémontrerlecaractèrenonévidentdudessin
37.
Auniveaudel’évaluationdesdifférences,ilfautconsidérerle
dessindanssonensembleetdesimplesdifférencesentrecedessinet
lesdessinsantérieursnesontpasàellesseulessuffisantespour
permettrel’enregistrementdudessin.Auniveaudelapersonne
verséedansl’art,celle-cidoitêtreundesignerquipossèdedesapti
–
tudesmoyennesetquiconçoitdesproduitssimilairesàceluivisé
parledessin.Auniveaudesconsidérationssecondaires,sileproduit
viséparledessinconnaîtunsuccèscommercialimportant,ousice
produitestcopiépardescompétiteurs,celatendàdémontrerquele
dessinn’estpasévidentetcegenredepreuvepeutêtreutilisépour
répondreàuneobjectiondel’examinateurquirejetteraitledessin
surlabasequ’ilestévidentoupourrépondreàuneattaquequantà
lavaliditédudessin.
Pourêtrenonévident,ilfautdoncqu’ilexistesuffisammentde
différencesentreledessinviséetlesdessinsantérieurspourfaireen
sortequ’iln’auraitpasétéévidentpourunepersonneverséedans
l’artdeconcevoircedessinàlalumièredesdessinsantérieursetce,
enconsidérantlesdessinsdansleurensemble.
6.Contrefaçond’undessin
AuCanada,laLoiprévoitqu’ilyacontrefaçonlorsquelepro-
duitdudéfendeurreprendledessinenregistréouundessinnediffé-
rantpasdefaçonimportante
38.Leparagraphe11(2)delaLoiprévoit
qu’ilfauttenircomptedesdessinsantérieursafindedéterminersi
ledegréderessemblanceentreledessinetleproduitdudéfendeur
estplusgrandqueledegréderessemblanceentrecedessinetles
dessinsantérieurs.Ainsi,pourqu’ilyaitcontrefaçon,leproduit
dudéfendeurdoitreprendrelescaractéristiquesdudessinquile
distinguentparrapportauxdessinsantérieurs.
256LesCahiersdepropriétéintellectuelle
pertinentartresolved.Againstthisbackground,theobviousnessornonob-
viousnessofthesubjectmatterisdetermined.Suchsecondaryconsiderations
ascommercialsuccess,longfeltbutunsolvedneeds,failureofothers,etc.,
mightbeutilizedtogivelighttothecircumstancessurroundingtheoriginof
thesubjectmattersoughttobepatented.»
37.Soulignonsqu’ils’agissaitd’unecauseenmatièredebrevet,maiscescritères
sontaussiapplicablesenmatièrededessin.
38.Par.11(1)delaLoi.
AuxÉtats-Unis,ilfautprocéderendeuxétapesafindedéter
–
miners’ilyacontrefaçon.Dansunpremiertemps,letribunaldoit
déterminerlaportéedudessinlorsd’uneauditionMarkman.Parla
suite,ilfautcomparerledessinetleproduitdudéfendeurafinde
déterminersiceproduitreprendledessinous’ilestuneimitation
déguiséedudessin.
LaCoursuprêmedesÉtats-Unisaénoncéletestsuivantdans
l’affaireGorhamCo.c.White
39pourdéterminers’ilyacontrefaçon:
[I]f,intheeyeofanordinaryobserver,givingsuchattentionas
apurchaserusuallygives,twodesignsaresubstantiallythe
same,iftheresemblanceissuchastodeceivesuchanobserver,
inducinghimtopurchaseonesupposingittobetheother,the
firstonepatentedisinfringedbytheother.
Cetestpeutêtreappliquédelafaçonsuivante:
i)laressemblancedoitêtreévaluéeàtraverslesyeuxd’un
consommateurquivoitpourlapremièrefoisledessinetlepro-
duitdudéfendeur;
ii)laressemblancenedoitpasêtrenécessairementévaluéeen
comparantcôteàcôteledessinetleproduitdudéfendeur;
iii)lessimilitudesentreledessinetleproduitdudéfendeur
doiventsesituerauniveaudescaractéristiquesnouvellesdu
dessin.End’autrestermes,leproduitdudéfendeurdoit
reprendrelescaractéristiquesdudessinquiledistinguentpar
rapportauxdessinsantérieurs;
iv)lessimilitudesdoiventsesituerauniveaudescaractéristiques
dudessintelquerevendiquéetenregistré,etnonpasauniveau
descaractéristiquesdudessintelquecommercialiséparle
propriétairedudessin.Ainsi,leproduitdudéfendeurpeut
violerledessinmêmes’ildiffèreduproduitcommercialisé
parlepropriétairedudessin;
v)lessimilitudesdoiventsesituerauniveaudescaractéristiques
ornementalesdudessin,etnonpasauniveaudecescaracté-
ristiquesfonctionnelles.
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis257
39.81U.S.(14Wall.)511,527-528(1871).
Afind’illustrerl’applicationdecetest,examinonsbrièvement
l’affaireGoodyearTire&Rubberc.HerculesTireandRubber40oùle
tribunaldevaitseprononcersurlacontrefaçondudessinsuivantde
Goodyear:
Lepneududéfendeurestillustréci-après:
Nousreproduisonségalementci-aprèslesdessinsrévéléslors
del’examendudessindeGoodyear:
258LesCahiersdepropriétéintellectuelle
40.48USPQ2d1767(Fed.Cir.1998).
etlesdessinsadditionnelsquiontétéexaminésparletribunal:
Puisqueplusieurscaractéristiquesnouvellesdudessinde
Goodyear,soitdescaractéristiquesquifaisaientensortequece
dessinsedistinguaitdesdessinsantérieurs,neseretrouvaientpas
surlepneududéfendeur,laCouradéterminéqu’unconsommateur
depneupouvaitreconnaîtrelesdifférencesentreledessindeGood-
yearetlepneududéfendeuretconclurequecepneun’étaitpasune
imitationdéguiséeetce,bienqu’ilexistaitdessimilitudesapparen-
tesentreledessindeGoodyearetlepneududéfendeur.
AutantauCanadaqu’auxÉtats-Unis,ilressortqu’ilfautdans
unpremiertempscomparerledessinaveclesdessinsantérieursafin
dedéterminerlaportéeduchampdeprotectiondudessin.Plusles
différencessontgrandesentreledessinetlesdessinsantérieurs,
pluscedessinpourrabénéficierd’unchampdeprotectionétendu.
Pluscesdifférencessontmineures,plusledessinauraunchampde
protectionlimité.
Ilfautparlasuiteexaminerledessinetleproduitdudéfendeur
dansleurensemblepouridentifierlesdifférencesquiexistententre
ledessinetleproduitdudéfendeurauniveaudescaractéristiques
nouvellesetornementalesdudessin.AuCanada,ilyauracontrefa-
çonsicesdifférencessontmoindresquecellesquiexistententrele
dessinetlesdessinsantérieurs.AuxÉtats-Unis,ilyauracontrefa-
çonsicesdifférencesnesontpassuffisantespouréviterqu’un
consommateurperçoiveleproduitdudéfendeurcommeétantune
imitationdéguiséedudessin.
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis259
7.Marquageduproduitviséparundessin
Bienquelemarquaged’unproduitprotégéparundessinnesoit
pasobligatoireauCanada,ilestfortementrecommandédemarquer
leproduit,carlepropriétairedudessinpourraitêtredésavantagé
etpourraitnepasavoirdroitàdesdommagesdanslecadred’un
recoursencontrefaçons’iln’optepaspourlemarquagevolontaire
mentionnédanslaLoi.Commemarquagevolontaire,laLoirecom
–
manded’apposersurleproduit,oulesétiquettes,oulesemballages
duproduitlalettremajuscule«D»àl’intérieurd’uncercle,suiviedu
nomoudel’abréviationdunomdupropriétaire.
AuxÉtats-Unis,laloiprévoitquelepropriétaired’undessin
doitaviserlepubliclorsqu’unproduitestprotégépardessinen
indiquantsurceproduitlesmotsDesignPatentoul’abréviationDes.
Pat.,accompagnésdunumérodudessin.Lemarquageapourbut
d’informertoutepersonnequ’elles’exposeàdespoursuitesjudi-
ciairessiellefabriqueouvendauxÉtats-Unisunproduitcontrefac-
teur.Sileproduitdupropriétairedudessinn’estpasmarqué,ilpeut
alorsseulementréclamerdesdommagesàpartirdumomentoùle
défendeuraétéinformédelacontrefaçon.Parcontre,sileproduit
estmarqué,cemarquageconstitueunavisjuridiquedesdroitsdu
propriétaireetcedernierpeutalorsréclamerdesdommagesàpartir
dudébutdelacontrefaçon.
8.Conclusion
Bienqueledessinn’offrepasuneprotectionaussiétendueet
aussilonguequecelleofferteparlebrevet,ilpeuttoutdemêmeoffrir
uneprotectionadditionnelleàcelleconféréeparbrevet,ouencorela
seuleprotectionpossiblelorsquel’aspectfonctionneld’unproduitne
peutêtreprotégéparbrevet.Ledessinoffreégalementuneformede
protectionutilepourlespersonnesetlessociétésdésireusesde
protégerl’apparencedeleursproduitsetilsertaumoinsàéviterles
copiesserviles.
Ilfautégalementretenirqueledessinpeutoffrirunemeilleure
protectionsil’agentestenmesuredebienidentifierlescaractéristi-
quesnouvellesetimportantesdudessinetce,endécrivantcescarac-
téristiquesauniveaudeladescriptiondudessin
41etenutilisantles
traitspleinspourillustrercelles-cietlestraitspointilléspourillus-
260LesCahiersdepropriétéintellectuelle
41.AuCanada.
trerlescaractéristiquesquisontsecondairesetquinesontpas
nouvelles.L’agentpeutégalementenvisagerlapossibilitédecouvrir
audépartplusieursvariantesdumêmedessinenprévoyantcertai
–
nesmodificationsauniveaudescaractéristiquesnouvellesetimpor
–
tantes.Ilestenfinpossibledeprévoirunepremièrevarianteoùle
produitestentièrementillustréentraitspleinsetunedeuxième
varianteoùseulementlespartiesconsidéréescommeétantdistinc
–
tivessontillustréesentraitspleins.Decettefaçon,l’agentpourra
toujoursaubesoinmodifierlesfiguresouladescription
42dela
premièrevariantesil’examinateurs’opposeàladeuxièmevariante
surlabasededessinsantérieurs.
LaprotectionpardessinauCanadaetauxÉtats-Unis261
42.Ibid.